Buzz
Giới thiệu về Hội Bài Chòi Phú Yên
1.1 Bài Chòi là gì?
Bài Chòi là một trò chơi dân gian truyền thống và là một di sản văn hóa đặc biệt của miền Nam Trung Bộ. Đây không chỉ là một loại hình nghệ thuật trình diễn sáng tạo mà còn là một phần không thể thiếu trong cuộc sống tinh thần của người dân. Trò chơi này với tính vui nhộn và trí tuệ đã phát triển từ sự cần thiết giao tiếp giữa các khu chòi trên nông trại, từ vùng trung du đến vùng nông thôn và biển cả.
Vào cuối thế kỷ XVI và đầu thế kỷ XVII, để chống lại sự tấn công của thú dữ và bảo vệ mùa màng cũng như cuộc sống của cộng đồng, người dân trong làng đã xây dựng những chiếc chòi cao ngút ngàn trong rừng. Những chàng trai trẻ khỏe mạnh được gửi lên canh giữ, và khi thấy thú dữ tiến lại, họ reo hò để đuổi chúng đi. Khi không có sự cảnh giác, các chòi lại trở thành nơi hò hát vui vẻ, giao lưu với nhau, và từ đó, Bài Chòi ra đời...
Lễ hội Bài Chòi thường được tổ chức ở sân đình làng hoặc những địa điểm rộng lớn và phẳng phiu. Trò chơi không mang tính cạnh tranh như các trò chơi sòng bạc mà chỉ dành cho việc giải trí và tương tác vui vẻ. Trong trò chơi này, người ta thường xây dựng 9 đến 11 chòi bằng tre, nứa, và lợp bằng lá, tạo thành một hình chữ U như các chòi canh trên cánh đồng.
Hội Bài Chòi Phú Yên luôn được tổ chức và diễn ra sôi động mỗi đầu năm mới
1.2 Lễ Hội Bài Chòi Phú Yên
Lễ Hội Bài Chòi Phú Yên là một di sản văn hóa đặc biệt, luôn diễn ra trong không khí vui tươi và náo nhiệt. Người chơi Bài Chòi vào dịp Tết không chỉ để vui chơi giải trí mà còn để mong đón may mắn, tiếp lộc cho năm mới.
Thực hiện truyền thống đánh bài chòi vào dịp Tết là một hoạt động văn hóa cộng đồng có ý nghĩa lớn. Trong trò chơi này, mọi người đều bình đẳng, không phân biệt giàu nghèo, trên dưới, ai ai cũng có thể tham gia.
1.3 Lời hát Bài Chòi
Lời hát bài chòi được truyền tục từ đời này qua đời khác trong dân gian. Những ca từ phản ánh tư duy và thẩm mỹ dân gian của người nông dân miền Trung. Người chơi bài chòi không chỉ để giải trí mà còn để nghe những lời hát đầy ý nghĩa và vui tươi, với giọng hát đậm chất văn hóa dân gian. Nhiều du khách đến Hội Bài Chòi Phú Yên chỉ vì yêu thích giọng hát và sự tài năng dí dỏm của các người tham gia.
Những người biểu diễn chuyên nghiệp chỉ cần cất tiếng hát là đã đủ làm xúc động biết bao trái tim
1.4 Cách chơi Bài Chòi Phú Yên
Hội Bài Chòi Phú Yên mang một phong cách đặc trưng mà không phải lễ hội Bài Chòi nào cũng có. Đừng bỏ lỡ cơ hội tham gia lễ hội này khi bạn khám phá Phú Yên. Người mua thẻ sẽ ngồi trên các chòi, và một số khác sẽ ngồi dưới đất để tham gia trò chơi. Nếu bạn tham gia lễ hội Bài Chòi tại làng Long Thủy, xã An Chấn, huyện Tuy An, có thể bạn sẽ nhìn thấy Anh Hiệu và một người chơi đấu nhau trên chòi. Đặc biệt, khi dâng tiền thưởng, Anh Hiệu không chỉ đơn giản là đưa tiền mà còn biểu diễn những điệu nhảy truyền thống như hò quảng, xàng xê hoặc xuân vũ, mang đến những lời chúc tốt đẹp đến người thắng cuộc.
Hoạt động chơi bài chòi đã trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa Phú Yên, giúp mọi người giải trí sau một năm làm việc vất vả. Chơi bài chòi không chỉ để tính điểm, mà còn để tận hưởng không khí vui vẻ của trò chơi. Đó là những tiếng cười sảng khoái, là cơ hội để bạn thử vận may vào đầu năm mới. Vì vậy, trong quá trình chơi, Anh Hiệu thường hô hào, kết hợp với những câu châm ngôn hóm hỉnh, châm biếm... Tại Hội Bài Chòi Phú Yên, ngoài mục đích giải trí, các câu châm ngôn còn giáo dục con người về đạo đức, nhân cách sống, tình yêu quê hương, đất nước và tình yêu thương gia đình...
Nếu bạn chưa biết chơi, đừng lo lắng khi đến đây vì luật chơi sẽ được giải thích trước khi bắt đầu
Lịch sử phát triển của Hội Bài Chòi Phú Yên
Qua nghiên cứu lịch sử, bài chòi đã trải qua 3 giai đoạn phát triển:
2.1 Giai đoạn 1
Ban đầu, trò chơi bài chòi chỉ có một người hô và người ngồi nghe. Trong suốt trò chơi, Anh Hiệu không chỉ là người hát mà còn là người hô hào, làm cho trò chơi thêm hấp dẫn. Càng chơi lâu, những câu hát càng dài và động tác càng phong phú hơn. Người chơi và người xem đều chờ đợi đến khi tên của lá bài được đề cập. Khi có tiếng mõ vang lên từ một chòi, Anh Hiệu sẽ mang khay tiền đến thưởng cho người chơi ở chòi đó.
Không chỉ người lao động mà cả thanh niên cũng yêu thích trò chơi này
2.2 Giai đoạn 2
Trong quá trình phát triển, trò chơi bài chòi đã chuyển từ một người thể hiện và hô đến việc cần ít nhất hai, ba người cùng tham gia và biểu diễn. Tuy vậy, hình thức này đã làm giảm tính mâu thuẫn trong từng câu ca dao, không rõ ràng như trước.
Dù già hay trẻ đều có thể tham gia Hội Bài Chòi Phú Yên
2.3 Giai đoạn 3
Hiện nay, sân khấu ca kịch bài chòi đã trở nên hiện đại hơn. Bài chòi không còn diễn ra ở sân đình, làng chợ mà đã chuyển sang sân khấu với ánh đèn sáng rực, những trang phục rực rỡ cùng với những tiết mục hát với phong cách khác biệt, gần như là hát Bội. Mặc dù điều này có thể làm mất đi một phần bản sắc văn hóa của bài chòi, nhưng theo một số nghiên cứu, đây là một phần tự nhiên trong quá trình phát triển và hội nhập.
Ngày nay, vai trò của Anh Hiệu trở nên quan trọng hơn bao giờ hết trong trò chơi. Anh Hiệu không chỉ biểu diễn mà còn là người biên kịch và đạo diễn. Đồng thời, Anh Hiệu còn phải có khả năng diễn xuất, đặt câu thai một cách linh hoạt và hài hước, mang lại những ý nghĩa sâu sắc, dí dỏm. Có thể nói, Anh Hiệu đồng thời là biên kịch, đạo diễn và diễn viên. Và không phải ai cũng có thể đảm nhận vai trò này một cách thành công. Ngoài ra, bộ bài hiện đại với 27 hoặc 33 lá bài tỳ và 9 đến 11 lá bài con được làm từ tre, có hình ảnh hoặc hình vẽ mang ý nghĩa tượng trưng cho từng câu châm ngôn và có tên gọi dễ hiểu như: Nhứt Nọc, Nhì Nghèo... Bộ bài được chia thành 3 pho: pho văn, pho vạn và pho sách.
Mỗi lá bài đều có tên riêng, trừ một số ít lá bài có tên dễ hiểu như Học trò, Dái voi, Bạch huê, Thái tử... Còn lại, nhiều lá bài có tên khá lạ như Ba gà, Bát bồng, Ngũ trưa, Nọc thược, Tứ cẳng, Tam quăng... Tên của mỗi lá bài thường gồm hai từ, phần lớn là từ chỉ số đếm, cũng có thể là từ tiếng Việt như Ba (gà), Bảy (liễu), Chín (gối) hoặc từ tiếng Hán như Tam (quăng), Tứ (cẳng), Lục (chạng)...
Với những giá trị văn hóa đặc sắc, Hội Bài Chòi Phú Yên đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2014.
Hội Bài Chòi Phú Yên không chỉ lưu giữ nhiều câu ca dao mà còn góp phần quan trọng trong kho tàng văn hóa dân gian của Việt Nam. Đáng tiếc, lễ hội này ngày càng trở nên hiếm hoi. Nếu có cơ hội khám phá Phú Yên, đừng bỏ lỡ trò chơi thú vị và độc đáo này trong chuyến đi của bạn.
Uyên Phạm
Nguồn: Tổng hợp
