Khám phá mới về đội quân đất nung của Tần Thủy Hoàng

Những cuộc khai quật gần đây đã rộng mở ra một thế giới mới về đội quân đất nung của vị hoàng đế đầu tiên của Trung Quốc, đa dạng và phức tạp hơn nhiều so với những gì chúng ta từng nghĩ.

Đội quân đất nung đóng vai trò quan trọng trong quần thể lăng mộ Tần Thủy Hoàng, ngôi lăng mộ hoàng gia cổ đại lớn nhất thế giới. Khoảng 8.000 bức tượng, có tuổi đời hơn 2.200 năm và chiều cao bằng người thật, đã được khám phá ở thành phố Tây An, tỉnh Thiểm Tây, tây bắc Trung Quốc vào năm 1974. Di tích lịch sử này đã nhanh chóng được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới vào năm 1987.

Một số cuộc khai quật mới được dự đoán sẽ thay đổi tri thức của chúng ta về những người bảo vệ cổ xưa của hoàng đế nhà Tần.

Các bức tượng trong đội quân đất nung có chiều cao từ 175 đến 190 cm, mỗi bức tượng đều có cử chỉ và biểu hiện mặt khác nhau, và một số thậm chí có màu sắc đa dạng. Đội quân này đã giúp chúng ta hiểu rõ hơn về công nghệ, quân sự, nghệ thuật và văn hóa của triều đại nhà Tần.

Đội quân đất nung được Tần Thủy Hoàng thành lập từ khi ông xây dựng quân đội vào năm 246 trước Công nguyên, chỉ sau khi ông lên ngôi khi mới 13 tuổi. Đội quân này được tạo ra để phục vụ cho việc an táng khi vua qua đời. Hàng ngàn năm sau, những chiến binh vẫn đứng vững, chứng minh trình độ thủ công và nghệ thuật phi thường từ hơn 2.200 năm trước.

Bảo tàng trưng bày đội quân đất nung được phân chia thành ba khu vực chính, bao gồm ba hầm và một phòng triển lãm. Hầm số một có diện tích lớn nhất (khoảng 230 x 60 m) và nổi tiếng nhất. Đây là nơi trưng bày đội binh chính của quân đội, với hơn 6.000 bức tượng binh lính và ngựa làm từ đất nung.

Hầm số ba, nằm về phía tây bắc và đã được khai quật hoàn toàn vào cuối những năm 1980. Hầm này có diện tích nhỏ nhất (21 x 17 m) nhưng lại rất quan trọng vì từng là trung tâm chỉ huy của quân đội. Hầm chứa 68 bức tượng nhỏ, tất cả đều là sĩ quan cấp cao, từ đây, họ sẽ chỉ đạo quân đội của mình.

Hầm số hai nằm ở phía đông bắc của khu phức hợp. Khác biệt so với hai khu vực còn lại, hầm này có diện tích khoảng 96 x 84 m, mặc dù phần lớn chưa được khai quật nhưng lại là địa điểm hấp dẫn nhất trong quần thể vì hé lộ nhiều bí ẩn về dàn quân cổ đại. Tại đây trưng bày sư đoàn “lực lượng đặc biệt” của quân đội, gồm nhiều cung thủ, xe ngựa (hay còn gọi là chiến xa), lực lượng hỗn hợp và kỵ binh.

Kể từ khi phát hiện ra đội quân đất nung, hơn 8.000 bức tượng binh lính, 130 chiếc xe ngựa và 670 con ngựa đã được tìm thấy. Ngoài ra, còn phát hiện một số loài chim như chim nước, sếu và vịt, cũng như các nghệ sĩ và thê thiếp. Có tin đồn rằng hoàng đế Tần muốn có một cuộc sống như thế khi ở thế giới bên kia.

Hiện nay, việc tiếp tục khai quật phần còn lại của hầm số hai được kỳ vọng rất nhiều. Các nhà nghiên cứu cho biết, những phát hiện mới về các nhân vật được chôn tại lăng mộ này có thể cung cấp một cái nhìn sâu sắc hơn về hoạt động của đội quân đất nung và vương triều nhà Tần đã tạo ra nó.

Công trình khảo cổ kéo dài hàng thập kỷ

Đã mất nửa thế kỷ để các cuộc khai quật tại hầm số 2 mới có thể bắt đầu một cách nghiêm túc. Một số người nông dân ở Tây An, thủ phủ của tỉnh Thiểm Tây phía tây bắc Trung Quốc, phát hiện ra dấu vết đầu tiên của các chiến binh đất nung vào những năm 1970. Các cuộc khai quật bắt đầu gần như ngay lập tức và ban đầu được tiến hành với tốc độ điên cuồng.

Vào năm 1979, hàng trăm bức tượng đất sét đã được khai quật và danh tiếng của địa điểm này đã lan rộng khắp Trung Quốc. Các nhà khảo cổ đồng tình với kết luận rằng các chiến binh đất nung này từng tạo thành một phần của “nghĩa địa khổng lồ” được Tần Thủy Hoàng - vị hoàng đế đầu tiên thống nhất Trung Quốc cổ đại - cho xây dựng trước khi ông qua đời vào năm 210 trước Công nguyên.

Tuy nhiên, quá trình khai quật lăng mộ khổng lồ này gặp không ít khó khăn vì các phương pháp khai quật được sử dụng ở Tây An lúc bấy giờ còn khá hạn chế. Nhiều chuyên gia phàn nàn về kỹ thuật đào thô sơ như “thu hoạch khoai tây” khiến những bức tượng bị nhuốm bẩn và biến dạng nặng nề.

Để bảo tồn giá trị độc đáo và tính nguyên trạng của địa điểm này, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã quyết định tạm dừng các cuộc khai quật cho đến khi các nhà khảo cổ đưa ra một kế hoạch để khai quật những di sản này một cách tối ưu hơn.

Quá trình khai quật được bắt đầu lại vài năm sau đó, nhưng từ đó, người ta luôn nhấn mạnh vào việc bảo vệ các di tích bằng mọi giá. Rút kinh nghiệm từ những vụ khai quật thất bại đầu tiên do không áp dụng đúng kỹ thuật. Hậu quả là lớp sơn trên các bức tượng thường phai màu và vỡ vụn chỉ trong vài giây sau khi được đưa lên khỏi mặt đất. Các nhà nghiên cứu đã quyết định đợi cho đến khi công nghệ được phát triển để bảo quản và phục chế lại từng hình vẽ có niên đại 2.200 năm tuổi khi các bức tượng được khai quật.

Các cuộc khai quật chính thức tại hầm số 2 bắt đầu vào năm 1994. Trong những năm tiếp theo, các nhà khảo cổ đã áp dụng phương pháp dọn sạch lớp đất mặt khỏi hố, tiến hành các cuộc khảo sát sơ bộ trước khi khai quật. Trong giai đoạn này, họ đã phát hiện ra bức tượng mặt xanh nổi tiếng có các đặc điểm và màu sắc sống động như thật gây chấn động thế giới.

Tuy nhiên, sau đó, đội lại tạm dừng khai quật ở hầm số 2 một lần nữa cho đến năm 2015. Hiện nay, giới khảo cổ đã có thể tiếp cận các công cụ khoa học cho phép họ thu thập thông tin rộng hơn và sâu hơn về địa điểm đào so với những năm 1990.

Nếu như công việc khai quật trước đây chỉ tập trung hoàn toàn vào bản thân các di tích, thì các nhà nghiên cứu ngày nay còn thu thập thông tin về môi trường xung quanh, bao gồm cả đất xung quanh vị trí các cổ vật nằm. Phân tích hóa học có thể giúp các nhà nghiên cứu tái tạo được hình dạng ban đầu của pho tượng vào hơn 2.000 năm trước bằng cách phát hiện dấu vết của gỗ, vải hoặc sơn bị xuống cấp qua nhiều thế kỷ.

Máy quét tia X cũng giúp các nhà khảo cổ nghiên cứu các di tích trước khi chúng được khai quật. Ngoài máy ảnh tia cực tím cho phép họ thu được thông tin về các vật thể không thể nhìn thấy bằng mắt thường, nhóm cũng sử dụng công nghệ quét hình ảnh siêu quang phổ để tạo cơ sở dữ liệu màu cho các chiến binh đất nung.

Những kỹ thuật này không chỉ cho phép các nhà nghiên cứu ghép lại một bức tranh chính xác hơn về đội quân đất nung ban đầu mà còn cung cấp những hiểu biết mới hấp dẫn về các chiến thuật quân sự mà nhà Tần sử dụng.

Lợi ích của cách tiếp cận chậm rãi và chính xác

Quá trình để hoàn thành công việc này mất đến hàng chục năm. Các cuộc khai quật ở Tây An đã được tiến hành với tốc độ chóng mặt. Ngoài việc thực hiện các biện pháp phân tích và bảo quản các bức tượng khi chúng được khai quật thì mỗi bức tượng cũng cần được lắp ráp lại một cách tỉ mỉ, vì hầu hết đều bị hư hỏng nặng sau khai quật.

Hầm số 1 từng chứng kiến một đám cháy lớn hàng thế kỷ trước, trong khi hầm số 2 cũng trải qua một vụ hỏa hoạn. Cả hai hầm này đều bị nông dân địa phương đào nhiều hố và giếng. Kết quả là các cổ vật bị vỡ vụn thành từng mảnh nhỏ và lẫn vào nhau, khiến cho các nhà khảo cổ học phải đối mặt với quá trình phục chế khó khăn.

“Hãy tưởng tượng bạn đang mang một chồng 100 chiếc đĩa sứ và rồi bất ngờ vấp ngã... Các mảnh vỡ nằm rải rác khắp nơi, và bạn phải tìm ra thứ tự chính xác của chúng”, nhà khảo cổ học Trung Quốc Shen Maosheng nói.

Sau 50 năm làm việc ở Tây An, các nhà nghiên cứu ước tính rằng việc khai quật Đội quân Đất nung mới chỉ hoàn thành 1/6. Tại Hầm số 1, hơn 3/4 số chiến binh vẫn chưa được khai quật, còn Hầm số 2 mới chỉ hoàn thành khoảng 100 m2 khai quật kể từ khi dự án bắt đầu vào năm 2015 - một phần rất nhỏ trong tổng diện tích của hầm.

Tuy nhiên, những cuộc khám phá ban đầu đã khai mở nhiều phát hiện đáng chú ý. Một trong số đó là sự mở rộng “đội hình cung thủ” ở hầm số 2. Tại đây, nhóm khảo cổ đã tìm thấy một số bức tượng cung thủ với đội hình được chia thành hai phần: một số đang cúi người như đang bắn nỏ và một số đứng bắn tên bằng một cây cung nặng hơn.

Trong khi đó, ở đội hình chiến xa, nhóm nghiên cứu nhận thấy rằng mỗi chiến xa được kéo bởi bốn con ngựa, với hai người lính đứng ở mỗi bên xe. Trên thực tế, những người lính sẽ đứng trên xe ngựa trong tư thế xông trận, song những hạn chế về chiều cao của các hố dưới lòng đất buộc nhà Tần phải đặt họ sang một bên trong lăng mộ.

Một phát hiện đáng chú ý nhất là bức tượng đại tướng - biểu tượng của một chỉ huy quân đội - được đặt ngay phía trước của đội quân. Điều này thực sự hiếm hoi, với chỉ có 9 trong số 1.000 chiến binh đất nung được phát hiện cho đến nay là sĩ quan cao cấp. Thông tin về vị tướng này vẫn còn là một bí ẩn.

“Ông ta là chỉ huy cao nhất của đơn vị 'Lực lượng đặc biệt' này sao? Tại sao ông ấy lại đứng ở phía trước? Liệu đây có phải là đặc điểm của quân đội Tần, yêu cầu các tướng phải dẫn đầu từ phía trước hay vị tướng đặc biệt này tiên phong dẫn đầu vì lòng dũng cảm và khả năng lãnh đạo tài ba?” , một nhà khảo cổ họ Chu nói.

Lan Desheng, một chuyên gia phục chế tại bảo tàng trưng bày Đội quân Đất nung, nói rằng câu trả lời cho những câu hỏi này sẽ mất nhiều thời gian. Ông cũng ước tính rằng việc khôi phục hoàn toàn các bức tượng có thể cần hơn 10 năm - lâu hơn thời gian mà quân Tần dùng để thống nhất Trung Quốc.

Nhóm nghiên cứu đã xem xét việc sử dụng máy tính để quét để tăng tốc quá trình phục chế, nhưng cho đến nay họ thấy rằng việc này không hiệu quả.

Ông Shen nói: “Để đo chính xác kích thước của các mảnh vỡ bằng máy tính, trước tiên chúng phải được làm sạch. Tuy nhiên, tất cả các mảnh vỡ đều có hình dạng không đều và mỗi mặt phải được làm sạch cẩn thận. Bạn không thể làm việc này như cách bạn rửa khoai tây. Điều này cùng với việc các chiến binh cần phục hồi có kích thước lớn khiến nhiệm vụ trở nên bất khả thi. Vì vậy, chúng tôi vẫn sử dụng phương pháp thủ công với đội ngũ các kỹ thuật viên có kinh nghiệm ghép các mảnh vỡ lại với nhau”.

Tuy nhiên, điểm yếu của phương pháp này là cần phải thu thập đủ các mảnh ghép. Phần lớn các tượng binh sĩ, vũ khí, xe đẩy được chôn làm từ vật liệu dễ vỡ. Nhiều loại thậm chí đã bị phân hủy trong đất, chỉ để lại những dấu vết mờ nhạt giống như cánh ve sầu. Vì vậy, việc phục chế những cổ vật này đòi hỏi nỗ lực lớn từ các chuyên gia.

Năm 2009, nhóm khảo cổ ở hầm số 1 phát hiện phần còn lại của hai chiếc xe ngựa chỉ qua dấu vết của một mảnh vỡ hình chữ nhật. Ban đầu, họ nghĩ rằng đó là một loại ghế trên các xe gỗ, nhưng sau đó họ nhận ra rằng vật liệu quá mỏng để chịu trọng lượng của người.

Vào cuối năm 2011, nhóm nghiên cứu phát hiện dấu vết của nhiều đầu mũi tên được gói gọn bên trong một chiếc rương vũ khí. Các nhà khảo cổ đã gửi di vật này đến Viện Khảo cổ học thuộc Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc để lấy mẫu.

Tại đây, các nhà nghiên cứu nhẹ nhàng lấy lớp sơn mài trên bề mặt và phát hiện ra khối than được kết lại bằng sợi tơ. Đây là lần đầu tiên sau hơn 30 năm khai quật, dấu vết của sợi tơ được phát hiện tại khu vực Đội quân Đất nung. Điều này cũng là một minh chứng hiếm hoi về lao động của phụ nữ trong dự án này, vì công việc tơ lụa thường được thực hiện bởi phụ nữ trong thời kỳ đó.

Đối với nhóm nghiên cứu ở Tây An, việc phát hiện chiếc rương vũ khí là một lời nhắc nhở về lợi ích của việc tiếp cận chậm rãi và chính xác. Dù nhiều người muốn dự án khai quật hoàn tất nhanh chóng để khám phá hết sự kỳ bí của Đội quân nhà Tần, nhưng các chuyên gia biết rằng họ tham gia vào một dự án kéo dài qua nhiều thế hệ.

“Chúng tôi không khai quật để đào kho báu, cũng không phải để trưng bày các di tích văn hóa dưới lòng đất càng sớm càng tốt. Thay vào đó, chúng tôi chú trọng vào công việc khảo cổ học đa ngành, đa góc độ, đa cấp độ và toàn diện nhằm phân tích sâu sắc các giá trị, tinh thần và tư tưởng khoa học thể hiện trong Lăng mộ Tần Thủy Hoàng và các chiến binh đất nung” , Li Gang, giám đốc Bảo tàng Lăng mộ Tần Thủy Hoàng nói.

Nguồn: Sixth Tone