Buzz
Tượng trưng về sóng và tâm trạng trong bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh
Mẫu văn Tìm hiểu những sáng tạo nghệ thuật của Xuân Quỳnh trong bài thơ Sóng
Bài văn
Xuân Quỳnh (1942-1988) là một trong những nhà thơ nữ nổi tiếng của thời kỳ chống Mỹ. Bằng sự sáng tạo của mình, cô đã để lại dấu ấn sâu đậm trong văn học Việt Nam. Trong các tác phẩm của mình, Xuân Quỳnh thường viết về tình yêu với sự chân thành và đầy cảm xúc. Bài thơ Sóng là một ví dụ điển hình cho điều này.
Bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh là một tác phẩm tập trung vào chủ đề tình yêu, thể hiện tâm trạng của một phụ nữ về khát vọng hạnh phúc trong cuộc sống. Tác phẩm này được viết trước biển Diêm Điền vào ngày 29-12-1967 và xuất bản trong tập Hoa dọc chiến hào (1968).
Bài thơ tập trung vào hình tượng của sóng biển, biểu hiện sự tương đồng và bổ sung giữa sóng và con người trong tình yêu. Xuân Quỳnh đã tạo ra một sáng tạo nghệ thuật đầy sâu sắc và tự nhiên trong việc miêu tả cảm xúc và tâm trạng của mình.
Vì vậy, cấu trúc của bài thơ được thiết lập theo một cách tinh tế, xen kẽ hai hình tượng: sóng - bờ, sau đó là em - anh (khổ 5) rồi lại em - anh (khổ 6), sóng - bờ (khổ 7). Và sau lớp lớp sóng đan xen, lui tới, miên man, vỗ về, biển như lặng dần đi nhường chỗ cho những suy tư xa rộng về cuộc đời, năm tháng, về quy luật vĩnh hằng của tự nhiên (Phạm Đình Ân) và kết thúc trong niềm hóa thân, giao kết vĩnh viễn như trăm nghìn con sóng tan biến giữa đại dương - biển lớn cuộc đời.
Từ đầu bài thơ, Xuân Quỳnh đã tận dụng những đặc tính của sóng để biểu hiện những sắc thái đối lập trong tâm trạng tình yêu, những mâu thuẫn khó giải thích:
'Hùng vĩ và nhẹ nhàng
Ồn ào và yên bình'
Giống như trong một bài thơ khác (Thuyền và biển), Xuân Quỳnh đã viết:
'Trong những đêm trăng dịu dàng
Biển như thiếu nữ nhỏ
Giấu trong lòng bao tâm tư
Quanh mạn thuyền sóng vỗ'
Tuy nhiên:
'Cũng có lúc không lý do
Biển đầy sóng vỗ xô thuyền'
Và đến cuối cùng:
'Bởi tình yêu vĩnh cửu
Không bao giờ yên bình'
'Sóng' biểu tượng cho khao khát tình yêu vĩnh cửu của tuổi trẻ:
'Sóng xôn xao qua dòng thời gian
Vẫn mãi hồi sinh, không mờ phai
Trái tim trẻ luôn đong đầy niềm tin
Khát khao tình yêu ngọt ngào dịu dàng'
Nhà thơ cũng nhận ra điều này: sự bắt đầu của sóng cũng giống như nguồn gốc bí ẩn, khó lý giải của tình yêu:
'Sóng xuất phát từ gió nổi
Gió bắt đầu từ đâu, không ai hay
Em cũng không biết chính xác
Khi nào mình đã yêu thương nhau'.
Một phát hiện thú vị khác trong bài thơ về mối quan hệ tương đồng giữa 'sóng' và 'em': cả hai đều trong một hành trình. 'Đó là cuộc hành trình khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một tình yêu bao la rộng lớn, cuối cùng là khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở' (Trần Đăng Suyển). Đó là hành trình vượt qua những xa cách, trở ngại của không gian và thời gian, qua những thương nhớ, khắc khoải. 'Sóng' nhớ bờ 'ngày đêm không ngủ được' còn 'em' nhớ đến anh 'cả trong mơ còn thức'. 'Sóng' bao giờ cũng tới bờ dù muôn vời cách trở, còn em thì dẫu 'xuôi về phương Bắc, dẫu ngược về phương Nam' bao giờ cũng 'hướng về anh - một phương'. Như vậy, 'sóng' đã hỗ trợ cho Xuân Quỳnh bộc bạch được rõ nhất, đầy đủ nhất và tha thiết nhất nỗi niềm của một trái tim yêu thương tha thiết. Sự tha thiết trong tình cảm của chủ thể trữ tình (em) lại được giãi bày bằng một giọng thơ trẻ trung, hồn nhiên, có nét ngây thơ, trong sáng, chân thật và đầy nữ tính. Tất cả đều là lời của sóng - em tự bạch một cách chân thành. Những ý nghĩ, liên tưởng về biển, về sóng và gió, những câu hỏi liên tiếp diễn tả sự ngỡ ngàng của con người trước một tình cảm mới lạ không rõ từ đâu đến và chiếm lĩnh tâm hồn mình từ lúc nào (Đặng Hiển). Tình yêu đến thật tự nhiên. Hãy xem đoạn thơ Xuân Quỳnh viết về nỗi băn khoăn khi tìm hiểu về khởi nguồn tình yêu:
'Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau '
Điều được xem là chân lí lại được nói ra hết sức giản dị. Cách diễn đạt đúng với tâm trạng người đang yêu, giọng điệu vừa có phần hạnh phúc, vừa nũng nịu, đi liền câu hỏi là câu trả lời đầy nữ tính, rất đáng yêu.
Có lẽ điều ấn tượng nhất trong cảm nhận chung về bài thơ chính là ở âm điệu của nó. Bài thơ có cái êm đềm, nhịp nhàng, du dương, sâu lắng, lại có cả sự dào dạt miên man của nhịp thơ làm người ta hình dung tới nhịp sóng. Những âm tiết cuối hiệp vần với nhau liên tiếp hoặc gián tiếp (bể - thế, trẻ - bể...), thể thơ năm chữ với nhịp ngắt đều nhau, sự bồi hoàn trở đi trở lại của hình tượng sóng; hình thức trùng điệp từ ngữ, song hành cú pháp (sóng không hiểu. / sóng tìm ra.; em nghĩ về.; sóng bắt đầu. gió bắt đầu.) dễ gợi liên tưởng tới những con sóng gối lên nhau, lúc tràn lên sôi nổi, lúc lặng lẽ, êm dịu. Từ nhịp sóng, người đọc có thể lắng nghe trong bài thơ nhịp tâm hồn, tiếng sóng lòng, sóng tâm trạng bị khuấy động cồn cào bởi tình yêu, bởi những khát khao yêu thương mãnh liệt và tha thiết lúc dạt dào, lúc da diết lắng sâu. Âm điệu bài thơ vì thế dìu dặt, dịu êm nhưng không đơn điệu. Nó góp phần thể hiện rõ cái nét riêng của thơ tình Xuân Quỳnh. Đó là sự nồng nàn tha thiết, đúng như nhận xét của Lưu Khánh Thơ: 'Trước Xuân Quỳnh, có lẽ chưa có người phụ nữ nào làm thơ đã nói về tình yêu bằng những lời cháy bỏng tha thiết và nồng nàn'.
'Những con sóng sâu thẳm
Sóng trắng nổi trên biển
Ôi sóng lặng nhớ bờ
Khắp đêm không dừng giấc
Tim nhỏ bé nhớ anh
Cả trong mộng vẫn thức'
Sử dụng âm cuối đầy uy nghi ở cuối một số khổ thơ (thức, xa, vỗ...) kết thúc như những nốt nhạc có sức rung động, lòng xa.
Trong bài 'Vẻ đẹp thơ Xuân Quỳnh' của Nguyễn Xuân Nam, khi đánh giá các tập thơ Chồi biếc, Hoa dọc chiến hào, Gió Lào - cát trắng, Lời ru trên mặt đất, ông viết: 'Xuân Quỳnh có cách nói tự nhiên, không phô trương, không lạm dụng kĩ xảo. Đọc thơ của chị, ta như gặp một người bạn với những lo âu, suy nghĩ, nỗi buồn gần gũi'. Điều đó được thể hiện qua một ngôn ngữ giản dị đối với những so sánh, quen thuộc nhưng chứa đựng tình cảm mãnh liệt, nồng nàn tha thiết. Hãy xem ví dụ: Trong câu 'Cả trong mơ còn thức'. Một từ 'thức' giản dị, đơn giản nhưng chứa đựng bao xúc cảm, trăn trở. 'Thức' ở đây không chỉ là thức dậy sau khi ngủ mà còn là sự thao thức của tâm hồn, luôn lo lắng, khắc khoải. Dù im lặng hay sôi nổi, dù kín đáo hay tỏ ra, tình yêu luôn luôn tồn tại.
Có sự sắp xếp tưởng chừng như rất tình cờ của các từ ngữ:
'Êm dịu và dữ dội
Lặng lẽ và ồn ào'
Hãy thử đảo lại thứ tự của chúng: dịu dàng - dữ dội, lặng lẽ - ồn ào hoặc sắp xếp các từ cùng tính chất thành các câu như dữ dội và ồn ào / êm dịu và lặng lẽ, ý nghĩa câu thơ sẽ không còn sâu sắc. Bởi vì nhà thơ (có lẽ) muốn thể hiện rằng: tình yêu trong tâm hồn của phụ nữ không chỉ mãnh liệt mà còn tràn đầy nữ tính, chân thành, sâu sắc đến cùng. Chị không nói theo chiều ngược lại vì dịu dàng và lặng lẽ mới thật sự là bản chất, là điểm trở về với 'trái tim đích thực' của mọi xao động tâm hồn. Đó chính là sự dịu dàng của yêu thương, sự lặng lẽ có độ sâu của tình cảm, sự dung hòa của tâm hồn. Dù trái ngược, nhưng khi đọc lên vẫn cảm nhận được sự ấm áp, dịu dàng.
Trong bài thơ cũng có sự nói ngược:
Dẫu ngược về phương Bắc
Dẫu xuôi về phương Nam
Đọc câu thơ, ta hiểu ngay cái khó khăn, thách thức của tình yêu trong sự xa cách. Đòi hỏi tình yêu thực sự mạnh mẽ mới giúp con người vượt qua mọi trở ngại.
Khổ thơ này cũng phản ánh sự lo âu, lo ngại về sự mong manh, khó bền vững của hạnh phúc:
'Dù cuộc đời dài lắm
Cũng chẳng thể tránh né
Như biển rộng ấy vậy
Mây vẫn bay về xa'
Các cặp từ như: dài - vẫn; biển - vẫn biểu thị một thực tế không thể phủ nhận: ngoại cảnh và thời gian thường làm cho tình yêu mờ dần.
Trên đây chúng tôi đã hỗ trợ các em giải quyết đề văn về sự sáng tạo nghệ thuật của Xuân Quỳnh trong bài thơ Sóng. Để hiểu rõ hơn về các kỹ thuật nghệ thuật mà Xuân Quỳnh đã áp dụng để thể hiện tình yêu chân thành của mình qua bài thơ Sóng, các em có thể tham khảo các bài văn hay lớp 12 về Sóng như Về bài thơ sóng của Xuân Quỳnh, Hình tượng sóng và em trong bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh, Bình giảng bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh, Phân tích nỗi nhớ của người con gái khi yêu trong khổ thơ: Con sóng dưới lòng sâu...
