Buzz
Tìm hiểu tổng quan I
Tìm hiểu 1. Về tác giả
- Nguyễn Công Trứ ( 1778 – 1858 ), sinh ra trong một gia đình theo phong cách Nho học, tại làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.
- Năm 1819, ông đỗ kỳ thi giải nguyên và được bổ nhiệm vào vị trí quan lại.
- Ông nổi tiếng với tài năng và sự nhiệt huyết trong nhiều lĩnh vực: văn hóa, xã hội, kinh tế, quân sự.
- Hành trình sự nghiệp của ông không phải lúc nào cũng thuận lợi.
- Phần lớn tác phẩm của ông được viết bằng chữ Nôm. Thể loại mà ông ưa thích là Hát nói.
=> Nguyễn Công Trứ là một người có ý chí lớn, ý chí “kinh bang tế thế” (trị nước giúp đời), điều hành mạnh mẽ khắp nơi. Ý chí trai làm theo ông thì “Đã mang tiếng…núi sông”, hoặc “không công danh thà nát với cỏ cây”, nhưng con người sống với lý tưởng cao đẹp ấy luôn đối diện với “thế thái nhân tình gớm chết thay, lạt nồng trong chiếc túi vơi đầy”, vì vậy đôi khi ông thấy: “chen chúc lợi danh đà chán ngắt, cúc tùng phong nguyệt mới vui sao”, ông còn là người cả đời vì dân vì nước.
2. Bài thơ
- Thời điểm sáng tác: Sau năm 1848, là năm ông nghỉ hưu.
- Thể loại: Hát nói – Là một trong những thể loại của ca trù. (Ca trù do phụ nữ hát thì được gọi là hát ả đào). Một bài hát nói bao gồm hai phần: phần mẩu và hát nói. Phần hát nói đúng kiểu gồm 11 câu, chia thành 3 khổ: khổ đầu 3 câu, khổ cuối 3 câu, khổ giữa có thể bỏ hoặc thêm)
II. Phân tích.
1. Cảm hứng chính của bài thơ
Từ “ngất ngưởng” xuất hiện 5 lần.
Ý nghĩa thực sự của cụm từ “ngất ngưởng” là: Trạng thái của một vật có chiều cao trong tư thế nghiêng ngả, không ổn định, gây khó chịu cho mọi người.
“Ngất ngưởng” chính là sự tự do, sáng tạo, phá bỏ những quy tắc cũ rích, lễ nghi của nhà nho để tạo ra một cách sống tự do hơn, dám hiện diện một cách quyết liệt, khẳng định bản thân từ nhận thức về tài năng và phẩm chất của mình.
=> Đó chính là ý chí kéo dài từ đầu đến cuối tác phẩm, làm nổi bật tính cách riêng biệt của nhân vật.
Dựa trên nhận thức về tài năng và phẩm chất của bản thân, Nguyễn Công Trứ trong bài viết về “ngất ngưởng” đã thể hiện, phô diễn sự tự do, sáng tạo trong cách sống của mình, một cách sống không ràng buộc bởi các quy tắc cũ, lối sống ít phù hợp với đạo lý của nhà nho. Ngất ngưởng là biểu hiện của sự tự do, sáng tạo, phá bỏ những quy tắc cũ rích, lễ nghi của nhà nho để tạo ra một cách sống tự do hơn, dám hiện diện một cách quyết liệt, khẳng định bản thân… Ngất ngưởng là điều đối lập với lễ nghi, truyền thống tôn giáo.
=> Tư duy tự tin, nhận thức sâu sắc về vai trò, trách nhiệm và tài năng của chính mình.
- Câu 2 “ông Hi có nghệ…vào chuồng”
=> Ông xem việc gia nhập quan trị như một sự ràng buộc, giam giữ vào chuồng. => phù hợp với bản tính của ông
Ông coi việc làm quan là mất tự do nhưng vẫn tiến hành: Vì ông coi việc làm quan là một điều kiện, một phương tiện để thể hiện ước mơ vì nhân dân và đất nước và tài năng của mình. Quan trọng là trong một môi trường có nhiều ràng buộc, ông vẫn thực hiện được lý tưởng xã hội của mình và vẫn giữ được bản lĩnh, cá tính.
Lối sống “phấn đấu cao quý” của NCT được ông thể hiện ngay từ khi bắt đầu làm quan, giai đoạn này được ông tóm gọn trong 4 câu: 3, 4, 5, 6.
- Liệt kê sự kiện từ Câu 3 đến Câu 6, ghi lại tất cả các vị trí và trách nhiệm mà ông đã trải qua.
=> Ông thật sự có tài năng và tận tâm với công việc, không bao giờ bòn rút để thăng chức hay tìm kiếm danh vọng.
+ Nghệ thuật: Sử dụng Hán Việt một cách trang trọng và uy nghiêm, lối diễn đạt mượt mà, nhiều ca dao châm biếm về tài năng vượt trội, vị thế xã hội lộng lẫy, xứng đáng với một người có phẩm chất xuất sắc.
b. Khi vào chức quan
- Câu 7, 8: Năm lên chức quan là một sự kiện hiếm có, phong cách độc đáo.
Thái độ của Nguyễn Công Trứ hiện tại so với thời điểm ông làm quan tại triều như thế nào? (rõ ràng hơn, vì đã được “giải thoát” thoát khỏi hoàn cảnh làm quan).
Ngày ông rời chức quan rất đặc biệt: Nguyễn Công Trứ thực hiện một hành động đối lập, phản đối. Mọi người thường làm trang trọng, sử dụng ngựa xe, trong khi ông lại đi trên lưng con bò. Mặc dù là một sinh vật thấp bé, nhưng lại được trang sức bằng đồ trang sức cao cấp của loài vật (ngựa). Tuy nhiên, ông còn đặt một cây cày vào đuôi bò ở vị trí quan trọng nhất và phát biểu kiêu căng: để che lấp cái miệng của thế gian => chế nhạo sự khinh bỉ của thế giới xung quanh.
- Câu 9 – 12: Lối sống tự do, thoải mái.
+ Dẫn các cô gái trẻ đến chùa, hát ả đào và tự đánh giá cao những hành động đó.
+ Ông được phép tự do vì ông nghỉ hưu với danh dự, sau khi đã có nhiều đóng góp có ích cho cộng đồng…
+ “Kìa núi kia…mây trắng”: dòng thơ buồn bã, chút đắng cay, nhấn mạnh vào sự tượng trưng của những đám mây trắng trên đỉnh núi, khiến ta nghĩ đến nhiều điều.
+ “Tay kiếm cung …từ bi”: vị thế, vai trò, cuộc sống đã có sự biến đổi. Tay kiếm cung – một người tướng lĩnh có quyền lực về sinh tử, nhưng lại thể hiện lòng từ bi: phong cách sống tu tập, khác biệt so với trước đây.
- Câu 13 – 16: Quan điểm về cuộc sống:
+ Không để ý đến sự mất mát
+ Không bận tâm về việc khen chê
+ Hạnh phúc, không bị ràng buộc
Trong Câu 13 – 16, ông là người không quan tâm đến việc mất mát, không bận tâm về việc được khen ngợi, và đôi khi thích thú: uống rượu, cười đùa, hát hò, nhưng ông không phải là người theo đạo Phật, nhưng vẫn là con người của thế gian, chỉ có điều: không bị ràng buộc
Một cá nhân, một phẩm chất cao, chấp nhận tất cả, không để bị ảnh hưởng và khinh thường tất cả những thứ thuộc về thường tình.
Trong Câu 17, 18: Tóm tắt cuộc đời của mình, Nguyễn Công Trứ tin rằng hai điều quan trọng nhất đối với một người đàn ông là trách nhiệm với gia đình và đạo đức của mình. Ông đã giữ trọn vẹn, đã thực hiện một cách xuất sắc.
- Khi làm quan trong triều, ông không bao giờ chấp nhận sự uống mình, uốn cong hay thói quyến rũ thường thấy “trong cung ai…như ông”. Ông khẳng định tài năng, phẩm giá, lòng trung thành với vua và dân. Tấm lòng và lời thề của tác giả vẫn được giữ trọn vẹn suốt đời vì dân vì nước.
- Ở câu chốt: không chỉ đặt câu hỏi mà còn khẳng định: không ai trong triều sống cao thượng như ông.
=> Tinh thần cá nhân trong cuộc sống.
III. Kết luận
Bài ca cao thượng đã thể hiện quan điểm của một danh sĩ vào đầu thế kỷ XX, dựa trên phẩm chất và tinh thần thực sự.
