Khám phá tác phẩm Bài ca ngất ngưởng

Đề bài: Khám phá tác phẩm Bài ca ngất ngưởng

Bài văn mẫu về Tìm hiểu tác phẩm Bài ca ngất ngưởng
 

I. Khám phá tổng quan

1. Về Tác giả.
- Nguyễn Công Trứ (1778 - 1858), sinh ra trong một gia đình Nho học, quê ở làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.
- Năm 1819, ông đỗ giải nguyên và được bổ nhiệm làm quan.
- Người có tài năng và nhiệt huyết đa lĩnh vực: văn hoá, xã hội, kinh tế, quân sự.
- Hành trình làm quan không phải lúc nào cũng thuận lợi.
- Sáng tác chủ yếu bằng chữ Nôm, ưa thích thể loại Hát nói.

Nguyễn Công Trứ, người mang tâm hồn lớn, chí 'kinh bang tế thế' (quản lý nước giúp đời), điều hành mọi ngả đường. Chí làm trai theo ông, 'đã mang tiếng...núi sông', hay 'không có công danh cũng nên nát với cỏ cây', nhưng cuộc sống với lý tưởng cao đẹp đó thường đối mặt với 'thế thái nhân tình gớm chết thay, lạt nồng trong chiếc túi vơi đầy'. Đôi khi ông thấy: 'chen chúc lợi danh đà chán ngắt, cúc tùng phong nguyệt mới thấy vui', và ông mãi là người sống vì dân vì nước.

2. Bài thơ

- Xuất hiện vào thời kỳ sau năm 1848, năm ông rời bỏ nghiệp quan và nghỉ hưu.

- Thể loại: Hát nói - Một trong những dạng của ca trù. (Ca trù khi được thể hiện bởi phụ nữ thì được gọi là hát ả đào). Bài hát nói bao gồm hai phần: mưỡu và hát nói. Phần hát nói chuẩn thường có 11 câu, chia thành 3 khổ: 3 câu ở khổ đầu, 3 câu ở khổ cuối, và 3 câu ở khổ giữa có thể thiếu hoặc là dôi.

1. Nguồn cảm hứng chính của bài thơ

- Từ 'ngất ngưởng' xuất hiện 5 lần.
- Nghĩa thực của 'ngất ngưởng' là: Trạng thái của đồ vật có chiều cao ngả nghiêng, không vững chắc, lúc lắc, chông chênh, tạo khó khăn cho mọi người.
- 'Ngất ngưởng' đại diện cho sự ngang tàng, phá cách, phá vỡ khuôn mẫu hành vi 'khắc kỉ, phục lễ' của nhà nho, tạo ra một lối sống thật hơn, dám khẳng định bản lĩnh cá nhân từ ý thức về tài năng và nhân cách.
=> Đây chính là tâm huyết lưu chuyển trong toàn bộ tác phẩm, làm nổi bật cá tính con người ông.

- Dựa trên ý thức về tài năng và nhân cách, Nguyễn Công Trứ trong 'Bài ca ngất ngưởng' tỏ ra ngang tàng, phá cách trong lối sống, không tuân thủ khuôn mẫu đạo Nho. Ngất ngưởng đại diện cho sự tự tin, sáng tạo, phá vỡ quy tắc 'khắc kỉ, phục lễ' của nhà nho, tạo nên một lối sống chân thật hơn, dám là chính bản thân mình, quả quyết khẳng định bản lĩnh cá nhân...
- Ngất ngưởng là sự đối lập với lễ, danh giáo.

2. Câu chuyện tự thuật

a. Hành trình làm quan

- Trong quãng thời gian làm quan, Nguyễn Công Trứ thường thể hiện thái độ 'ngất ngưởng' của mình nhiều lần trong các tác phẩm của ông. Ông cho rằng việc làm trai đòi hỏi phải trả nợ một cách hùng dũng và phải tỏ ra mạnh mẽ, tung hoành khắp nơi để trả hết nợ ấy.

'Vòng trời đất dọc ngang ngang dọc
Nợ tang bồng vay trả trả vay
Chí làm trai Nam Bắc Đông Tây
Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn bể' (Đoạn trích từ Chí anh hùng)

Tuy nhiên, với Nguyễn Công Trứ, công danh không chỉ là danh vọng mà còn là một khoản nợ, một trách nhiệm. Ông xem đó là sự dấn thân tự nguyện, đồng thời giải phóng tài năng và sự tự do từ những ràng buộc.
=> Phản ánh tâm trạng của một con người đã trải qua nhiều khó khăn trong chốn quan trường.

- Trong câu 1 'Vũ trụ ...phận sự': Mọi sự kiện trong thế giới này đều là phận sự của chính ta.
=> Thái độ tự tin, nhận thức sâu sắc về vai trò, trách nhiệm và tài năng của bản thân.

- Trong câu 2 'Ông Hi văn tài...vào lồng'
=> Ông đánh giá cao trình độ văn chương và tài năng của mình nhưng cảm thấy việc nhập môn làm quan như một sự hạn chế, một cái lồng giam.=> Phản ánh tính cách độc lập của ông

- Ông xem việc làm quan là sự mất tự do nhưng vẫn chấp nhận làm quan: Bởi vì ông coi công việc quan trọng để thực hiện ước mơ vì dân vì nước và thể hiện tài năng của mình. Quan trọng là dù trong môi trường có nhiều ràng buộc, ông vẫn duy trì được lối sống 'ngất ngưởng', giữ bản lĩnh và tính cách riêng.
- Ông tóm gọn đoạn đời từ khi nhập môn làm quan trong 4 câu: 3, 4, 5, 6.

- Câu 3, 4, 5, 6 Liệt kê mọi sự kiện, mọi vị trí ông đã trải qua.
=> Ông thể hiện tài năng thực sự và lòng tận tâm với sự nghiệp, không chấp nhận khom lưng để đạt đến vinh quang cá nhân.
+ Nghệ thuật: Sử dụng ngôn ngữ Hán Việt trang trọng và uy nghiêm, âm điệu nhịp nhàng, chứa đựng nhiều điệp ngữ => Khẳng định tài năng lỗi lạc, vị thế xã hội đầy vinh quang, phản ánh một con người xuất sắc.

b. Khi nghỉ hưu

- Câu 7, 8: Trong năm ông nghỉ hưu, Nguyễn Công Trứ thể hiện thái độ 'ngất ngưởng' mạnh mẽ hơn, khi đã thoát khỏi gò ép của chốn quan trường. Ngày 'đô môn giải tổ' của ông là sự phản kháng, với ông ngất ngưởng trên lưng con bò thay vì ngựa, trang sức bằng đạc ngựa - đồ trang sức cao cấp, và buộc mo cau vào đuôi bò, tuyên ngôn về sự ngạo nghễ và sự phê phán xã hội.

- Câu 9 - 12: Lối sống thoải mái, phóng khoáng của Nguyễn Công Trứ được thể hiện qua việc dẫn dắt các cô gái trẻ lên chùa, hát ả đào, và tự đánh giá cao những hành động đó. Ông thưởng thức cuộc sống về hưu một cách tận hưởng, tự do, và trữ tình trong những câu thơ trữ tình về núi và mây trắng.

- Câu 13 - 16: Quan niệm sống của Nguyễn Công Trứ:
+ Không quan tâm đến việc mất mát.
+ Không bận lòng với sự khen chê.
+ Sống vui vẻ, không vướng bận vào những quy tắc đám đông.

- Câu 13 - 16: Ông là người không để ý đến những mất mát, không quan tâm đến sự khen chê. Ông thích hưởng thụ cuộc sống bằng cách uống rượu, cô đầu, và con hát, nhưng vẫn giữ được sự tự do và không vướng bận vào những quy tắc đám đông.
+ Một nhân cách và bản lĩnh cao, chấp nhận tất cả mà không bị làm phiền và khinh thường bởi những thứ phổ biến.

- Câu 17, 18: Trong việc tổng kết cuộc đời, Nguyễn Công Trứ đặt ra hai yếu tố quan trọng nhất đối với người nam tính là trách nhiệm với 'kinh bang tế thế' và đạo nghĩa vua tôi. Ông đã thành công trong việc giữ gìn bản lĩnh, thực hiện mọi việc một cách xuất sắc.
- Làm quan trong triều, ông không bao giờ uốn khuất trước sự xao lạc, không chấp nhận sự khom lưng hay thói quỵ luỵ thường thấy, với quan điểm 'trong triều ai...như ông'. Ông khẳng định tài năng, phẩm giá, lòng trung nghĩa vua tôi. Tâm huyết và lời thề của ông suốt đời đều hướng về dân và nước.
- Câu cuối: Ông không chỉ tự hỏi mà còn khẳng định rằng trong triều không có ai sống ngất ngưởng như ông.
=> Bản lĩnh cá nhân rực rỡ trong cuộc sống.

III. Tổng kết

Bài ca ngất ngưởng thực sự là một diễn đàn cho quan điểm của một danh sĩ thời đầu thế kỉ XX, dựa trên những phẩm chất và bản lĩnh thực sự.

"""""HẾT""""

Dưới đây là một ví dụ về Tìm hiểu tác phẩm Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ. Để nâng cao hiệu suất học tập môn Ngữ văn lớp 11, bạn có thể tham khảo các bài viết như Cảm nhận Bài ca ngất ngưởng, Phân tích Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ và đặt ra những bài học quý báu cho bản thân. Hãy hứng khởi khám phá thêm về tác phẩm này.