Khám phá thêm những ca dao về những khoảnh khắc nhớ về người yêu, về chiếc khăn...

Đề bài: Khám phá thêm về những bài ca dao nói về nỗi nhớ người yêu, về chiếc khăn để hiểu rõ hơn về bài Khăn thương nhớ ai. Bài hát không chỉ thuộc hệ thống ca dao mà còn độc đáo với vị trí đặc biệt. Từ đó, giải thích ý nghĩa câu thơ của Nguyễn Khoa Điềm - Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm (trích trường ca Mặt đường khát vọng).

Mẫu bài Tìm hiểu thêm về những bài ca dao nói về nỗi nhớ người yêu, về chiếc khăn để thấu hiểu sâu hơn về bài Khăn thương nhớ ai. Bài hát không chỉ thuộc hệ thống ca dao mà còn độc đáo với vị trí đặc biệt. Từ đó, giải thích ý nghĩa câu thơ của Nguyễn Khoa Điềm - Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm (trích trường ca Mặt đường khát vọng).

Bài viết

1. Người đi theo con đường ấy ngày mai,
Mang theo những hồi ức, đong đầy nỗi nhớ.
Cho đến khi bóng đèn hiệu sáng lên,
Gửi tới quê hương chàng, nơi trái tim yên bình.

2. Chàng bước đi trên con đường xa vờn xa,
Để bóng trăng tà ôm lấy em đơn côi.
Những cung đường trải dài, một gánh tình thắm thiết,
Nơi ký ức, người nhớ, liệu có một mình em?

3. Tình yêu như sợi tơ tằm vẫn kết chặt,
Đã đan chặt tình cảm, thì thương nhau mãi mãi.

4. Nhớ ai hết đứng lại ngồi,
Bồn chồn suốt đêm, tưởng về người tình.
Nhớ ai em khóc lặng thinh,
Dòng nước mắt đậm, như mưa gọi tên.

5. Bữa cơm ăn mỗi lần đơn côi,
Uống nước nhớ mãi, dạ thương van xin.
Thương em chẳng biết nói từ đâu,
Trong áo như giữ kỷ niệm nồng nàn.

7. Em ôm gói mạ xuống đồng,
Hát ca tình yêu, lòng nhớ ai mãi.

8. Gió vẫn xua lạnh sau lưng,
Dạ không yên, nhớ người dưng bây giờ.

9. Nhớ ai, hồi ức khắc sâu,
Như ngọn lửa cháy, ngồi bên than êm.
Nhớ ai, bữa cơm chẳng nên,
Ớt mắt, nước mắt, chua cay như lòng.

10. Hàng ngày em đứng, trông vờn,
Trông cây cỏ mải, trông sông dài dằng.
Trông mây trắng bồng, trông nắng,
Trông trăng thanh khiết, trông người xa lạ.

11. Núi cao kia lắm, đỉnh mời!
Núi che mặt trời, chẳng thấy người yêu.

12. Nhớ ai như nhớ thuốc lào,
Chôn điếu xuống đất, rồi đào lên ngẩn.
Nhớ ai, ý nhớ thấu tận ngơ,
Nhớ ai, ai nhớ, trái tim rụt rè.

13. Thuyền chàng có nhớ bến nào?
Bến đợi chàng đêm, chờ thuyền đâu đây.

14. Một thương, hai nhớ, ba buồn,
Ăn cơm thất thường, trầu ngậm ngùi vì nhau.
Nhớ chàng, thôi khắc sâu lâu!
Nhớ nơi chàng ở, nhớ nơi chàng êm.

15. Áo xông hương chàng vắt khô
Đêm em nằm, hơi thơm bồng bềnh.
Nhớ chàng, nỗi nhớ sâu đậm!

16. Đi qua đồng, thăm nón chàng,
Đồng lúa nhiều như tình chồng trọn vẹn.
Bưng khăn, sông vượt, thương chồng,
Mồ hôi, tình thắm, cuộc đời hạnh phúc.

17. Tay xách bao đi sông ngàn,
Mẹ kêu mắc mẹ, theo chồng bỏ nhà.
Đò đưa cô về nơi xa,
Con theo chồng, mẹ bồi hồi lo.
Mẹ già, con trai có rồi,
Con là phận gái, lòng trung hiếu nhà.

18. Khăn thương nhớ ai,
Khăn lạc xuống mặt đất.
Khăn thương nhớ ai,
Khăn dịu dàng trên vai.
Khăn thương nhớ ai,
Khăn lau nước mắt khóc.
Đèn thương nhớ ai,
Mà đèn không ngừng sáng.
Mắt thương nhớ ai,
Mắt ngủ chẳng yên bình.
Đêm qua em, lo âu niềm phiền,
Lo lắng vì một trái tim bất an...

Trong kho tàng của ca dao - dân ca, có hàng trăm bài nói về niềm nhớ, niềm thương của những đôi tình nhân đang yêu nhau. Mỗi bài mang một vẻ đẹp riêng, mặc dù đều nói đến một chủ đề giống nhau. Khăn thương nhớ ai nổi bật với nét nghệ thuật độc đáo, thể hiện tâm trạng tương tự bằng hình thức sáng tạo. Nhân vật trữ tình là một cô gái đang phải xa người yêu, nỗi nhớ như lửa cháy trong lòng, không thể bày tỏ. Chuyện riêng tư không dễ nói, nên câu chuyện được thể hiện qua những vật dụng quen thuộc: khăn, đèn, đôi mắt.

Nhân vật trữ tình ở đây là một cô gái đang phải xa người yêu. Nỗi nhớ thương như ngọn lửa cháy lòng, cháy dạ, không thể bày tỏ cùng ai nên lại càng nung nấu. Chuyện riêng tư đâu dễ tâm sự, sẻ chia, vì thế tốt nhất là thử hỏi chính lòng mình - thông qua những sự vật quen thuộc gắn bó với mình: cái khăn, cái đèn, đôi mắt.

Cái khăn trên đầu không chỉ đơn thuần là vật che nắng, che mưa, mà còn là phụ kiện làm tăng vẻ duyên dáng của các cô gái nông thôn và là một kỉ vật đặc biệt trong tình yêu nam nữ. Vì vậy, câu hỏi về cái khăn luôn đặt ra đầu tiên:

Khăn thương nhớ ai,
Khăn rơi xuống đất.
Khăn thương nhớ ai,
Khăn vắt lên vai.
Khăn thương nhớ ai,
Khăn chùi nước mắt.

Ba lần hỏi, mỗi lần khác nhau, nhưng dù rơi xuống đất, vắt lên vai hay chùi nước mắt, tâm trạng thương nhớ ai ngày một gia tăng. Nghệ thuật làm sống động cho vật thể vô tri đã mang lại hồn, tâm cho chúng. Chủ đề trữ tình là chiếc khăn xuất hiện ở đầu sáu dòng thơ. Câu hỏi: Khăn thương nhớ ai, được lặp đi lặp lại ba lần như là nỗi đau, sầu muộn không ngừng. 'Người' là một đại từ mơ hồ thường xuất hiện trong ca dao, nhưng giờ đây rõ ràng là người trai mà cô gái thầm thương. Còn chiếc khăn, có lẽ chính là biểu tượng của tình cảm và tâm trạng đáng yêu của cô gái. Cô hỏi về chiếc khăn, nhưng cũng như đang tự hỏi về trái tim mình, vì sao lại nhớ 'người dưng', thương 'người dưng' đến mức 'đứng ngồi không yên' như vậy?! Nỗi nhớ đó áp đảo không gian, thời gian và làm ám ảnh tâm hồn cô gái. Có một chút ngậm ngùi, tủi thân ở hình ảnh: Khăn thương nhớ ai, Khăn chùi nước mắt. Nỗi nhớ đau đớn khi không gặp được người yêu làm tình cảm ngày một tăng lên, nung nấu thành một loại bệnh tương tự. Đúng như câu ca dao mô tả: Nhớ ai em những khóc thầm, Hai hàng nước mắt đầm đầm như mưa.

Ngày nhớ, đêm mong. Ngày làm việc vất vả mà nỗi nhớ vẫn quấn quýt, ám ảnh. Đêm đến, nỗi nhớ hiện hình với hình ảnh người yêu khiến cô gái lo lắng, thao thức. Trắng đêm không ngủ được, nhìn ngọn đèn lẻ loi trong đêm tối, cô tự hỏi:

Ngọn đèn thắp sáng không ngừng, Mà lòng nhớ vẫn không tắt.

Tiếp tục là giai điệu với tâm trạng chính là nhớ ai. Cô gái cảm thấy ngọn đèn và ngọn lửa nhớ thương trong lòng giống nhau. Liệu ngọn đèn kia và ngọn lửa nhớ thương có cháy chung một lúc?! Cô gái chuyển nỗi nhớ thương mạnh mẽ vào hình ảnh ngọn đèn vẫn sáng giữa đêm tối.

Ở trên, cô gái sử dụng những đối tượng vô tri như chiếc khăn, ngọn đèn để gián tiếp thể hiện tình cảm. Nghệ thuật nhân hoá và hình tượng hóa của những dòng thơ có sức gợi cảm lớn, nhưng dường như vẫn chưa đủ để phản ánh độ sâu của nỗi nhớ thương trong lòng. Đến đây, cô gái quyết định dừng lại, không còn hỏi về vật ngoại trên mà chỉ tự hỏi bản thân:

Mắt nhớ ai, Mắt không ngủ yên.

Rõ ràng, cô gái trong bài ca dao này như hàng ngàn cô gái khác đang yêu, đang nhớ, cùng chìm đắm trong tâm trạng: Nhớ ai hết đứng lại ngồi, Ngày đêm tơ tưởng một người tình nhân... Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ, Nhớ ai, ai nhớ bây giờ nhớ ai?

Người ta thường nói: Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn. Đúng như thế! Ca dao cũng có câu: Trời sinh con mắt là gương, Yêu nhau mà liếc nhau qua, Kẻo cha mẹ hay biết, đừng để lộ ý nghĩa thực sự. Thời xưa, hôn nhân được xem trọng, con cái phải tuân thủ cha mẹ. Đôi lứa yêu nhau phải giữ bí mật trước ánh đèn công cộng: Yêu nhau con mắt liếc qua, Kẻo chúng ta biết, kẻo cha mẹ nghi ngờ.

Nỗi nhớ thương của cô gái nặng trĩu trong tâm hồn vì không thể chia sẻ với ai. Mắt không yên vì nỗi nhớ ám ảnh, vấn vương. Không chỉ nhớ thương mà còn là nỗi lo lắng cho tương lai:

Đêm qua em những lo lắng, Lo vì một nỗi không yên một bề...

Câu ca dao tiết lộ sự rối bời trong mối tình. Tình yêu đẹp, thiết tha giữa hai người cô đơn giữa tam tứ núi, ngũ lục sông, nhưng phải đối mặt với những trở ngại của xã hội. Cô gái mơ ước về một tương lai đơn giản: Anh còn son, em còn son, ước mơ làm một gia đình. Tình yêu nảy mầm hôn nhân, nhưng đối diện với định kiến xã hội như đẳng cấp, giàu nghèo, tôn giáo... nơi có nhiều rào cản hữu hình và vô hình, cô gái trở nên lo lắng. Tâm trạng này áp đảo mọi suy nghĩ, cảm xúc và cô gái cần sự đồng cảm và chia sẻ. Cách gọi tên anh là cách làm sáng tỏ người được nhắc đến trong những câu thơ, anh - người xứng đáng nhận niềm thương nhớ vô tận. Câu cuối cùng thể hiện nỗi lo lắng chủ đạo, chỉ ra rằng cô gái là người nghiêm túc và tích cực trong tình yêu, chân thành đến mức đắm say nhưng vẫn tỉnh táo, sáng suốt.

Hơi hướng trữ tình của ca dao truyền thống kết hợp với hình thức gần với thơ hiện đại đã tạo ra giá trị đặc biệt trong bài ca dao Khăn thương nhớ ai. Nhiều nhà thơ yêu thích hình tượng chiếc khăn, ngọn đèn và đã đưa chúng vào thơ của mình. Trong trường ca Mặt đường khát vọng sáng tác trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng những hình ảnh xúc động để mô tả về đất nước và tình yêu. Câu thơ của ông mang đến hình ảnh đẹp và sâu sắc về văn hóa Việt Nam, từ ca dao, tục ngữ đến cuộc sống hàng ngày, mở rộng không gian nghệ thuật và làm cho hình tượng thơ trở nên trữ tình, bay bổng.

Thơ trình bày cảm xúc và suy tư về đất nước qua hình ảnh tâm tình với đất nước Việt Nam trong suốt lịch sử dài. Nguyễn Khoa Điềm sử dụng nguồn cảm hứng từ văn hóa dân gian, từ ca dao, tục ngữ và cuộc sống hàng ngày của người dân Việt Nam. Câu thơ chứa đựng những tình cảm sâu sắc và gần gũi với quê hương, mô tả những nét đẹp riêng của đất nước và nhấn mạnh sự đoàn kết của nhân dân. Hình ảnh như con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc, con cá ngư ông móng nước biển khơi... tạo nên không khí trữ tình và lãng mạn.

Trong đoạn thơ này, Nguyễn Khoa Điềm truyền đạt cảm xúc và tình cảm với đất nước Việt Nam thông qua hình ảnh đẹp đẽ và sâu sắc. Ông lấy nguồn cảm hứng từ văn hóa dân gian, từ ca dao, tục ngữ và cuộc sống hàng ngày của nhân dân Việt Nam. Câu thơ mở rộng không gian nghệ thuật và làm cho hình tượng thơ trở nên trữ tình, bay bổng.

Quê hương không chỉ là một khái niệm trừu tượng, mà là hình ảnh cụ thể, lớn lao. Nơi đây không chỉ là núi cao, biển rộng, sông dài mà còn là những cây đa, bến nước, sân đình. Đất nước là tình yêu của con người, tình yêu nam nữ, là sự đa dạng văn hóa của mỗi vùng miền, nhưng đồng thời là nền tảng vững bền của truyền thống văn hiến, là niềm tự hào của dân tộc. Thậm chí, nơi hẹn hò của đôi trai gái, chiếc khăn trao nhau trở thành kỉ vật của tình yêu cũng là một phần quan trọng tạo nên Đất Nước: Quê hương là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm. Đọc câu thơ này, bài ca dao Khăn thương nhớ ai trỗi dậy trong tâm trí ta, sức mạnh của nó vẫn nguyên như ngày đầu. Giá trị thực sự của bài ca dao đã vượt qua thách thức của thời gian, trở thành bất tử.

Hãy tìm hiểu thêm về các bài ca dao nói về nỗi nhớ người yêu, về chiếc khăn... ngoài ra, các em cũng cần nắm vững nội dung của những bài soạn khác trong chương trình Ngữ Văn lớp 10 như Soạn bài Viết bài làm số 2: Văn tự sự hoặc phần Soạn bài Ca dao than thân, yêu thương, tình nghĩa để củng cố kiến thức Ngữ Văn của mình.

Trong khuôn khổ chương trình học Ngữ Văn lớp 10, nắm vững Soạn bài Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XIX là rất quan trọng. Các em hãy chú ý chuẩn bị kỹ trước khi bước vào bài học này.

Ngoài những kiến thức trên, các em cũng có thể đọc thêm về phần Soạn bài Cảnh ngày hè để chuẩn bị tốt cho bài học.