Buzz
Phân tích tinh thần thơ mới qua các phiên bản chọn lọc của bài 'Một thời đại trong thi ca'
Theo Hoài Thanh, tinh thần thơ mới được thể hiện rõ nét qua chữ 'tôi'. Dù thơ cũ và thơ mới có sự tương đồng, sự khác biệt giữa chúng là điều đáng khám phá.
Tinh thần thơ mới, một chủ đề nổi bật trong tiểu luận 'Một thời đại trong thi ca' của Hoài Thanh, được thể hiện rõ ràng ở phần kết của tác phẩm.
Sau khi làm rõ các yếu tố như hình thức câu thơ, nhịp điệu, sự ngọt ngào, cách ngắt nhịp, cách sử dụng từ ngữ trong thơ mới, tác giả nhấn mạnh rằng tinh thần thơ mới là yếu tố quan trọng nhất mà chúng ta cần khám phá. Ông đưa ra tiêu chí là phải so sánh các bài thơ hay với nhau và chỉ ra rằng 'Hôm nay đã được hình thành từ hôm qua và trong cái mới vẫn còn chút ít của cái cũ.' Do các thời đại luôn tiếp tục trôi qua, muốn hiểu rõ đặc trưng của mỗi thời kỳ, cần nhìn vào tổng thể.
Theo Hoài Thanh, tinh thần thơ mới được thể hiện mạnh mẽ nhất qua chữ 'tôi'. Trong thơ cũ, chữ 'ta' được sử dụng, còn thơ mới lại là chữ 'tôi'. Dù có sự tương đồng, nhưng vẫn tồn tại những khác biệt đáng khám phá.
Bản ngã chính là cái tôi của mỗi cá nhân, điều mà mỗi người đều nhận thức được. Khái niệm cá nhân, một ý tưởng mới mẻ, xuất hiện như một điều lạ lẫm trên diễn đàn tiếng Việt. Ban đầu, chữ 'tôi' gây ra sự ngạc nhiên như một người lạc lõng ở xứ lạ. Tuy nhiên, theo thời gian, sự ngạc nhiên dần nhường chỗ cho sự cảm thông và sự thừa nhận.
Ba bài thơ mới được giới thiệu trên báo Phụ Nữ Mới năm 2018 bao gồm 'Tình già' của Phan Khôi, 'Trên đường đời' và 'Vắng khách thơ' (sau đổi thành 'Xuân về') của Lưu Trọng Lư. Vào năm 1932, sau sáu năm, tập thơ Xuân Diệu được xuất bản. Dùng hai bài thơ làm ví dụ để cảm nhận sự thay đổi trong 'hình dáng của câu thơ' và cái tôi từ sự ngạc nhiên đến sự quen thuộc.
Trong bài thơ 'Xuân về', Lưu Trọng Lư viết:
Vừa năm qua
Người bạn đồng hành với tôi
Tại khu vực gần Mộ
Trong ngôi nhà xưa
Tôi dệt tơ
Chàng đọc thơ.
Vườn phía sau đầy tiếng chim hót,
Nhìn ra những đóa hoa khoe sắc,
Dừng lại, tôi gọi chàng:
'Này bạn ơi! Xuân đã đến rồi'
Chàng ngắm mùa xuân với vẻ mặt vui tươi
Tôi nhìn chàng với lòng hân hoan
Đây là bốn câu thơ trích từ bài 'Vội vàng' của Xuân Diệu: Mỗi sáng sớm, thần vui luôn gõ cửa;
Tháng giêng ngọt ngào như đôi môi gần gũi;
Tôi cảm thấy hạnh phúc. Nhưng vẫn vội vã một phần;
Tôi không đợi đến khi mùa hè tàn để tiếc nuối mùa xuân...
Trong xã hội Việt Nam từ xa xưa, cá nhân không tồn tại độc lập, chỉ có tập thể: từ quốc gia lớn đến gia đình nhỏ. Cá nhân, bản sắc riêng thường 'lẫn vào gia đình, vào quốc gia như giọt nước hòa trong biển cả'. Những tài năng kiệt xuất (như Nguyễn Công Trứ, Hồ Xuân Hương, Tú Xương) 'đôi khi chỉ để lại hình ảnh của mình qua thơ văn', hoặc trong thơ họ cũng sử dụng chữ 'tôi' để trò chuyện với người khác'. Trong thơ cổ thường chỉ thấy chữ 'ta', các thi sĩ 'ẩn mình sau chữ ta, một chữ có thể đại diện cho nhiều người'.
Trong bài thơ 'Bà Huyện Thanh Quan', nữ thi sĩ Hồ Xuân Hương viết:
'Khi rượu đến cội cây, ta sẽ uống,
Nhìn đời phú quý như giấc mơ.'
(Nguyễn Bỉnh Khiêm)
Ngừng lại giữa trời và nước xanh,
Chỉ có một mảnh tình riêng của ta với chính ta.'
Trong bài thơ 'Gặp xuân', nhà thơ Tản Đà viết:
Hôm nay gặp ta, xuân đừng lạ lẫm
Tóc đã đổi màu nhưng tâm hồn vẫn như xưa
Từ thuở biết đến mùa xuân cách đây bốn mươi chín năm
Vẫn say sưa với rượu và cảnh non nước
Đến mùa xuân này, tuổi ta đã năm mươi
Với trăm năm đời người, ta mới chỉ đi được nửa chặng đường
Rồi còn bao mùa xuân nữa đến với ta
Để mặc trời, ta không cần hỏi điều gì
Hãy cùng ta thưởng thức rượu đào mùa xuân...
Trong thơ mới, cái tôi thường chứa đựng bi kịch. Nó phản ánh sự khổ đau, thảm hại trước 'nỗi đời cay cực' của các thi sĩ. Cũng là những giấc mơ tiên cảnh ('Tiếng sáo Thiên Thai' – Thế Lữ), hay cảm giác say mê, cô đơn ('Say đi em', 'Phương xa' - Vũ Hoàng Chương). Đôi khi là sự phiêu lưu trong tình yêu:
Thuyền yêu không ghé bến sầu'}
Nhớ đêm thiếu phụ bên lầu không ánh trăng
(Một mùa đông - Lưu Trọng Lư)
Có thể là điên dại, say mê, lạc lõng, hay buồn bã như trong bài thơ 'Những sợi tơ lòng', Nhà thơ Chế Lan Viên viết:
'Xin cho tôi một hành tinh giá lạnh,
Và một vì sao đơn độc ở chân trời xa!'
Để lại nơi đó những ngày tháng tôi lẩn tránh
Những nỗi buồn, đau đớn và lo âu
Trong bài thơ 'Nhạc sầu' của Huy Cận có viết:
'Chiều đông sắp tàn, lạnh từ trời cao rơi xuống,
Không có lửa ấm, chắc chắn tâm hồn sẽ rất buồn'.
Bài thơ 'Trăng' của Xuân Diệu:
'Trăng sáng, trăng xa, trăng rộng vô tận!
Hai người, nhưng vẫn cảm thấy đơn côi'.
Cái tôi làm cho tâm hồn thơ trở nên đặc sắc của thơ mới, đồng thời cũng lấp đầy bi kịch của nó. Phân tích của Hoài Thanh vừa tổng quan vừa chi tiết, rất tinh tế và khéo léo. Cách dùng từ chính xác, lặp từ và phép đối lập tạo nên giọng điệu và cảm xúc, đọc lên thật sự thú vị:
'Cuộc đời chúng ta chìm trong vòng chữ tôi. Mất đi sự rộng lớn, chúng ta tìm kiếm chiều sâu. Nhưng càng đi sâu lại càng lạnh lẽo. Ta vươn lên tiên giới cùng Thế Lữ, phiêu lưu trong tình trường với Lưu Trọng Lư, điên cuồng cùng Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, đắm say cùng Xuân Diệu. Những động tiên đã đóng lại, tình yêu không bền vững, điên cuồng rồi tỉnh táo, say đắm vẫn cảm thấy đơn độc. Ta ngẩn ngơ trở về hồn mình cùng Huy Cận'.
Để nắm bắt được cái hay của thơ mới, cần phải hiểu sâu sắc và có tài năng văn chương. Hoài Thanh như dẫn dắt người đọc vào thế giới của thơ mới:
“Những chân trời thực và mộng mơ luôn bầu bạn cùng tâm hồn tôi. Chưa bao giờ thơ Việt lại vừa buồn bã, vừa xôn xao như thế. Dù với lòng tự trọng, chúng ta cũng đánh mất sự yên bình của quá khứ.”
Một điểm đáng chú ý của thơ mới là đã hiện đại hóa ngôn ngữ tiếng Việt. Thơ trở nên linh hoạt và tự nhiên hơn. Lời thơ giản dị, dễ tiếp cận, đầy cảm xúc và hình ảnh. Các nhà thơ mới thể hiện lòng kính trọng và yêu mến tiếng Việt. Hoài Thanh đã sử dụng hình ảnh “tấm lụa” và “tâm hồn bạch” để diễn tả tình cảm cao đẹp này:
'Những bi kịch ấy được họ gửi gắm vào tiếng Việt. Họ yêu quý thứ tiếng đã chia sẻ bao vui buồn với tổ tiên qua nhiều thế kỷ. Họ dồn hết tình yêu quê hương vào tình yêu tiếng Việt. Tiếng Việt, theo họ, là tấm lụa đã tiếp nhận vong hồn của các thế hệ trước. Họ cũng muốn mượn tấm hồn bạch để gửi gắm nỗi băn khoăn riêng của mình'.
Kết thúc bài tiểu luận “Một thời thơ”, Hoài Thanh bày tỏ sự kỳ vọng vào thơ mới và các nhà thơ mới như là “Một thời đại thi ca”. Thơ mới cùng các nhà thơ mới không chỉ kế thừa mà còn phát huy truyền thống tinh thần của dân tộc, sẽ gìn giữ tinh hoa của thơ cổ và thơ cổ điển Việt Nam, “tìm về quá khứ để tìm những gì bất diệt, bảo đảm cho tương lai”
Điệp khúc “Chưa bao giờ như bây giờ...!” vang lên ba lần làm cho giọng văn trở nên đầy cảm xúc và chân thành.
Tuy nhiên, sự kiện Cách mạng Tháng Tám và cuộc kháng chiến chống Pháp đã thổi bùng ngọn lửa cho một nền thơ mới, mở ra một thế hệ nhà thơ mới. Lưu Trọng Lư, Huy Cận, Xuân Diệu, Thế Lữ,... đã trở thành những chiến sĩ trên mặt trận văn nghệ, góp phần quan trọng vào việc xây dựng và phát triển thơ ca Việt Nam hiện đại. Sau bảy mươi năm, đọc 'Thi nhân Việt Nam' của Hoài Thanh, người ta càng hiểu thêm về thơ mới và thêm yêu các nhà thơ tiền chiến của “một thời thơ”.
Với lối lập luận vừa logic, vừa nghệ thuật, bài viết hiện lên sinh động và chân thực. Đoạn trích của Hoài Thanh không chỉ thể hiện tinh thần thơ mới qua cái tôi mà còn là lời tuyên ngôn về bi kịch đang diễn ra trong ba tâm hồn của Mị trẻ. Đồng thời, nó mở ra con đường cho họ thể hiện tình cảm qua tiếng Việt – tấm lụa trắng cảm động của các thế hệ đã qua.
- Soạn văn lớp 11 bài “Một thời đại trong thi ca” (Hoài Thanh)
- Cảm nhận về bài “Một thời đại trong thi ca” của Hoài Thanh cực kỳ hay
- Phân tích bài “Một thời đại trong thi ca” của Hoài Thanh chọn lọc nhất
Trên đây, Mytour đã giới thiệu đến các bạn Phân tích tinh thần thơ mới qua bài “Một thời đại trong thi ca”. Hy vọng qua bài viết này, các bạn sẽ học tập tốt hơn môn Ngữ văn 11.
