Khám phá truyện ngắn “Người trong bao” của Shê-khốp

   An-tôn Páp-lô-vích Sê-khốp (1860 – 1904) sinh ra trong một gia đình lao động bình dân ở tỉnh Ta-gan-rốc. Ông là một nhà văn Nga vĩ đại trong lĩnh vực truyện ngắn và kịch.

   Sê-khốp, một tác gia nổi tiếng của Nga, xuất thân từ tỉnh Ta-gan-rốc, miền Nam nước Nga, trong một gia đình lao động bình thường. Ông vươn lên từ hoàn cảnh khó khăn để trở thành một nhà văn chân chính. Công việc của ông là một bác sĩ y khoa nông thôn đã giúp ông tiếp xúc với nhiều tầng lớp xã hội, hiểu biết sâu sắc về tâm lý con người và tạo ra những nhân vật đa dạng trong tác phẩm của mình.

2. Truyện ngắn Người trong bao (1898) của Sê-khốp được viết trong bối cảnh xã hội Nga đang trải qua những biến động cuối thế kỷ XIX. Câu chuyện này nói về một người đại diện cho tình trạng sợ hãi và bất lực - đó là một khám phá sâu sắc về con người và nghệ thuật của nhà văn.

3. Hiểu biết từ văn bản

   Lịch sử xã hội Nga thế kỉ XIX là lịch sử của cuộc chiến đấu không ngừng chống lại chế độ nông nô chuyên chế. Văn học hiện thực Nga thế kỉ XIX đã ra đời và phát triển thành một trong những nền văn học tiên tiến nhất của nhân loại. Các nhà văn Nga đã trưởng thành và đóng góp cho nhân loại những giá trị văn hóa tinh thần cao quý. A. Sê-khốp được xem là đại diện xuất sắc cuối cùng của chủ nghĩa hiện thực Nga thế kỉ XIX. Trong lĩnh vực truyện ngắn, ông là một nhà văn cách mạng nghệ thuật. Các tác phẩm của ông thường đặt ra nhiều vấn đề có ý nghĩa xã hội và nhân bản sâu sắc.
Viết trong bối cảnh xã hội Nga đang chịu đựng bầu không khí bảo thủ nặng nề của chế độ nông nô vào cuối thế kỷ XIX, truyện ngắn Người trong bao đã phản ánh một cách sống động và chân thực bức tranh xã hội và con người. Tập trung vào chủ đề “con người nhỏ bé”, Sê-khốp không chỉ đồng cảm sâu sắc với nỗi đau của con người mà còn nghiêm khắc phê phán những tật xấu của họ. Đặc biệt, môi trường xã hội bảo thủ nặng nề đã tạo ra những “quái vật” của con người, những cá nhân đáng lên án và loại trừ. Hình ảnh “người trong bao” là một phát hiện nghệ thuật của nhà văn. Hình tượng của người mắc chứng bệnh sợ hãi, bạc nhược đến mức sống và chết đều đáng trách đã trình bày một triết lí sâu sắc, tiếp nối chủ đề “con người thừa” trong văn học Nga suốt thế kỷ XIX.

   Nhân vật Bê-li-cốp – “người trong bao”, được nhà văn xây dựng thông qua các kỹ thuật nghệ thuật phong phú. Nhà văn không chỉ miêu tả cách sống của nhân vật mà còn sử dụng lời thoại trực tiếp của họ kết hợp với lời của người kể chuyện để tạo ra một cái nhìn toàn diện về nhân vật.

   Cách miêu tả cách sống của nhân vật Bê-li-cốp rất đặc biệt, thể hiện sự quan sát chi tiết và kỹ lưỡng. Bê-li-cốp luôn đi giày cao su, cầm ô và nhất thiết phải mặc áo bành tô ấm cúng. Trong túi bao của mình, ông mang theo chiếc đồng hồ và chiếc dao nhỏ để gọt bút chì. Bê-li-cốp thường đeo kính râm, mặc áo bông chần và nhét bông vào lỗ tai, khi lái xe ngựa thì tự thu mình lại. Hình dạng hài hước đến kỳ quặc của ông khiến người kể chuyện cảm thấy ám ảnh. Có vẻ như chiếc bao đó là một chiếc vỏ đáng sợ bao bọc ông, tạo ra một rào cản giữa ông và cuộc sống bên ngoài. Người kể chuyện thậm chí còn mô tả thêm rằng “Ý nghĩ của mình, Bê-li-cốp cũng gửi vào bao”. Điều này tưởng như sự đầy bí ẩn và sâu thẳm, nhưng thực ra đó chỉ là một loại con người kì lạ đến kỳ dị. Ngay cả “thói quen” của ông cũng rất độc đáo. Việc ông đi qua nhà này đến nhà khác mà không nói một lời, ánh mắt nhìn chung quanh như tìm kiếm cái gì rồi lại quay đầu trở lại. Hành động này dường như giữ ý làm sao để duy trì một mối quan hệ tốt đẹp. Sự im lặng – “trong bao” đó như một cái hàm chứa một sự bảo thủ và ngu dốt, bạc nhược đến thảm hại.

   Tự mình giam mình trong bao, cuộc sống của ông trở nên “thảm hại”. Buồng ngủ của ông “chật như cái hộp”, cửa sổ luôn đóng kín mít, khi ngủ ông “kéo chăn trùm đầu kín mít”… Nhưng Bê-li-cốp vẫn cảm thấy sợ. Một loại nỗi sợ không hình thức bao trùm ông. Khi tỉnh, ông sợ. Khi mơ, ông cũng sợ. Những giấc mơ kinh hoàng để lại nét mặt tái nhợt, lo lắng. Tâm lý sợ hãi giống như một bóng ma ám ảnh ông, nhưng kì lạ là các nhân vật khác cũng sợ hãi “sợ nói to, sợ gửi thư, sợ làm quen, sợ đọc sách…”. Đó là sự mê muội và hoang tưởng của những kẻ yếu đuối. Những người tự giam mình trong vỏ ốc cá nhân ích kỉ và bạc nhược, những kẻ không dám đối mặt và vượt lên chính mình. Hình ảnh dân chúng trong vòng mươi, mười lăm năm trở lại đây đều cảm thấy sợ hãi, khiến người đọc suy nghĩ. Điều này có lẽ là diện mạo của xã hội nông nô chuyên chế Nga hoàng bảo thủ khắc nghiệt. Một bầu không khí u ám đến ngạt thở khi mọi người đều tự giam mình trong bao. Cả xã hội – ở mức độ này hoặc khác, đều là những người trong bao.
   Cuộc đối thoại trực tiếp giữa Bê-li-cốp và Cô-va-len-cô càng làm nổi bật tính cách “người trong bao”. Một trường hợp phi lý khác khi Bê-li-cốp cho rằng việc đi xe đạp “hoàn toàn không phù hợp với tư thế của một nhà giáo dục thiếu niên”. Vẫn là một sự nhận thức mê muội, nhảm nhí, một sự bảo thủ đến ngu dốt, nhưng khi đụng đến “cấp trên”, “chính quyền”, tính cách của Bê-li-cốp lại biến đổi. Ông là một kẻ bạc nhược, một sản phẩm dị hợm của xã hội bảo thủ. Những người như Bê-li-cốp là công cụ hữu hiệu của xã hội nông nô chuyên chế Nga hoàng, những người ngu dốt nhưng lại có khả năng bật lên và leo trèo. Hình ảnh của “cấp trên”, “chính quyền” thể hiện sự ám ảnh của “quyền lực” lan tràn trong câu chuyện.

   Sự ngã lộn nhào và cái chết của Bê-li-cốp được tác giả mô tả một cách hài hước. Mọi sự việc diễn ra như không có gì. Bê-li-cốp không quan tâm đến việc có đau không khi ngã, chỉ quan tâm đến việc “cặp kính có bị vỡ không”. Hắn không quan tâm cách ngã xảy ra, chỉ lo sợ nếu ai đó nhìn thấy mình ngã thì sẽ “kinh khủng”. Hắn sợ mình trở thành trò cười nhưng chính sự “sợ” đã biến hắn thành tên hề độc đáo nhất. Hắn run rẩy trong nỗi sợ mù quáng và cũng chết trong sự mù quáng ấy. Thật sự, tiếng cười của Va-ren-ca đã kết thúc cuộc đời Bê-li-cốp. Va-ren-ca cười khi cái bao che phủ con người Bê-li-cốp bị rách toạc, hình ảnh người trong bao lộ diện. Mọi nỗi sợ hãi của Bê-li-cốp đã trở thành hiện thực. Hắn không chết vì cú ngã, chỉ nằm trên giường và không bao giờ tỉnh dậy nữa. Hắn chỉ trả lời “không” hoặc “có” rồi im lặng mãi mãi.

   Cái chết của Bê-li-cốp là điều tất yếu, kết thúc cuộc đời của một kẻ kỳ quặc trong xã hội. Điều này khiến mọi người cảm thấy “nhẹ nhàng, thoải mái”. Nhưng bi kịch thực sự ở chỗ hắn chết trong sự thảm hại mà vẫn “tỉnh táo”, mừng như “được bước vào cái bao”. Tác giả đã khám phá sâu sắc tính bi kịch của câu chuyện thông qua góc nhìn hiện thực. Một kẻ ngu dốt hoang tưởng, bạc nhược và hèn yếu nhưng lại không nhận ra chính mình. Một kẻ bị mê hoặc trong sự bảo thủ và trì trệ.

   Ở phần kết thúc, lời của người kể chuyện đầy ý nghĩa : “Trên thực tế, Bê-li-cốp đã ra đi nhưng vẫn còn bao nhiêu người còn đang trong bao, và trong tương lai cũng sẽ có thêm bao nhiêu kẻ như vậy”. Hình ảnh người trong bao không chỉ là một mà là một cộng đồng, một xã hội bạc nhược và nhát gan. Cái xã hội bị bóng ma chuyên chế của nông nô bao phủ và kiểm soát. Sự xuất hiện của những người như Bê-li-cốp đã ngăn chặn sự phát triển của quốc gia, khiến Nga chìm đắm trong bóng tối hậu hóa. Lời của bác sĩ I-van đánh thức ý thức sâu sắc : Tự nhận biết mình là “người trong bao” và quyết tâm thoát khỏi đó là một quá trình tiến bộ. “Không thể sống mãi trong tình trạng đó” – câu nói này của I-van làm sáng tỏ niềm tin vào sự phát triển của dân tộc. Trong bóng tối hậu hóa của nền nông nô chuyên chế Nga, sự dũng cảm loại bỏ sự bất bình và hèn kém của chế độ Nga hoàng đã làm rõ tầm nhìn vĩ đại của Sê-khốp, xác nhận ông là một nhà cách mạng trong văn học hiện thực Nga cuối thế kỷ XIX.

Mytour