Buzz
Ý thức – sự thật hiển nhiên rằng vũ trụ này được khả năng tri giác soi sáng – đối lập hoàn toàn với vô tri. Tôi tin rằng không có mô tả nào về sự phức tạp của vô tri giải thích trọn vẹn điều này. Đơn giản khẳng định rằng ý thức nảy sinh ở một điểm nào đó trong quá trình tiến hóa của sự sống, và rằng ý thức là kết quả của một sắp xếp nhất định các neuron thần kinh bên trong não người, cũng không giúp ta hiểu được cách ý thức xuất hiện từ các quá trình vô thức. Điều này không có nghĩa là có một lý thuyết khác đúng về ý thức. Ý thức có thể là kết quả hợp luật của quá trình xử lý thông tin vô thức. Nhưng tôi không hiểu câu này thực sự có nghĩa là gì – và tôi nghĩ bất kỳ câu nào khác cũng vậy. Tình huống này được đặc thù hóa bởi cái gọi là “khoảng cách lý giải” và “vấn đề khó của ý thức”. Một số triết gia đề nghị rằng mối quan hệ giữa tâm trí và thể xác sẽ chỉ được hiểu thông qua các khái niệm không thuộc về thể xác hay tinh thần, mà là “trung lập”. Số khác cho rằng ý thức là sản phẩm của các nguyên nhân vật chất nhưng không thể quy giản về mặt nhận thức. Tuy nhiên, người khác lại tranh luận rằng ý niệm về một cách lý giải mang tính vật chất không thể quy giản là vô nghĩa.
Tôi đồng ý với những ai cho rằng sự xuất hiện của ý thức có thể không hiểu được theo ngôn ngữ loài người, như triết gia Colin McGinn và nhà tâm lý học Steven Pinker đã nói. Mọi lý giải phải dừng lại ở đâu đó – thường là với một sự thật phũ phàng từ chối tự lý giải. Có lẽ ý thức là một ngõ cụt theo cách này.
Trong bất kỳ trường hợp nào, giải thích về ý thức theo các định nghĩa vật chất không giống với các lý giải khác đã thành công trong lịch sử khoa học. Các trường hợp tương tự mà các nhà khoa học và triết gia dẫn giải đều không đưa đến đâu. Chẳng hạn, việc mô tả các thuộc tính của vật chất, ví dụ như tính lỏng, không giúp hiểu được ý thức như một thuộc tính xuất hiện trong thế giới vô thức. Không một phân tử nước nào là “lỏng”, nhưng hàng tỉ phân tử vượt qua nhau tự do lại tạo ra tính “lỏng” trong bàn tay người. Điều khó khăn là làm sao các trường hợp giống nhau kiểu này thuyết phục nhiều người rằng ý thức có thể dễ dàng giải thích dưới dạng xử lý thông tin.
Để một lời giải thích về hiện tượng trở nên thuyết phục, trước hết nó phải dễ hiểu. Trên phương diện này, sự xuất hiện của tính lỏng không gây khó khăn: sự trượt của các phân tử chính là điều cần thiết để bảo đảm tính lỏng. Làm sao tôi có thể xuyên tay qua nước lỏng nhưng không thể qua nước đá? Vì các phân tử nước không kết dính chặt, cho phép chuyển động. Lời giải thích này hoàn toàn giản lược: Tính lỏng “chẳng là gì khác ngoài” sự di chuyển tự do của các phân tử. Để lời giải thích này hoàn thiện, ta cần chấp nhận sự tồn tại của các phân tử, và khi đã chấp nhận, vấn đề được giải quyết. Chưa ai mô tả một tập hợp sự kiện vô thức nào, mà với vai trò là nguyên nhân của ý thức, lại có ý nghĩa theo cách này. Mọi nỗ lực hiểu ý thức dưới dạng hoạt động của não bộ chỉ tương quan với khả năng mô tả lại một trải nghiệm (cho thấy người ấy ý thức về nó) theo những trạng thái cụ thể của não bộ. Dù các tương quan này có thể được khoa học thần kinh giải thích rất thú vị, chúng cũng không mang chúng ta đến gần hơn với sự ra đời của chính ý thức.
