Bài viết được tư vấn bởi TS.BS Nguyễn Huy Nhật - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Mytour Đà Nẵng.

Khí dung là phương pháp điều trị các bệnh lý đường hô hấp như viêm mũi họng, viêm xoang, viêm thanh quản, viêm phế quản phổi, hen phế quản,... Tuy nhiên, lạm dụng phương pháp này có thể gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe.

Khí dung là phương pháp sử dụng máy khuếch tán thuốc dưới dạng sương mù, tác động trực tiếp lên niêm mạc đường hô hấp. Đây là phương pháp điều trị tại chỗ cho các bệnh lý như viêm thanh quản, viêm mũi họng, viêm khí – phế quản, viêm mũi xoang,...

Có 2 loại máy khí dung phổ biến: máy cho đường hô hấp trên và máy cho đường hô hấp dưới. Khả năng hấp thu thuốc khí dung là khoảng 2%, thời gian tác động khoảng 3 – 4 tiếng. Tùy theo bệnh động hô hấp trên hay dưới, loại bệnh cụ thể mà bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng loại thuốc pha để thực hiện phương pháp khí dung.

Máy khí dung hô hấp được sử dụng rộng rãi trong nhiều trường hợp như cơn hen cấp tính, suy hô hấp, thở rít thanh quản, làm loãng đờm, không sử dụng được bình xịt định liều, cần kháng sinh dạng hít liều cao để kiểm soát hoặc điều trị nhiễm trùng kéo dài.

Khi đối mặt với từng loại bệnh và mức độ nặng nhẹ, bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng các loại thuốc khí dung khác nhau cho từng trường hợp:

• Người mắc viêm mũi – xoang – họng dị ứng thường sử dụng thuốc xông corticoid, chống phù nề, và thuốc chống sung huyết. Trong trường hợp có nhiễm khuẩn, cần sử dụng kết hợp với kháng sinh;
• Những trường hợp co thắt khí quản, phế quản như hen suyễn, viêm phế quản cấp, viêm phổi tắc nghẽn mạn tính,... cần sử dụng phương pháp khí dung với loại thuốc phù hợp để giãn phế quản và hỗ trợ hô hấp;
• Khí dung cũng được sử dụng để làm loãng đờm cho người mắc bệnh phổi;
• Cho trẻ mắc viêm tiểu phế quản do tắc đờm nhớt, xông khí dung bằng nước muối giúp làm loãng đờm và hỗ trợ tống đờm;
• Sử dụng tinh dầu từ lá khuynh diệp, bạc hà, sả, lá chanh, lá tía tô
  ,... kết hợp với máy khí dung để sát trùng, làm thông mũi – họng, giảm triệu chứng cảm cúm, giúp cải thiện tình trạng sức khỏe.

Một số người nghĩ rằng việc sử dụng phương pháp khí dung càng nhiều, họ sẽ nhanh chóng hồi phục khỏi bệnh. Nhưng thực tế, lạm dụng có thể dẫn đến việc sử dụng quá mức khí dung và thuốc, có thể gây hại lâu dài cho phổi vì hầu hết thuốc khí dung chứa corticoid, sử dụng quá liều có thể gây tác dụng phụ nguy hiểm.

Chi tiết hơn, các loại tinh dầu và ống hít để làm thông mũi sẵn có không nên sử dụng cho trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ (dưới 18 tháng tuổi) vì có thể gây ức chế hô hấp. Các loại thuốc dung dịch dùng cho khí dung chứa aminoglycosid không nên sử dụng cho trẻ chưa biết nói vì có thể gây ngộ độc ốc tai, có thể dẫn đến tình trạng điếc. Người lớn cũng cần hạn chế sử dụng khí dung một cách kiểm soát vì có thể gây nghiện và giảm khả năng nhận biết mùi.

Thậm chí, với bệnh hen, nhiều chuyên gia cũng không khuyến khích việc sử dụng khí dung tại nhà. Lý do là khi sử dụng quá nhiều, người thân của bệnh nhân sẽ khó nhận biết dấu hiệu bệnh trở nên nặng hơn, và khi phát hiện thì tình trạng có thể đã quá khó khăn. Hơn nữa, thủ thuật này yêu cầu việc chăm sóc nghiêm ngặt về vệ sinh: Mỗi lần sử dụng khí dung cần thay dây đựng. Tuy nhiên, nhiều gia đình không tuân thủ quy định này, gây hại cho sức khỏe của người bệnh.

Quy trình sử dụng máy khí dung như sau:

• Sử dụng ống nhỏ giọt hoặc ống tiêm để lấy một lượng nước cất hoặc nước muối sinh lý 0,9% (theo liều lượng được bác sĩ chỉ định) đặt vào cốc thuốc. Nếu sử dụng thuốc đã pha sẵn, không cần pha thêm;
• Sử dụng ống tiêm hoặc ống nhỏ giọt để lấy một lượng thuốc (theo liều lượng được bác sĩ chỉ định) đặt vào cốc thuốc với nước muối hoặc nước cất. Nếu có thuốc pha sẵn, sử dụng ống tiêm lấy theo liều lượng được bác sĩ chỉ định;
• Nối mặt nạ hoặc ống thở vào cốc thuốc;
• Đặt mặt nạ lên mặt, điều chỉnh dây cột cho vừa khít hoặc đặt ống thở lên;
• Thở chậm và sâu bằng miệng (hít sâu, dừng lại khoảng 1 – 2 giây rồi thở ra) cho đến khi cạn thuốc trong cốc (trung bình mất khoảng 10 – 20 phút). Trong thời gian này, người bệnh cần tập trung hít thở sâu để thuốc đi vào phổi.

• Luôn đọc kỹ tên thuốc và chỉ sử dụng loại thuốc theo đúng liều lượng, thực hiện khí dung theo hướng dẫn của bác sĩ. Việc tự ý sử dụng thuốc giãn phế quản salbutamol có thể gây tác dụng phụ như hồi hộp, run tay, lo lắng, đau ngực, tăng huyết áp, co thắt phế quản...
• Mỗi máy phun khí dung đi kèm với mặt nạ hoặc ống thở. Sử dụng ống thở sẽ đưa lượng thuốc đến phổi nhiều hơn so với mặt nạ. Tuy nhiên, sử dụng ống thở đòi hỏi sự hợp tác tốt từ trẻ, không phù hợp cho trẻ dưới 5 tuổi. Khi sử dụng mặt nạ, cần đặt sát vào mặt để tránh thuốc dính lại hoặc thoát ra ngoài;

• Chọn thời điểm khí dung phù hợp: tránh thời điểm ngay trước hoặc ngay sau khi ăn, cũng như khi có nhiều hoạt động trong gia đình;
• Tạo môi trường yên tĩnh: Quá trình khí dung thường kéo dài 10 – 20 phút. Trong thời gian này, trẻ cần tập trung hít thở sâu để thuốc đi vào phổi, nên tạo một môi trường yên tĩnh, duy trì tâm trạng bình tĩnh, không lo lắng;
• Lưu ý đến các tác dụng phụ: Sử dụng máy phun khí dung có thể gây ra một số tác dụng phụ như ho, khàn giọng, kích thích niêm mạc hầu họng, nhiễm nấm vùng hầu họng hoặc kích thích da mặt nếu sử dụng mặt nạ. Hầu hết các tác dụng phụ này có thể tránh được bằng cách súc miệng và rửa mặt bằng xà bông sau khi phun khí dung.

Việc bảo quản máy phun khí dung đúng cách giúp giảm nguy cơ hỏng máy, giảm rủi ro nhiễm khuẩn vào phổi. Một số điều cần nhớ khi vệ sinh và bảo quản máy khí dung bao gồm:

• Sau khi sử dụng: Tháo mặt nạ (hoặc ống thở miệng) và cốc thuốc khỏi ống dẫn nhựa. Rửa mặt nạ (hoặc ống thở miệng), cốc thuốc, ống nhỏ giọt (hoặc ống tiêm) dưới vòi nước, sau đó để khô trên khăn sạch. Cuối cùng, lắp các bộ phận trở lại vào ống dẫn, bật máy chạy khoảng 10 – 20 giây để làm khô phía trong;
• Không đặt máy vào nước;
• Không rửa ống dẫn bằng nhựa;
• Mỗi tuần, rửa mặt nạ (hoặc ống thở miệng), cốc thuốc, ống tiêm (hoặc ống nhỏ giọt) bằng nước ấm với xà bông, sau đó rửa lại bằng nước sạch. Tiếp theo, làm khô phía ngoài và phía trong như trên, đôi khi lau mặt ngoài máy bằng khăn ẩm.

Khí dung là phương pháp điều trị hiệu quả cho nhiều bệnh lý đường hô hấp. Tuy nhiên, cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ và không lạm dụng. Trước khi áp dụng phương pháp khí dung, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên nghiệp.

Các bệnh về đường hô hấp được chăm sóc và điều trị bởi đội ngũ bác sĩ có trình độ cao và giàu kinh nghiệm tại bệnh viện Mytour. Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Huy Nhật là một chuyên gia hàng đầu với nhiều năm kinh nghiệm tại các bệnh viện uy tín trước khi gia nhập Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Mytour Đà Nẵng.