Buzz
Khí hậu được định nghĩa như thế nào?
Chúng ta thường xuyên nghe thông tin về “dự báo thời tiết” qua các phương tiện truyền thông, ví dụ như ảnh hưởng của không khí lạnh làm nhiệt độ giảm xuống 12-14 độ C, hoặc các trận mưa lớn gây ngập lụt. Thông tin về khí hậu cũng cho biết Việt Nam có khí hậu nhiệt đới gió mùa, với miền Bắc có mùa đông lạnh và sự khác biệt rõ rệt giữa mùa nóng và mùa lạnh. Chúng ta sẽ làm rõ sự khác biệt giữa thời tiết và khí hậu qua các định nghĩa và khái niệm cụ thể.
Thời tiết là trạng thái hiện tại của khí quyển ở một địa điểm cụ thể, được đặc trưng bởi các yếu tố đo được như nhiệt độ, độ ẩm, gió, lượng mưa và các hiện tượng quan sát được như sương mù, dông, mưa, nắng.
Khí hậu là tổng hợp của các hiện tượng thời tiết qua một khoảng thời gian dài, thường là hàng chục năm, và được đặc trưng bởi các giá trị trung bình và cực trị của các yếu tố thời tiết. Nói đơn giản, khí hậu là trạng thái trung bình và các cực trị của thời tiết trong một khoảng thời gian dài ở một địa phương.
Khí hậu là đặc điểm thời tiết thường xuyên của một khu vực. Khí hậu có thể thay đổi theo mùa, ví dụ như nơi đó có thể ấm và khô vào mùa hè nhưng lại mát mẻ và ẩm ướt vào mùa đông. Khí hậu có sự khác biệt giữa các vùng.
Thời tiết chỉ là trạng thái tức thời của khí quyển ở một địa điểm cụ thể, trong khi khí hậu là khái niệm mô tả tổng quát các khả năng thời tiết trong một khoảng thời gian dài tại khu vực đó. Khí hậu phản ánh sự tổng hợp của thời tiết qua thời gian và có thể được hình dung như một cái bọc chứa mọi khả năng của thời tiết, bao gồm các yếu tố như nhiệt độ, lượng mưa và gió.
Chúng ta có thể nói về thời tiết tại một thời điểm cụ thể (như trời đang mưa), một ngày (như hôm qua có sương mù), hay thậm chí một vài năm (như năm nay có nhiều sự kiện thời tiết bất thường). Tuy nhiên, không thể nói về khí hậu của một ngày hay một năm cụ thể. Sự nhầm lẫn giữa dự báo thời tiết và dự báo khí hậu là do bản chất thay đổi của khí quyển. Dự báo thời tiết chỉ chính xác trong hai tuần, còn dự báo khí hậu dựa trên các điều kiện trung bình của thời tiết qua thời gian dài.
Khí hậu trái đất là tổng hợp của tất cả các kiểu khí hậu trên thế giới. Con người hiện nay đã sử dụng vệ tinh để quan sát và nghiên cứu khí hậu toàn cầu, bao gồm đất, nước, không khí, băng, và thậm chí các thiên thể như mặt trời và mặt trăng. Việc này rất quan trọng để hiểu sự thay đổi khí hậu và phát triển các giải pháp cho tương lai của nhân loại.
2. Các loại khí hậu
Trái đất được chia thành ba đới khí hậu chính: đới nóng, đới lạnh và đới ôn hòa. Mỗi đới có những đặc điểm khí hậu riêng biệt. Dưới đây là phân loại cụ thể từng đới.
2.1. Đới nóng
- Vùng đới nóng nằm giữa hai chí tuyến, kéo dài theo chiều Tây Đông, có nhiệt độ cao quanh năm và chịu ảnh hưởng của gió Tín phong Đông Bắc và Đông Nam.
- Khoảng 70% các loài sinh vật sống trong môi trường này.
a. Đới xích đạo ẩm
- Vị trí: nằm giữa 5⁰B và 5⁰N
- Khí hậu: nóng và ẩm quanh năm với biên độ nhiệt thấp. Lượng mưa trung bình từ 1500 đến 2500mm, độ ẩm không khí trên 80%.
- Sinh vật: rừng xanh tươi tốt quanh năm, với cây cối mọc thành tầng và nhiều loài động vật như thú leo trèo và chim chuyền cành.
b. Đới nhiệt đới
- Vị trí: nằm từ khoảng vĩ tuyến 5⁰ đến chí tuyến ở hai bán cầu.
- Khí hậu: nhiệt độ cao quanh năm với nhiệt độ trung bình khoảng 20⁰C và biên độ nhiệt lớn. Lượng mưa trung bình từ 500 đến 1500mm.
- Thiên nhiên thay đổi theo mùa, gồm mùa mưa và mùa khô.
- Đất dễ bị xói mòn và thoái hóa nếu không có lớp cây che phủ.
- Sông ngòi cũng thay đổi theo mùa, với mùa lũ và mùa cạn.
- Thảm thực vật biến đổi từ rừng thưa đến sa-van và cây bụi gần chí tuyến.
c. Đới nhiệt đới gió mùa
- Vị trí: chủ yếu ở khu vực Nam Á và Đông Nam Á.
- Khí hậu: nhiệt độ và lượng mưa thay đổi theo mùa, thời tiết có thể thất thường. Nhiệt độ trung bình trên 20⁰C và biên độ nhiệt năm lớn. Lượng mưa trung bình trên 1000mm/năm, thay đổi tùy theo vị trí gần biển hoặc khu vực đón gió.
- Môi trường nhiệt đới gió mùa đa dạng và ảnh hưởng mạnh đến cảnh sắc thiên nhiên.
- Thảm thực vật: cây cối xanh tốt khi nóng ẩm, nhiều tầng tán; cây cối trở nên khô và rụng lá khi lạnh khô.
- Phù hợp cho việc trồng các loại cây lương thực và cây công nghiệp.
2.2. Môi trường đới ôn hòa
- Vị trí: nằm giữa đới nóng và đới lạnh, kéo dài từ chí tuyến đến vòng cực ở cả hai bán cầu.
- Khí hậu: ôn hòa, với nhiệt độ không quá cao cũng không quá thấp; lượng mưa vừa phải, không nhiều như đới nóng và không ít như đới lạnh.
- Thời tiết có sự thay đổi thường xuyên và khó dự đoán.
- Thiên nhiên đa dạng do ảnh hưởng của các dòng biển và gió tây ôn đới.
2.3. Môi trường hoang mạc
- Vị trí: nằm ở hai bên đường chí tuyến, sâu trong lục địa và ven bờ có dòng biển lạnh tác động.
- Khí hậu: khô cằn và khắc nghiệt, với sự chênh lệch lớn giữa nhiệt độ ban ngày và ban đêm, cũng như giữa mùa đông và mùa hè.
- Sinh vật: hệ thực vật và động vật rất nghèo nàn. Thực vật như xương rồng và cây bao báp phải tự bảo vệ mình khỏi mất nước và dự trữ nước. Động vật như lạc đà và bò sát cần hoạt động vào ban đêm hoặc ẩn mình trong cát để chịu đựng điều kiện khô hạn.
2.4. Môi trường đới lạnh
- Vị trí: trải dài từ hai vòng cực đến hai cực. Ở bán cầu Bắc chủ yếu là đại dương, còn bán cầu Nam chủ yếu là lục địa.
- Khí hậu: luôn lạnh giá suốt năm. Nhiệt độ trung bình khoảng -10⁰C, có thể xuống tới -50⁰C; biên độ nhiệt giữa ngày và đêm rất lớn. Lượng mưa thấp, trung bình dưới 500mm, chủ yếu dưới dạng tuyết.
- Sinh vật: động vật có bộ lông dày và không thấm nước, cùng lớp mỡ dày để thích ứng với lạnh giá; thực vật chủ yếu là rêu và địa y, phát triển chủ yếu vào mùa hè.
2.5. Môi trường vùng núi
- Khí hậu: thay đổi theo độ cao; không khí loãng dần khi lên cao, giảm khoảng 0,6⁰C cho mỗi 100m tăng độ cao.
- Thực vật: biến đổi theo độ cao, phân thành các tầng như rừng lá rộng, rừng lá kim, đồng cỏ, và tuyết.
3. Đặc điểm khí hậu của môi trường xích đạo ẩm
Môi trường xích đạo ẩm có các đặc điểm khí hậu nổi bật như sau:
- Khí hậu môi trường xích đạo ẩm luôn nóng ẩm quanh năm. Sự khác biệt nhiệt độ giữa tháng nóng nhất và lạnh nhất rất nhỏ, chỉ khoảng 3°C, trong khi chênh lệch giữa nhiệt độ ban ngày và ban đêm có thể lên đến 10°C.
- Lượng mưa trung bình hàng năm dao động từ 1500 đến 2500mm, mưa xảy ra liên tục trong năm, đặc biệt là gần Xích đạo, lượng mưa càng gia tăng. Độ ẩm không khí cũng rất cao, vượt quá 80%, tạo cảm giác ẩm ướt và ngột ngạt.
- Rừng ở khu vực này phát triển rất dày đặc, với sự phong phú của nhiều loại thực vật.
