Kiếm Thuận Thiên

Kiếm Thuận Thiên (chữ Hán: 順天劍) hay còn gọi là thanh kiếm thần thoại của vua Lê Lợi, anh hùng dân tộc Việt Nam, người đã giải phóng Việt Nam khỏi ách đô hộ của nhà Minh phương Bắc. Được cho là chứa đựng sức mạnh siêu nhiên, giúp Lê Lợi trở nên mạnh mẽ và uy dũng như hàng vạn người. Thanh kiếm đã xuất hiện trong các huyền thoại về Lê Lợi từ rất lâu.

Tên gọi

Thuận Thiên có nghĩa là theo sự an bài của trời. Ý nghĩa của nó nhấn mạnh rằng cuộc khởi nghĩa của Lê Lợi chống lại nhà Minh là được trời định đoạt, chắc chắn sẽ thành công.

Huyền thoại

Khi nhà Minh xâm lược Đại Việt, Lê Lợi đã phát động khởi nghĩa tại vùng Lam Sơn, Thanh Hóa để chống lại nhà Minh. Những ngày đầu, lực lượng nghĩa quân còn yếu ớt, đối diện với sức mạnh và tổ chức của quân đội nhà Minh, Lê Lợi đã nhiều lần thất bại.

Thấy vậy, Đức Long Quân quyết định cho nghĩa quân mượn thanh gươm thần để giúp họ đánh bại kẻ thù. Thanh kiếm không được giao trực tiếp cho Lê Lợi mà được chia thành hai phần: một lưỡi kiếm và một chuôi kiếm.

Lần đầu tiên, ở Thanh Hóa, có một ngư dân tên là Lê Thận. Một đêm nọ, khi đánh cá, Lê Thận thả lưới ở một bến vắng. Khi kéo lưới lên, Thận cảm thấy nặng tay, tưởng rằng mình đã bắt được cá to. Nhưng khi kiểm tra, Thận chỉ thấy một thanh sắt. Thận vứt thanh sắt xuống nước và tiếp tục thả lưới ở chỗ khác. Khi kéo lưới lên lần thứ hai, thanh sắt vẫn mắc vào lưới. Thận lại ném thanh sắt xuống sông, nhưng lần thứ ba, thanh sắt vẫn mắc lại. Thấy lạ, Thận lấy đèn soi và tự nhủ:

-Ha ha! Một thanh gươm!

Sau này, Lê Thận gia nhập đội quân khởi nghĩa Lam Sơn. Với lòng dũng cảm, Thận nhanh chóng thăng tiến trong hàng ngũ. Một hôm, Lê Lợi cùng đoàn tùy tùng đến thăm nhà Thận. Trong khi ngôi nhà tối tăm, thanh gươm hôm đó bỗng nhiên phát sáng, chiếu sáng cả căn phòng. Lê Lợi tiến lại gần, cầm thanh gươm lên và phát hiện có hai chữ 'Thuận Thiên' (chữ Hán: 順天) khắc sâu trên lưỡi. Tuy nhiên, lúc đó mọi người vẫn chưa nhận ra giá trị của nó. Một lần khác, khi bị quân Minh truy đuổi, Lê Lợi và các tướng phải chạy tản ra. Trong một khu rừng, Lê Lợi thấy một ánh sáng lạ trên ngọn cây đa. Tò mò, ông trèo lên cây và phát hiện ra một chuôi gươm lấp lánh. Nhớ đến lưỡi gươm ở nhà Lê Thận, Lê Lợi rút chuôi gươm và mang theo. Ba ngày sau, khi gặp lại các tùy tùng và Lê Thận, ông lắp lưỡi gươm vào chuôi và bất ngờ thấy chúng khớp hoàn hảo. Lê Lợi kể lại câu chuyện, mọi người đều vui mừng. Lê Thận nâng thanh gươm lên ngang đầu và nói với Lê Lợi:

-Đây là món quà của thần, gửi gắm cho 'minh công' thực hiện đại nghiệp. Chúng tôi nguyện theo 'minh công' và thanh gươm này để báo đáp công ơn đất nước!

Thanh gươm thần với sức mạnh kỳ diệu đã giúp Lê Lợi chiến thắng liên tiếp quân Minh, khiến họ khiếp sợ, và cuối cùng đuổi được quân Minh ra khỏi đất nước. Sau vài năm, Lê Lợi lên ngôi vua, lập ra triều đại Lê, lấy hiệu là Lê Thái Tổ. Một ngày, nhà vua cầm thanh gươm thần trên thuyền rồng dạo chơi hồ Tả Vọng, Thăng Long. Đột nhiên, thanh gươm thần rung động và một con rùa vàng xuất hiện, chặn lối và nói:

Bệ hạ hãy trả gươm cho Long Quân!

Nhà vua hiểu ý, liền rút thanh gươm khỏi bao. Chỉ trong chốc lát, thanh gươm thần tự bay về phía con rùa vàng. Rùa nhanh chóng ngẩng đầu, há miệng để nhận lấy thanh gươm. Cho đến khi rùa lặn xuống, vẫn thấy một vệt sáng le lói dưới mặt nước hồ xanh. Khi các thuyền của bá quan và tùy tùng đuổi kịp thuyền rồng, nhà vua nói với họ:

Đức Long Quân cho chúng ta mượn thanh gươm thần để diệt quân Minh. Nay đất nước đã bình yên, người sai rùa mang gươm trở về.

Kể từ đó, thanh gươm thần không còn thấy nữa. Hồ Tả Vọng sau này được đổi tên thành hồ Hoàn Kiếm để tưởng nhớ sự kiện này.

Văn hóa

Câu chuyện về thanh gươm trong đá có một phiên bản tương tự trong thần thoại Bắc Âu về Sigmund, người đã rút thanh gươm của Odin khỏi cây. Thú vị hơn, trong các tác phẩm Pháp như truyện Perceval, the Story of the Grail của Chrétien de Troyes và tập Vulgate chương Lancelot Proper, Excalibur được sử dụng bởi Gawain, người cháu trai và một trong những hiệp sĩ vĩ đại nhất của Arthur. Điều này trái ngược với các phiên bản sau, nơi Excalibur chỉ dành riêng cho nhà vua. Trong sách Alliterative Morte Arthure (khoảng năm 1400), Arthur được cho là có hai thanh kiếm, thanh thứ hai là Clarent, bị Modred đánh cắp và sau này dùng trong cuộc chiến cuối cùng giữa Arthur và Modred.

Vào gần Tết Nguyên Đán 2014, Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SHB) bị chỉ trích vì đã in một tờ lịch với nội dung 'sai lịch sử' liên quan đến hồ Hoàn Kiếm, trong đó cho rằng vua Lê đã cầm kiếm đuổi rùa. Trong cuộc phỏng vấn với báo chí, tác giả Trần Quang Đức đã dẫn chứng từ các sách như Sơn cư tạp thuật, Tang thương ngẫu lục, Đại Nam nhất thống chí, và Hà thành kim tích khảo để giải thích rằng đây chỉ là truyền thuyết, không phải sự kiện lịch sử. Thực tế, chi tiết 'vua Lê trả kiếm' chỉ xuất hiện đầu thế kỉ XX trong Quốc văn giáo khoa thư, được phỏng theo một phần của truyền thuyết Arthur. Trước thế kỉ XX, tất cả các tài liệu đều mô tả vua Lê cầm kiếm đuổi hoặc ném rùa, vì vậy nội dung của lịch ít nhiều vẫn phù hợp với các cổ thư.

Chú thích

• Nguyễn Hài, Trọng Viêm, Nguyên Cang và Sương Huyền, Lê Thế Ngọc Phả, Tiết 7, chương một Vua được gươm thần bằng Hán văn.

• Thuận Thiên kiếm (trò chơi)

Liên kết ngoài

• Vũ Khắc Khoan, tác phẩm Thần Tháp Rùa, đăng tải trên Talawas.