Kiến Trúc Ngọ Môn Quan – Biểu Tượng Nghệ Thuật Thời Nguyễn

Ngọ Môn Quan là cổng chính phía Nam của Hoàng thành Huế, là biểu tượng kiến trúc cổ đô và là nơi quan trọng của triều đình vương giả, với điện Thái Hòa sau Ngọ Môn, là nơi tổ chức các lễ lớn của triều đình.

Ngọ Môn Quan – Biểu Tượng Kiến Trúc Độc Đáo Thời Nguyễn

“Ngọ Môn có chín cửa, chín tầng

Một tầng vàng, tám tầng xanh, ba cửa trực, hai cửa vòng”.

Ngọ Môn Quan được xây dựng vào năm thứ 14 triều Minh Mạng trong quá trình tái thiết Hoàng thành Huế. Trước đó, vị trí này là Nam Khuyết Đài, được xây dựng từ thời Gia Long, là một phần quan trọng của kiến trúc Hoàng thành và triều đình Nguyễn.

Đây là nơi triều vua tiến hành duyệt binh, tổ chức các lễ truyền lô, công bố danh sách các sĩ tử đỗ tiến sĩ, và lễ ban sóc (ban bố lịch năm mới cho cả nước)… Đặc biệt, vào năm 1945, tại đây, vua Bảo Đại đã tuyên bố thoái vị, trao quyền lại cho cách mạng và kết thúc nền phong kiến Việt Nam.

Ngọ Môn nằm ở phía nam so với ngai vàng tại điện Thái Hòa, là cổng thành lớn nhất trong tứ cổng của Hoàng thành Huế. Dựa trên lý thuyết về địa lý phong thủy Đông phương, phía nam thuộc hướng “ngọ” trên trục “tý – ngọ” (bắc – nam).

Tên Ngọ Môn xuất phát từ đây, mang ý nghĩa về không gian, hướng đi; không phải nghĩa về thời gian như nhiều người nghĩ. Mặc dù là cổng chính, nhưng Ngọ Môn không sử dụng thường xuyên do tính chất nghi thức cao. Thông thường, cổng này luôn đóng kín, chỉ mở trong những dịp đặc biệt như khi vua đi vào Hoàng thành với đoàn ngự giá, hoặc tiếp đón sứ thần ngoại quốc quan trọng.

Ngọ Môn Quan chia thành hai phần chính: phần nền đài và lầu Ngũ Phụng. Nền đài hình chữ U vuông góc, chiều dài 57,77m, chiều rộng bên dài 27,06m. Đài được xây bằng gạch, đá kết hợp với các thanh dầm đồng thau. Cao gần 5m, chiếm diện tích đất hơn 1.560 mét vuông.

Thân đài có 5 cửa, trong đó cửa giữa là Ngọ Môn, chỉ dành cho vua đi qua. Hai cửa bên là tả Giáp Môn và hữu Giáp Môn, dành cho quan văn và võ. Hai cửa ở hai cánh chữ U gọi là tả Dịch Môn và hữu Dịch Môn, dành cho binh lính và voi ngựa.

Lầu Ngũ Phụng nằm trên đài, cao hơn nhờ hệ thống nền cao 1,15m và chạy suốt thân đài hình chữ U. Lầu có hai tầng, khung bằng gỗ lim với 100 cây cột. Ý nghĩa của số 100 có thể là sự hài hòa “âm dương nhất thể”, hoặc biểu trưng cho sức mạnh trăm họ.

Phần mái tầng dưới kết nối liền nhau, vòng quanh để che phủ phần hồi lang. Mái tầng trên được chia thành 9 bộ, trong đó, mái chính giữa của lầu Ngũ Phụng lợp ngói hoàng lưu ly, là nơi vua ngự, tám bộ còn lại lợp ngói thanh lưu ly.

Phía trước chính giữa là hệ thống cửa thượng song hạ bản, xung quanh và phía sau là nóc ván, trên đó có nhiều cửa sổ với hình dáng đa dạng như hình tròn, hình quạt, hình khánh… Các bờ nóc, bờ quyết, hồi mái được trang trí bằng nhiều hoa văn tinh xảo.

Ở tầng lầu dưới, hai bên để trống lộ cột; hai lầu này được gọi là Tả Dực Lâu và Hữu Dực Lâu. Phần lầu giữa lợp ngói hoàng lưu ly được trang bị hệ thống cửa gỗ kính ở phía trước, các phía còn lại là thưng vách gỗ. Đây là nơi vua ngự khi dự lễ.

Từ tầng lầu dưới lên lầu trên phải đi qua thang gỗ. Tuy nhiên, lầu trên ít có chức năng sử dụng, mà chủ yếu là để tạo dáng thẩm mỹ cho công trình tổng thể.

Nhờ sự kết hợp tài tình, sắp đặt khéo léo và kiến thức thẩm mỹ cao của các kiến trúc sư nhà Nguyễn mà Ngọ Môn Quan không chỉ đồ sộ và nguy nga mà còn mềm mại, hoành tráng.

Với vai trò quan trọng như biểu tượng của cố đô Huế, Ngọ Môn Quan luôn được quan tâm trùng tu, bảo tồn. Từ năm Minh Mạng thứ 20 (1939) và dưới các triều đại của vua Thành Thái, Khải Định, Ngọ Môn luôn được bảo tồn. Thậm chí sau khi triều Nguyễn kết thúc, nơi đây vẫn tiếp tục được quan tâm và trùng tu trong các năm 1956, 1963.

Tuy nhiên, vào năm 1968, trong chiến dịch Mậu Thân, Ngọ Môn nằm trong trung tâm của vùng chiến sự nên đã bị hư hại nghiêm trọng, đặc biệt là Tả – Hữu Dực Lâu.

Ngọ Môn đã được trùng tu toàn diện trong đợt kéo dài 8 năm từ 2012 đến 2019, trong đó có nhiều hạng mục quan trọng: tu bổ phần nền đài và lầu Ngũ Phụng (gia cố nền móng, vệ sinh thân đài, tu bổ lan can, nền gạch cũng như sửa chữa hệ thống vòm cửa dưới thân đài).

Ngoài ra, còn có phần phục chế trang trí mái và xử lý bảo quản, chống mối mọt; sơn lại toàn bộ cấu kiện gỗ lầu Ngũ Phụng (hai tầng nhà chính và Tả, Hữu Dực Lâu) bằng kỹ thuật sơn truyền thống; hệ thống chiếu sáng nội thất, chống cháy theo kỹ thuật hiện đại…

Hiện tại, Ngọ Môn Quan đã hoàn thiện trùng tu và mở cửa đón khách từ năm 2021. Hãy đặt tour Huế tại Mytour để trải nghiệm chuyến đi đến vùng đất cố đô với ưu đãi tuyệt vời!

Theo Mytour

***

Tham Khảo: Hướng Dẫn Du Lịch tại Mytour