Buzz
Kinh tuyến là thuật ngữ địa lý quan trọng, chỉ những đường tròn bán kính nối hai cực của Trái Đất. Những thắc mắc về kinh tuyến, đặc biệt là kinh tuyến Tây, sẽ được giải đáp trong bài viết dưới đây.
1. Kinh tuyến là gì?
Kinh tuyến là đường tròn trên bề mặt Trái Đất nối hai cực, chỉ hướng Bắc - Nam và cắt vuông góc với đường xích đạo, dài khoảng 20.000km. Trái Đất quay quanh một trục tưởng tượng gọi là địa trục, tiếp xúc với bề mặt tại hai cực. Vùng quanh các cực, bao gồm Bắc cực và Nam cực, chủ yếu là băng. Đặc điểm của địa cực gồm: gặp nhau của các chí tuyến, vĩ tuyến chỉ còn là điểm (90 độ), hai cực đối xứng qua tâm Trái Đất, có ngày và đêm dài 6 tháng, khoảng cách ngắn nhất đến tâm Trái Đất và không di chuyển khi Trái Đất quay.
1.1. Đường kinh tuyến của Trái Đất nằm ở đâu?
Kinh tuyến 0° hay còn gọi là kinh tuyến gốc, đi qua đài quan sát thiên văn Greenwich ở Luân Đôn, Anh. Đây là mốc cơ bản để vẽ bản đồ và tính toán tọa độ địa lý, đặc biệt hữu ích cho các nhà hàng hải và địa lý. Trước đây, El Hierro, hay 'Đảo Kinh tuyến' của Tây Ban Nha, được coi là điểm kinh tuyến 0°. Từ thế kỷ 2, Ptôlêmê đã sử dụng điểm 'cực viễn Tây' của châu Âu để xác định kinh tuyến gốc, giúp xác định tọa độ (kinh độ) Đông của mọi điểm trên thế giới. Kinh tuyến 0° và kinh tuyến 180° chia Trái Đất thành hai bán cầu Đông và Tây.
1.2. Cách xác định kinh tuyến trên bản đồ địa lý
Do Trái Đất có hình cầu, các bản đồ đều được thể hiện trên mặt giấy phẳng. Để làm điều này, người ta sử dụng phép chiếu Gauss-Krüger, một loại phép chiếu hình trụ ngang đồng dư. Trái Đất được lồng vào hình trụ với đường kính bằng đường kính của Trái Đất. Điểm tiếp xúc giữa Trái Đất và hình trụ tạo thành một đường tròn, gọi là kinh tuyến trục. Kinh tuyến trục đi qua cả hai cực của Trái Đất, giúp xác định các kinh tuyến khác dễ dàng hơn. Các loại kinh tuyến bao gồm:
- Kinh tuyến từ: Kinh tuyến nối liền các cực từ của Trái Đất.
- Kinh tuyến địa lý: Đây là những đường nối liền các cực địa lý của Trái Đất. Kinh tuyến địa lý giúp phân biệt với kinh tuyến địa từ, là giao tuyến giữa bề mặt Trái Đất và mặt phẳng nối hai cực địa từ Bắc và Nam.
- Kinh tuyến họa đồ: Các đường kinh tuyến được vẽ trên bản đồ để chỉ dẫn vị trí.
Trái Đất có tổng cộng 360 kinh tuyến, được sử dụng để chia thành 12 múi giờ. Kinh tuyến gốc, đánh số 0°, đi qua đài thiên văn Greenwich ở Luân Đôn, Anh. Các kinh tuyến giao nhau tại Cực Bắc và Cực Nam. Từ kinh tuyến gốc (0°) và vĩ tuyến gốc (đường xích đạo), ta có thể xác định các kinh tuyến Đông, Tây cũng như các vĩ tuyến Bắc, Nam.
1.3. Mối quan hệ giữa kinh tuyến và vĩ tuyến
Vĩ tuyến là đường tròn tưởng tượng nối tất cả các điểm có cùng vĩ độ, chạy theo hướng Đông - Tây trên Trái Đất. Vị trí trên vĩ tuyến được xác định dựa trên tọa độ kinh độ. Các điểm giao nhau giữa kinh tuyến và vĩ tuyến luôn vuông góc với nhau. Vĩ tuyến gần cực có đường kính nhỏ hơn. Có 5 vĩ tuyến chính để đánh dấu trên bản đồ thế giới: Vòng Bắc Cực (66° 33' 38' vĩ bắc), Hạ chí tuyến (23° 26' 22' vĩ bắc), Xích đạo (0°), Đông chí tuyến (23° 26' 22' vĩ nam) và Vòng Nam Cực (66° 33' 38' vĩ nam).
Hạ chí tuyến và Đông chí tuyến đánh dấu các ranh giới Bắc và Nam nơi Mặt Trời có thể xuất hiện ngay trên đầu ít nhất một lần trong năm. Vòng cực Bắc và vòng cực Nam là ranh giới nơi Mặt Trời có thể không lặn suốt ít nhất một ngày vào giữa mùa hè. Trái Đất có tổng cộng 181 vĩ tuyến, bao gồm cả xích đạo là vĩ tuyến đặc biệt. Xích đạo là vĩ tuyến gốc, và tất cả các vĩ tuyến đều song song và không bao giờ giao nhau.
2. Cách xác định vị trí trên bản đồ qua kinh tuyến và vĩ tuyến
Để xác định vị trí trên bản đồ bằng kinh tuyến và vĩ tuyến, bạn cần biết vị trí của cực Bắc, cực Nam và xích đạo. Vĩ tuyến song song với xích đạo, nơi xích đạo là vĩ tuyến 0 độ, mỗi hướng bắc nam là 90 độ. Xích đạo hướng nam gọi là vĩ độ nam, hướng bắc là vĩ độ bắc. Kinh tuyến gốc là đường qua trạm thiên văn Greenwich ở Luân Đôn, đánh dấu kinh độ 0. Từ đây, kinh tuyến được chia thành Kinh Đông và Kinh Tây mỗi bên 180 độ. Đường này giúp phân chia ngày tháng quốc tế và là chuẩn. Ví dụ, nếu bạn biết Bắc Kinh có vĩ độ 39°54’ Bắc và kinh độ 116°09’ Đông, bạn có thể dễ dàng xác định vị trí trên bản đồ.
3. Kinh tuyến Tây là gì?
Kinh tuyến Tây được xác định dựa trên kinh tuyến gốc và giúp phân biệt với kinh tuyến Đông. Kinh tuyến là các đường nối liền Cực Bắc và Cực Nam, tất cả có độ dài như nhau. Kinh tuyến Tây nằm bên trái của kinh tuyến gốc, trong khi kinh tuyến Đông nằm bên phải.
Bên cạnh các kinh tuyến cơ bản, còn nhiều kinh tuyến khác được xác định dựa trên khái niệm kinh tuyến, giúp dễ dàng nhận diện và phân loại các kinh tuyến khác. Những đường kinh tuyến này đều có chức năng tương tự và liên kết chặt chẽ với nhau. Đặc biệt, vĩ tuyến luôn đồng hành với kinh tuyến, không thể tách rời. Nhờ vào sự kết hợp của hai hệ thống này, con người đã khám phá và hiểu biết nhiều điều thú vị về Trái Đất.
Kinh tuyến đóng vai trò thiết yếu trong việc xác định vị trí trên bản đồ, giúp chỉ rõ bất kỳ địa điểm nào một cách chính xác. Trong địa lý, việc nắm vững hai đường kinh tuyến và vĩ tuyến giúp bạn xác định vị trí của bất kỳ quốc gia hoặc điểm cụ thể nào. Đặc biệt, việc biết chính xác vị trí kinh tuyến rất quan trọng khi điều khiển máy bay qua các khu vực rộng lớn như biển, sa mạc, hoặc rừng rậm. Khi mở bản đồ thế giới, bạn sẽ thấy các đường ngang và dọc, là những đường kinh tuyến và vĩ tuyến. Việc xác định phương hướng qua các đường này giúp con người tìm kiếm vị trí chính xác hơn, giảm nguy cơ lạc đường và các tình huống nguy hiểm có thể xảy ra.
