Kỳ giông Mexico

Kỳ giông Mexico hay còn gọi là khủng long sáu sừng (tiếng Anh: Axolotl) (Ambystoma mexicanum) là một loài kỳ giông đặc biệt giữ nguyên các đặc điểm của giai đoạn ấu trùng khi trưởng thành, thuộc họ hàng với kỳ giông hổ. Loài này chủ yếu sinh sống ở các hồ như Hồ Xochimilco dưới Thành phố Mexico. Kỳ giông Mexico khác biệt với các loài lưỡng cư khác ở chỗ chúng không trải qua quá trình biến thái mà vẫn giữ mang và sống hoàn toàn dưới nước.

Không nên nhầm lẫn kỳ giông Mexico với giai đoạn ấu trùng của các loài kỳ giông hổ liên quan như (A. tigrinum và A. mavortium), thường thấy ở Bắc Mỹ và đôi khi cũng giữ các đặc điểm của giai đoạn non. Cũng không nên nhầm với cún bùn (Necturus spp.), loài kỳ giông hoàn toàn không liên quan nhưng có ngoại hình tương tự.

Tính đến năm 2010, kỳ giông Mexico hoang dã đã gần như tuyệt chủng do đô thị hóa ở Thành phố Mexico và ô nhiễm nước, cùng với sự xâm nhập của các loài như cá rô phi và cá rô. Hiện tại, chúng được CITES xếp vào loại nguy cấp và IUCN vào loại cực kỳ nguy cấp với số lượng giảm mạnh. Kỳ giông Mexico còn được nghiên cứu khoa học vì khả năng tái tạo chi và cũng được tiêu thụ như thực phẩm tại các chợ Mexico, là một phần quan trọng trong chế độ ăn của người Aztec.

Các cuộc khảo sát vào các năm 1998, 2003 và 2008 ghi nhận số lượng kỳ giông Mexico lần lượt là 6.000, 1.000 và 100 con trên mỗi km² ở Hồ Xochimilco. Tuy nhiên, một cuộc tìm kiếm kéo dài 4 tháng vào năm 2013 không tìm thấy cá thể nào còn sống trong tự nhiên. Một tháng sau, hai con hoang dã được phát hiện trong mạng lưới kênh dẫn từ Xochimilco. Thành phố hiện đang triển khai các dự án bảo tồn bằng cách xây dựng 'nơi trú ẩn cho kỳ giông Mexico' và bảo vệ các môi trường sống còn lại.

Thông tin mô tả

Kỳ giông Mexico trưởng thành về mặt sinh dục, ở độ tuổi từ 18 đến 24 tháng, có thể dài từ 15 đến 45 cm. Tuổi thọ trung bình của chúng là từ 12 đến 15 năm, với kích thước phổ biến là khoảng 23 cm và kích thước lớn hơn 30 cm thì khá hiếm. Chúng giữ lại những đặc điểm của giai đoạn ấu trùng, như mang ngoài và vây đuôi kéo dài từ sau đầu đến lỗ thông hơi.

Đầu của kỳ giông Mexico khá rộng và chúng không có mí mắt. Các chi của chúng phát triển không đầy đủ với các ngón dài và mảnh. Con đực có thể nhận diện dễ dàng nhờ vào các rảnh phồng lên với những nhú gai, trong khi con cái có thân hình rộng hơn, chứa đầy trứng. Ba cặp cuống mang bên ngoài bắt đầu từ phía sau đầu và giúp di chuyển nước có oxy qua mang. Các rãnh mang bên ngoài được bao phủ bởi các sợi tơ để tăng diện tích trao đổi khí, trong khi bốn khe mang được lót bởi các rãnh mang ẩn dưới các khe mang bên ngoài.

Kỳ giông Mexico hầu như không có răng tiền đình, nếu có thì sẽ phát triển trong quá trình biến thái. Chúng chủ yếu kiếm ăn bằng cách hút, với các chiếc cào khép lại để đóng các khe mang. Mang bên ngoài dùng để hô hấp, mặc dù chúng cũng có thể lên mặt nước để lấy khí oxy cho phổi.

Kỳ giông Mexico mang bốn gen sắc tố, và khi có đột biến, chúng tạo ra các biến thể màu sắc khác nhau. Màu cơ bản của kỳ giông hoang dã thường là nâu hoặc xám với đốm vàng và màu ô liu. Các biến thể đột biến bao gồm: bạch thể (hồng nhạt với mắt đen), bạch tạng (vàng với mắt vàng), axanthic (xám với mắt đen), và melanoid (toàn thân đen không có đốm vàng hoặc ô liu). Ngoài ra, có sự khác biệt đáng kể về kích thước, tần suất và cường độ của đốm vàng, và ít nhất một biến thể phát triển thành hình dạng tròn màu đen và trắng khi trưởng thành. Do sự lai tạp thường xuyên của các nhà lai tạo, các con đột biến lặn kép rất phổ biến trong thị trường thú cưng, đặc biệt là các con có màu trắng hoặc hồng với mắt hồng, là đột biến đồng hợp tử kép cho cả bạch tạng và bạch thể. Kỳ giông Mexico cũng có khả năng thay đổi màu sắc để ngụy trang tốt hơn bằng cách điều chỉnh kích thước và độ dày của các tế bào sắc tố đen và nâu.

Địa điểm sống và môi trường sinh thái

Kỳ giông Mexico chỉ sống tự nhiên ở Hồ Xochimilco và Hồ Chalco trong Thung lũng Mexico. Hồ Chalco đã bị rút nước để kiểm soát lũ lụt và không còn tồn tại, trong khi Hồ Xochimilco chỉ còn lại dưới dạng các kênh rạch. Nhiệt độ nước ở Xochimilco hiếm khi vượt quá 20°C, nhưng có thể giảm xuống 6 đến 7°C vào mùa đông, và có thể thấp hơn.

Quần thể kỳ giông Mexico hoang dã đang chịu ảnh hưởng nghiêm trọng từ sự mở rộng đô thị của Thành phố Mexico. Hiện tại, loài này đã được liệt kê trong Danh sách Đỏ hàng năm của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế về các loài nguy cấp. Ngoài ra, các loài cá ngoại lai như cá rô phi châu Phi và cá chép châu Á đã được đưa vào vùng nước này, và chúng đang tiêu thụ con non của kỳ giông Mexico cũng như nguồn thức ăn chính của chúng.

Kỳ giông Mexico thuộc họ kỳ giông hổ, hay Ambystoma tigrinum, cùng với các loài Ambystoma khác ở Mexico. Môi trường sống của chúng tương tự như của những loài giữ đặc điểm ấu trùng khi trưởng thành - đó là vùng nước có độ cao lớn, bao quanh bởi môi trường trên cạn đầy nguy cơ. Những điều kiện này được cho là thích hợp cho đặc điểm này. Tuy nhiên, một quần thể kỳ giông hổ Mexico trên cạn đã chiếm giữ và sinh sản trong môi trường của kỳ giông Mexico.

Kỳ giông Mexico là loài ăn thịt, thường tiêu thụ các con mồi nhỏ như giun, côn trùng và cá nhỏ trong môi trường tự nhiên. Chúng định vị thức ăn bằng khứu giác và sử dụng phương pháp 'búng' để hút thức ăn vào dạ dày bằng lực chân không.

Hướng dẫn chăm sóc nuôi nhốt

Kỳ giông Mexico là một thú nuôi độc đáo và phổ biến, tương tự như người họ hàng của nó, kỳ giông hổ (Ambystoma tigrinum). Đối với loài yêu thích nhiệt độ thấp, nhiệt độ quá thấp làm giảm tốc độ trao đổi chất và gây giảm cảm giác thèm ăn, điều này có thể gây hại cho sức khỏe của chúng. Nhiệt độ lý tưởng từ 16 đến 18°C nên được duy trì trong điều kiện nuôi nhốt để đảm bảo chúng tiêu thụ đủ lượng thức ăn. Nhiệt độ quá thấp hoặc cao đều có thể gây căng thẳng và dẫn đến bệnh tật hoặc tử vong. Kỳ giông Mexico thích sống trong bể có dòng nước chảy nhẹ hoặc nước đứng yên; dòng nước mạnh và bọt khí cũng có thể gây căng thẳng cho chúng. Clo trong nước máy có thể gây hại cho kỳ giông. Một bể 40 lít với độ sâu nước ít nhất 15 cm là cần thiết, và chúng thường nằm ở đáy bể.

Muối, như dung dịch Holtfreter, thường được thêm vào nước để phòng ngừa nhiễm trùng.

Trong điều kiện nuôi nhốt, kỳ giông Mexico có thể ăn nhiều loại thức ăn khác nhau, bao gồm viên thức ăn làm từ cá hồi, giun máu đông lạnh hoặc sống, giun đất, trùn chỉ và sâu sáp. Chúng cũng có thể ăn các loài cá nhỏ, nhưng cần cẩn thận vì cá có thể chứa ký sinh trùng.

Chất nền trong bể (như cát, sỏi, đá, v.v.) là yếu tố quan trọng trong việc nuôi kỳ giông Mexico. Kỳ giông có xu hướng nuốt phải chất nền cùng với thức ăn, điều này có thể gây tắc nghẽn đường tiêu hóa nếu nuốt phải dị vật. Để an toàn, nên sử dụng cát sông mịn thay vì sỏi, vì sỏi có thể gây nguy hiểm nếu các hạt quá lớn. Hướng dẫn chăm sóc khuyến cáo không nên dùng các vật liệu có đường kính nhỏ hơn 3 cm để tránh nguy cơ tử vong do tắc nghẽn đường ruột.

Có bằng chứng cho thấy kỳ giông Mexico có thể tìm kiếm những viên sỏi có kích thước phù hợp để sử dụng như thuốc tiêu hóa, theo các thí nghiệm thực hiện tại thuộc địa kỳ giông Mexico của Đại học Manitoba.

Hình ảnh