Lan và Điệp

Chuyện tình Lan và Điệp là một trong những tác phẩm tình cảm hư cấu nổi tiếng ở Việt Nam suốt nhiều thập kỷ. Nó thường được so sánh với các câu chuyện tình như Romeo và Juliet hay Lương Sơn Bá – Chúc Anh Đài ở Việt Nam.

Nguyên tác văn học

Câu chuyện được giới thiệu lần đầu vào năm 1933 qua tiểu thuyết Tắt lửa lòng của Nguyễn Công Hoan. Nội dung kể về mối tình đầy sóng gió giữa cô gái Lan và chàng trai Điệp. Do bị ông quan Phủ ở tỉnh lẻ lừa dối, Điệp - học sinh nghèo - buộc phải rời bỏ Lan để cưới Thúy Liễu, con gái của quan Phủ. Lan, đầy đau khổ, đã bỏ nhà vào chùa để tu hành. Cao trào xảy ra khi Điệp tìm đến ngôi chùa nơi Lan đang ở và phát hiện nàng đã qua đời.

Tác phẩm 'Tắt lửa lòng' nhanh chóng thu hút sự quan tâm của công chúng và được chuyển thể thành nhiều hình thức nghệ thuật khác nhau.

Sân khấu

Vào năm 1936, soạn giả Trần Hữu Trang đã chuyển thể câu chuyện thành một vở cải lương nổi tiếng mang tên 'Lan và Điệp'. Nhiều nghệ sĩ đã để lại dấu ấn sâu đậm với vở diễn này, trong đó có nghệ sĩ Năm Phỉ. Đặc biệt, ở tuổi 47 vào năm 1954, bà đã thể hiện thành công vai cô Lan 18 tuổi. Sau Năm Phỉ, nghệ sĩ Thanh Nga cũng được khen ngợi nhiều với vai Lan.

Năm 1948, Trung tâm ASIA đã thu âm vở cải lương này trên 4 đĩa nhựa với tiêu đề 'Hoa rơi cửa Phật', quy tụ các danh ca như Tư Sạng (Lan), Năm Nghĩa (Điệp), Tám Thưa (Hòa thượng), và Hồng Châu (Tiểu Huệ Thông). Đĩa nhạc trở nên phổ biến rộng rãi, lan đến Campuchia và Lào, đến mức người ta chỉ nhớ đến Chuyện tình Lan và Điệp mà quên tên nguyên tác.

Vào năm 1970, khi kịch nói trở nên thịnh hành, ban kịch Kim Cương đã trình diễn vở kịch nói 'Lan và Điệp', với nghệ sĩ Kim Cương đảm nhận vai Lan. Vở kịch này đã nhanh chóng thu hút sự quan tâm của khán giả và được phát sóng trên truyền hình vào thời điểm đó.

Cùng thời điểm đó, kịch bản cải lương Chuyện tình Lan và Điệp của tác giả Loan Thảo, với sự hỗ trợ của soạn giả Thế Châu, đã được thu âm và trở thành bản ghi âm tiêu biểu nhất của vở tuồng cho đến nay. Các giọng ca nổi tiếng như Chí Tâm (Điệp), Thanh Kim Huệ (Lan), Tú Trinh (Thúy Liễu), và Hữu Phước (ông Tú – ba của Lan) đã tham gia vào vở diễn này.

Vào năm 2000, Tình Productions đã sản xuất vở cải lương Lan và Điệp trên băng VHS và sau đó chuyển sang DVD, với kịch bản của Loan Thảo và Bạch Mai. Các nghệ sĩ tham gia bao gồm Phi Nhung (Lan), Mạnh Quỳnh (Điệp), NSƯT Út Bạch Lan (Bà Tư), Thanh Hằng (bà Phủ), và NSƯT Thoại Mỹ (Thúy Liễu).

Sau 70 năm, vào năm 2006, kịch bản của Loan Thảo được tái dựng một lần nữa với sự tham gia của các nghệ sĩ Hoàng Nhất (Điệp), Hà My (Lan), Chấn Cường (Xuân), Bình Mập (sếp Sạc), và Uyên Thảo (Thúy Liễu). Đồng thời, sân khấu Trần Hữu Trang cũng trình diễn bản dựng lại với NSƯT Tấn Giao (Điệp) và Ngân Quỳnh (Lan).

Năm 2008, ca sĩ Minh Thuận đã gây ấn tượng mạnh mẽ với vở ca vũ cải lương 'Lan và Điệp'. Điều đặc biệt là các vai diễn đều do các ca sĩ tân nhạc đảm nhận, bao gồm Minh Thuận, Đàm Vĩnh Hưng (Điệp), Cẩm Ly, Phương Thanh, Hồng Ngọc, Thanh Thảo (Lan), Thu Minh (Thúy Liễu), Hữu Bình (ông Tú), Trung Dân & Cát Phượng (ông bà Phủ), Vũ Hà (bếp Sạc), và Quốc Đại (chú tiểu).

Năm 2019, tác phẩm được tái hiện trên sân khấu Nhà hát Bến Thành dựa trên bản thu âm của Loan Thảo từ năm 1974. Vở quy tụ nhiều nghệ sĩ kỳ cựu như NSƯT Thanh Kim Huệ, Chí Tâm, Hồng Nga, NSƯT Thanh Điền, và NSƯT Trọng Phúc. Thanh Kim Huệ (vai Lan) và Chí Tâm (vai Điệp) đã tái hợp sau 45 năm kể từ lần đầu bản thu được ra mắt.

Âm nhạc

Vào đầu thập niên 1940, soạn giả Viễn Châu đã sáng tác bài vọng cổ cho vở cải lương. Khi Trung tâm Asia phát hành đĩa, phần vọng cổ của ông được đặt tên là 'Hoa rơi cửa Phật' và được thu âm tại Hãng đĩa Hồng Hoa. Nghệ sĩ Mộng Tuyền cũng từng thành công rực rỡ với bài hát này. Một danh ca khác là Út Bạch Lan cũng nổi bật với bài vọng cổ này.

Năm 1965, các nhạc sĩ Lê Dinh, Minh Kỳ và Anh Bằng đã hợp tác sáng tác ba bài tân nhạc Chuyện tình Lan và Điệp, được ký tên là Mạc Phong Linh và Mai Thiết Lĩnh.

- Chuyện tình Lan và Điệp 1: Nhật Trường và Hoàng Oanh trình bày

- Chuyện tình Lan và Điệp 2: Phương Dung trình bày

- Chuyện tình Lan và Điệp 3: Trúc Mai trình bày

Các bài tân nhạc nhanh chóng được công chúng yêu thích, đặc biệt là bài số 1, Chuyện tình Lan – Điệp, đã trở thành một trong những ca khúc nổi tiếng nhất tại miền Nam.

Chẳng bao lâu sau, soạn giả Viễn Châu đã bắt tay vào thử nghiệm với thể loại Tân cổ giao duyên. 'Chuyện tình Lan và Điệp' trong thể loại này đã trở thành một trong những bài hát thành công và tiên phong của ông. Nhiều nghệ sĩ đã biểu diễn bài hát này, trong đó có NSND Lệ Thủy với giọng ca đặc sắc.

Điện ảnh

Năm 1972, hãng phim Dạ Lý Hương đã cho ra mắt bộ phim đen trắng 35mm 'Tình Lan và Điệp', dài 1 giờ 30 phút. Bộ phim do Lê Dân đạo diễn, với các diễn viên: Thanh Nga (vai Lan), Thanh Tú (vai Điệp), Bạch Tuyết (vai Thúy Liễu), Ba Vân (vai Quan Án), Ngọc Giàu (vai Bà Án), Năm Châu (vai Ông Tú), Kim Cúc (vai Bà Tú). Bộ phim đạt doanh thu cao nhờ sự ảnh hưởng từ các thể loại trước đó.

Sau năm 1975, tác phẩm gặp nhiều khó khăn khi bị chính quyền xem là ủy mị và bị cấm trong một thời gian dài. Phải đến cuối thập niên 1980, cùng với sự phát triển của sách in, cải lương và kịch nói, bộ phim màu 'Lan và Điệp' mới được khôi phục và trình chiếu vào năm 1990. Bộ phim do Trần Vũ và Nguyễn Hữu Luyện đạo diễn, với các diễn viên Như Quỳnh (vai Lan), Trần Thạch (vai Điệp), Hoàng Yến (vai mẹ Điệp), và Thu An (vai bà bõ).

Thành tựu

Thành ngữ 'Chuyện tình Lan và Điệp' thường được dùng để miêu tả một mối tình sâu đậm nhưng đầy éo le giữa đôi nam nữ. Từ nguyên tác văn học, 'Chuyện tình Lan và Điệp' đã được chuyển thể thành kịch, cải lương, chèo, và còn được dựng thành phim. Với sự phổ biến của âm nhạc, có thể nói rằng không ai ở Việt Nam là không biết đến câu chuyện này.

• Tắt lửa lòng (Nguyễn Công Hoan, tiểu thuyết)