Làng gốm Bát Tràng

Làng gốm Bát Tràng là một xã thuộc huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội, Việt Nam.

Địa lý

Xã Bát Tràng nằm ở bờ phía đông (tả ngạn) của sông Hồng, có vị trí địa lý:

• Phía đông giáp xã Đa Tốn
• Phía tây giáp phường Lĩnh Nam, quận Hoàng Mai (ranh giới là sông Hồng)
• Phía nam giáp xã Kim Lan và xã Xuân Quan, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên
• Phía bắc giáp xã Đông Dư.

Xã Bát Tràng có diện tích 1,65 km², dân số năm 2022 là 8.868 người, mật độ dân số đạt 5.374 người/km².

Hành chính

Xã Bát Tràng được chia thành 5 thôn: 1 Giang Cao, 2 Giang Cao, 3 Giang Cao, 1 làng cổ Bát Tràng, 2 Bát Tràng.

Lịch sử

Thời Hậu Lê, xã Bát Tràng thuộc huyện Gia Lâm, phủ Thuận An, trấn Kinh Bắc. Sang thời nhà Nguyễn, năm 1822 trấn Kinh Bắc đổi làm trấn Bắc Ninh, năm 1831 đổi làm tỉnh Bắc Ninh, lúc này xã Bát Tràng thuộc tổng Đông Dư, huyện Gia Lâm, phủ Thuận An. Đến năm 1862 chia về phủ Thuận Thành và năm 1912 chia về phủ Từ Sơn. Lúc bấy giờ, Bát Tràng được chia thành 3 xã: Giang Cao, Bát Tràng, Kim Quan.

Tháng 2 năm 1948, hợp nhất 3 xã: Bát Tràng, Giang Cao, Kim Lan thành xã Quang Minh.

Ngày 9 tháng 4 năm 1957, chia xã Quang Minh thành xã Quang Minh và xã Kim Lan.

Ngày 20 tháng 4 năm 1961, Quốc hội ban hành Nghị quyết về việc sáp nhập xã Quang Minh vào thành phố Hà Nội quản lý.

Ngày 31 tháng 5 năm 1961, Hội đồng Chính phủ ban hành 78-CP. Theo đó, xã Quang Minh thuộc huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội quản lý.

Năm 1965, xã Quang Minh được chia thành xã là Bát Tràng và xã Kim Lan.

Ngày 9 tháng 12 năm 2020, Hội đồng nhân dân Thành phố Hà Nội ban hành Nghị quyết số 30/NQ-HĐND với nội dung:

• Gộp thôn 2 Giang Cao vào thôn 1 Giang Cao.
• Thành lập thôn 2 Giang Cao từ thôn 3 Giang Cao và thôn 6 Giang Cao.
• Thành lập thôn 3 Giang Cao từ thôn 4 Giang Cao và thôn 5 Giang Cao.
• Gộp một phần thôn 5 Bát Tràng vào làng cổ Bát Tràng thôn 1.
• Thành lập thôn 2 Bát Tràng từ thôn 3 Bát Tràng, thôn 4 Bát Tràng và phần còn lại của thôn 5 Bát Tràng.

Văn hóa

Xã Bát Tràng bao gồm hai làng (thôn) là làng Bát Tràng và làng Giang Cao, đều là các làng nghề gốm truyền thống.

Làng Bát Tràng

Văn Từ Bát Tràng, hay còn được gọi là Văn Chỉ Bát Tràng trong tiếng dân gian, nằm phía sau Đình Bát Tràng với kiến trúc chữ nhị. Hậu cung là tòa nhà 3 gian, nơi có ban thờ Khổng Tử và 72 vị thánh hiền. Phía trước là tòa Đại Bái 5 gian. Cổng Văn Từ xây theo kiến trúc của Khuê Văn Các ở Hà Nội. Văn Từ cũng là nơi vinh danh 1 Trạng nguyên, 3 Quận công, và 9 tiến sĩ cùng 364 nhà khoa bảng của làng Bát Tràng xưa kia. Vào những năm 90 của thế kỷ XX, Văn Từ Bát Tràng đã được sử dụng làm lớp học. Hiện nay, Văn Từ Bát Tràng không chỉ là nơi thờ tự mà còn là nơi khuyến học và hội họp của Hội người Cao tuổi thôn Bát Tràng.

Làng Giang Cao

Lịch sử của làng Giang Cao: Trước đây được biết với tên Đông Sáng, sau đổi thành Đống Ca và từ thời vua Ưng Xụy, niên hiệu Đồng Khánh (1885-1888), được đổi tên thành Giang Cao. Ngày nay, làng Giang Cao có 6 xóm được đánh số từ 1 đến

Nghề làm gốm: So với lịch sử làm gốm của làng Bát Tràng (có từ 700 năm), nghề gốm của làng Giang Cao còn trẻ (50 năm), nhưng nhờ vào sự năng động và sáng tạo của đội ngũ thợ trong làng, sản phẩm gốm Giang Cao đã nhanh chóng chiếm được vị thế trên thị trường.

Thời kỳ Pháp thuộc, vào năm 1941, ông Phán Sồ (người đã đỗ Tú tài) đã đầu tư xây dựng xưởng sản xuất gốm sứ Ngọc Quang, được xem là xưởng gốm đầu tiên của làng Giang Cao.

Trước đây, hầu hết cư dân làng Giang Cao là nông dân, một số là công nhân tại Xí nghiệp Sứ Bát Tràng. Vào đầu những năm 1980, do khó khăn kinh tế, Xí nghiệp Sứ Bát Tràng đã bị giải thể. Năm 1986, sau khi loại bỏ hệ thống bao cấp và đổi mới, một số hộ gia đình tại thôn Giang Cao, với những kỹ năng đã được rèn luyện trong môi trường Xí nghiệp Sứ Bát Tràng, đã phát triển sản xuất gốm sứ tại gia và nhanh chóng lan rộng ra toàn thôn cho đến ngày nay. Đến năm 2010, làng Giang Cao có 41 công ty, doanh nghiệp tư nhân và 774 hộ gia đình tham gia sản xuất gốm sứ. Sản phẩm gốm sứ của làng luôn chiếm hơn 55% tổng sản phẩm của xã Bát Tràng. Sản phẩm gốm Giang Cao đã được chọn là nguyên liệu cho dự án Con đường Gốm sứ ven sông Hồng - một công trình kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, phục hồi di tích Hoàng thành Thăng Long, di tích Cố đô Huế và khu chùa Bái Đính ở Ninh Bình. Ngày 26/01/2010, làng Giang Cao đã được UBND thành phố Hà Nội trao bằng công nhận đạt danh hiệu Làng nghề truyền thống Hà Nội cùng với 15 làng nghề khác.

Du lịch

Xã Bát Tràng nằm trên tuyến điểm du lịch sông Hồng của Hà Nội, với các điểm như đình Chèm, chùa Bồ Đề, làng nghề Bát Tràng,... Du khách đến Bát Tràng có thể tìm hiểu về nghề làm gốm, dạo bước trong các ngõ làng, thăm chợ gốm, nhà gốm và các di tích lịch sử của xã Bát Tràng, tìm hiểu về văn hóa,...

• Đình làng Giang Cao

Đình làng được xây dựng hơn 100 năm trước, hiện vẫn giữ được chín bản sắc từ thời Vĩnh Khánh thứ II đến Khải Định. Đình là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.

• Chùa Tiêu Dao
• Miếu Bản
• Văn Chỉ

Ghi lại tên các vị khoa bảng, như cụ Nguyễn Văn Bính - chánh tiến sĩ làm quan đến chức Thị lang, cụ Lương Công Bật - đỗ hương cống làm quan đến chức Hiệu lý Hàn lâm viện...

Bát Tràng nổi tiếng với nghề làm gốm ở cả thôn Bát Tràng và thôn Giang Cao. Nghề này đã phát triển mạnh mẽ đến những năm 2000, tạo việc làm cho hàng nghìn lao động, trong đó có nhiều lao động di cư từ Văn Giang, Khoái Châu, Thuận Thành... với các công việc như nắm than (trước khi đun nung bằng ga), rỡ lò, đổ rót, rỡ khuôn, tráng men, phơi, họa... Ngày nay, Bát Tràng có cụm công nghiệp làng nghề ngoài khu dân cư.

Hội làng

Trước đây, Hội Bát Tràng diễn ra từ ngày 15 đến ngày 22 tháng hai âm lịch, nhưng nay đã rút gọn chỉ còn hai ngày 14, 15 tháng hai âm lịch. Trước Tết, vào ngày 25 tháng Chạp, làng mang lễ vật đến làng Đuốc (làng kết chạ với Bát Tràng) để chặt tre làm cây nêu. Ngày 7 tháng Giêng làm lễ hạ nêu. Cây tre làm nêu được sử dụng để chẻ tăm, vót đũa. Trước khi đến hội, làng tổ chức lễ rước nước từ sông Hồng để cúng bái vị thần tại miếu bên sông. Sau đó, dân làng rước vị thần ra đình để lễ tế. Trong lễ tế, chỉ có các vị khoa mục (những người đỗ đạt) được vào đình, còn các hào mục (những chức dịch trong làng) đứng ngoài thực hiện lễ hầu. Bát Tràng còn giữ nghiêm ngôi thứ. Tại đình, trải đặt 4 chiếu cạp điều. Có chiếu dành cho các vị đậu tiến sĩ, có chiếu dành cho võ quan được phong tước công, có chiếu dành cho các cụ thọ từ 100 tuổi trở lên. Nếu có năm không đủ người, chiếu nào trống sẽ được làng đặt một cây đèn, chai rượu, đĩa trầu cau vào giữa để thờ vọng. Hằng năm vào ngày Rằm tháng hai, ngày đầu tiên của hội, làng cử hội trưởng biểu diễn lễ cúng Thành hoàng gồm một con trâu tơ thật béo, thui vàng rồi đặt lên một chiếc bàn lớn sơn son, kèm theo 6 mâm cỗ và 4 mâm xôi. Khi tế xong, các quan chức sắc, đại diện 20 dòng họ cùng thụ lộc.

Giao thông

Hệ thống các tuyến giao thông quan trọng tại xã:

• Tỉnh lộ 195: Tuyến từ đê Long Biên - Bát Tràng - cống Xuân Quan
• Đường Bát Tràng - chợ Bún - đường 179 (ngã tư Kiêu Kỵ, xã Kiêu Kỵ)
• Đường ven sông: dọc bờ tả sông Hồng, gần cảng Khuyến Lương
• Hệ thống xe buýt: bao gồm các tuyến 47A, 47B.

Chú thích