Buzz
Làng gốm tại Bắc Ninh tồn tại hơn 700 năm
Địa chỉ: xã Phù Lãng, thị xã Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh
Ngoài những bài hát quan họ du dương, cả xứ Quan họ còn nổi tiếng với làng gốm độc đáo tại Phù Lãng (huyện Quế Võ). Làng gốm này nằm ven sông cầu với các bến đò ngang để giao thương và vận chuyển khách. Phù Lãng đã tồn tại từ thời nhà Trần cuối đến đầu nhà Lê. Theo truyền thống, ở Phù Lãng có 3 thôn là Trung thôn, Thượng thôn và Hạ thôn, đều nổi tiếng với nghề chế tác gốm truyền thống. Làng gốm này cũng đã được công nhận là Di sản văn hóa quốc gia từ năm 2016.
Du khách đến thăm Phù Lãng ở Bắc Ninh sẽ thấy ngay những sản phẩm gốm đa dạng về hình dáng, kích thước và màu sắc được sắp xếp dọc theo con đường làng, những con hẻm. Ngoài những vật dụng thông thường như vại, chum nước,... gốm Phù Lãng còn có những sản phẩm khác để trang trí nội - ngoại thất, cổng nhà... Đặc điểm nổi bật của gốm Phù Lãng chính là màu sắc của nước men, có thể là màu nâu, nâu đen, vàng nâu, vàng nhạt, được những người trong ngành đánh giá cao là men da lươn.
Củi cháy sáng hai bên con đường sẵn sàng để được đốt lên trong lò nung. Ảnh: Xuân Phương/toquoc.vn
Các loại gốm được sản xuất với các mục đích sử dụng trong tín ngưỡng, gia đình hoặc trang trí. Ảnh: Xuân Phương/toquoc.vn
Các du khách từ miền Nam hoặc thành phố Hồ Chí Minh có thể sử dụng dịch vụ máy bay để đến Hà Nội, sau đó có thể đi xe máy hoặc mua vé xe khách để đến Bắc Ninh. Điều hành từ thủ đô, trang web du lịch Mytour.vn gợi ý bạn di chuyển theo tuyến đường QL5, sau đó rẽ sang đường 1A mới, khi đến cầu vượt tại Bắc Ninh, hãy rẽ phải theo đường đi Phả Lại. Khi thấy biển chỉ dẫn “Phả Lại – 6km”, tiếp tục di chuyển vài trăm mét nữa, sau đó rẽ phải để vào con đường làng nhỏ đi qua chợ Châu Cầu, chỉ mất khoảng 5 – 10 phút là bạn sẽ đến làng gốm Phù Lãng. Một gợi ý khác cho du khách là sử dụng dịch vụ xe bus số 54 từ Long Biên đến Bắc Ninh, sau đó tiếp tục di chuyển bằng xe “Bắc Ninh – Sao Đỏ” để đến làng gốm.
Lịch sử của làng gốm Phù Lãng
Sách Kinh Bắc-Hà Bắc ghi chép, người sáng lập làng gốm Phù Lãng được cho là Lưu Phong Tú. Theo truyền thuyết, khi ông đi sứ sang Trung Quốc thì đã học được nghề làm gốm, sau khi trở về, Lưu Phong Tú đã truyền lại kiến thức của mình cho người dân trong nước. Cư dân ở sông Lục Đầu được truyền nghề đầu tiên, sau đó mới đến vùng Vạn Kiếp (Hải Dương) và vào đầu thời kỳ nhà Trần (TK13) thì nghề gốm được truyền sang đất Phù Lãng.
Nghề gốm Phù Lãng đã hình thành và phát triển vào khoảng thời kỳ nhà Trần (TK14). Nếu bạn có cơ hội thăm Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, bạn sẽ được chiêm ngưỡng một số sản phẩm của làng nghề đang được trưng bày với niên đại từ TK17 – TK19, đó là những sản phẩm gốm men màu nâu và có nhiều sắc thái như màu da lươn, nâu vàng…
Làng gốm Phù Lãng, với hơn 700 năm lịch sử, đã đi vào dòng chảy của thời gian. Ảnh: Xuân Phương/toquoc.vn
Các loại sản phẩm chính của làng gốm Phù Lãng
Sản phẩm gốm của Phù Lãng tập trung chủ yếu vào ba loại sau:
- Đồ dùng trong các nghi lễ tôn giáo: lư hương, đỉnh, đài thờ…
- Đồ gốm sử dụng trong gia đình: chum, bình vôi, lọ, vại…
Những thiết bị hiện đại đã hỗ trợ đắc lực cho các nghệ nhân trong quá trình tạo hình đất sét.
5.2: Nghệ thuật tạo dáng trong gốm Phù Lãng
Tạo dáng truyền thống trên bàn xoay bằng tay vẫn được giữ nguyên, với sự linh hoạt và tài năng của người thợ.
Kỹ thuật đổ khuôn vẫn là phổ biến, với khả năng sản xuất hàng loạt và tính chất đa dạng của sản phẩm.
5.3: Quá trình phơi sấy và điều chỉnh sản phẩm
- Sản phẩm được phơi khô một cách cẩn thận để đảm bảo không bị vỡ và duy trì hình dáng ban đầu. Phương pháp phơi sấy thường được thực hiện trong lò và dần dần tăng nhiệt độ để làm bay hơi nước.
- Các nghệ nhân sẽ thực hiện các bước cắt, gọt hoặc gắn các phần như tay cầm, nắp và tạo họa tiết để hoàn thiện sản phẩm.
Nghệ nhân đang thực hiện việc trang trí bề mặt gốm Phù Lãng bằng màu sắc tinh tế.
5.4: Gom chất liệu và thắp lò nung
Chuẩn bị lò: Sau khi sản phẩm đã được tạo hình hoàn chỉnh, chúng sẽ được sắp xếp vào lò nung với mục đích tối ưu hóa không gian bên trong. Điều này giúp tiết kiệm nhiên liệu và đảm bảo hiệu suất nhiệt độ tốt nhất cho quá trình nung.
Nung lò: Quá trình đốt lò tại làng gốm Phù Lãng đòi hỏi kỹ thuật cao, từ việc tăng nhiệt độ cho lò đến kiểm tra sản phẩm. Công việc này yêu cầu sự phối hợp chặt chẽ giữa những người thợ, từ kỹ thuật, thợ đốt lò đến những người chuyên ném củi vào lò. Thời gian nung lò thường kéo dài 2 ngày 2 đêm và sau đó cần thêm 1 ngày đêm để làm nguội từ từ.
Trong hàng trăm năm qua, sản phẩm gốm Phù Lãng vẫn được nung trong lò đốt bằng củi, duy trì nét đặc trưng của làng gốm này.
Sản phẩm hoàn thiện mang đậm nét chín sành, màu men hoàn hảo.
