Lăng Ông Bà Chiểu và dấu ấn lịch sử 100 năm của Sài Gòn cổ

Khám phá về quá trình phát triển của Lăng Ông Bà Chiểu

1.1 Vị trí của Lăng Ông Bà Chiểu là ở đâu?

Địa chỉ: 1 Đường Vũ Tùng, Phường 3, Quận Bình Thạnh, TP.HCM

Thời gian mở cửa để chào đón du khách: 06:00 - 16:30 hàng ngày

Lăng Ông Bà Chiểu là biểu tượng văn hóa tâm linh hàng đầu của Thành phố Hồ Chí Minh, nơi thờ cụ Tổng trấn thành Gia Định Lê Văn Duyệt (1764 - 1832) và bà Tả quân Đỗ Thị Phẫn. Dù được gọi là Thượng Công miếu, nhưng được biết đến phổ biến với tên Lăng Ông Bà Chiểu

Tên gọi này bắt nguồn từ vị trí của lăng, ngay cạnh chợ Bà Chiểu. Do đó, tên được tạo ra bởi việc kết hợp hai địa danh này. Điều này giúp khách du lịch dễ dàng tìm thấy nơi này, bởi nó nằm gần một trong những khu chợ lớn nhất của Sài Gòn. Năm 1988, nó được công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia.

Lăng Ông Bà Chiểu là miếu thờ có lịch sử lâu đời nhất tại Thành phố Hồ Chí Minh

1.2 Lịch sử của Lăng Ông Bà Chiểu

Theo sử sách ghi chép, Tả quân Lê Văn Duyệt là một tướng tài ba, có đóng góp lớn trong việc giữ vững đất nước và phát triển triều đình nhà Nguyễn. Ông phục vụ dưới thời Gia Long và Minh Mạng.

Sau khi qua đời 3 năm, tức năm 1835, triều Nguyễn xảy ra cuộc nội loạn tại Phiên An, dưới sự lãnh đạo của Lê Văn Khôi, con nuôi của ông. Vua Minh Mạng buộc tội ông che chở phe phái gây nên loạn, mộ ông bị phá bỏ, chỉ dựng một bia đá ghi “Quyền yêm Lê Văn Duyệt phục pháp xử”.

Cho đến năm 1841, dưới thời Thiệu Trị, Tả quân Lê Văn Duyệt mới được minh oan. Vua ra lệnh phá bỏ bia đá, xây dựng một lăng mộ lớn hơn. Năm 1848, lăng miếu hoàn thành và dân chúng trong vùng thường xuyên thờ cúng.

Vào năm 1914, Hội Thượng Công Quý Tế tại Gia Định ra đời. Hội này chịu trách nhiệm tổ chức cúng tế lăng Ông Bà Chiểu và tiến hành nhiều lần trùng tu. Do đó, lăng mộ đã phát triển với diện tích rộng 18.501 mét vuông và nhiều công trình phụ trợ.

Tầm quan trọng của Lăng Ông Bà Chiểu khi nhìn từ trên cao

Khám phá nét kiến trúc đặc sắc của lăng Ông Bà Chiểu

Lăng Ông Bà Chiểu được chia thành nhiều khu vực với kiến trúc đậm chất văn hóa đền chùa của triều đại nhà Nguyễn. Hãy cùng Mytour.vn khám phá.

2.1 Cổng Tam quan của lăng Ông Bà Chiểu

Lăng Ông Bà Chiểu được bao quanh bởi tường rào dài 500m, cao 1.2m, có 4 cổng hướng ra 4 con đường: Đinh Tiên Hoàng, Phan Đăng Lưu, Trịnh Hoài Đức và Vũ Tùng. Kiểu kiến trúc này mang lại cảm giác cổ kính và trang nghiêm.

Để vào lăng Ông Bà Chiểu, bạn sẽ đi qua cổng Tam quan hướng Nam, trên đường Vũ Tùng. Trên cổng có bảng chữ Hán “Thượng Công miếu”. Thượng Công chỉ vị trí quan trọng trong triều đình xưa. Từ đây, bạn sẽ đi qua một khu vườn rộng trước khi vào khu lăng chính, bao gồm nhà bia, lăng mộ và miếu thờ.

Kiến trúc tại lăng Ông Bà Chiểu rất tinh tế và phản ánh văn hóa đền chùa thời nhà Nguyễn

2.2 Nhà bia

Nhà bia là nơi được xây dựng để đặt bia đá ghi công đức của Tả quân Lê Văn Duyệt. Bia đá được đặt trong một ngôi điện nhỏ, xung quanh lát gạch và mái ngói âm dương. Công trình này để ghi nhớ những công lao to lớn của Tả quân Lê Văn Duyệt đối với nhân dân và triều đình nhà Nguyễn. Phía trước bia đá có điêu khắc một đôi hạc vàng cưỡi rùa, biểu tượng của sự hòa hợp âm dương, luôn hỗ trợ lẫn nhau của đồng bào ta.

Nhà bia là nơi đặt bia đá ghi công lao của Tả quân Lê Văn Duyệt

2.3 Lăng mộ

Khu vực lăng mộ là công trình có tuổi đời lâu nhất. Ngay từ khi được vua Thiệu Trị minh oan, nơi này đã được xây dựng. Mộ của Tả quân Lê Văn Duyệt nằm bên phải (tính từ nhà bia nhìn vào), còn mộ của bà Đỗ Thị Phận nằm bên trái.

Thiết kế mộ đôi tại lăng Ông Bà Chiểu được gọi là mộ “quy” vì có hình dáng giống như con rùa đang thu mình nằm. Xung quanh mộ là những bức tường dày xây dựng bằng đá ong, thông ra sân đốt nhang đèn.

2.4 Miếu thờ

Khu miếu thờ chính là nơi mà người dân Sài Gòn thế hệ sau thường thực hiện các nghi thức thờ cúng Tả quân Lê Văn Duyệt và vợ. Kiến trúc tại đây được thực hiện với kỹ thuật chạm khắc trên gỗ và đá tinh xảo, được trang trí bằng sành sứ khảm. Bạn có thể đến đây để thắp nhang tưởng nhớ vị tướng tài và chụp một vài bức hình với phông nền đẹp.

Miếu thờ tại lăng Ông Bà Chiểu chia thành 3 phần: tiền điện, trung điện và chánh điện. Giữa các điện là một giếng trời ngăn cách. Bên trong chánh điện có một không gian nhỏ để tái hiện cuộc sống hàng ngày của Tả quân và vợ. Tuy nhiên, khu vực này chủ yếu dành cho các nghi lễ thờ cúng, không phải là nơi cho khách tham quan tự do vào.

Miếu thờ trang nghiêm và uy nghi

Hoạt động tín ngưỡng tại lăng Ông Bà Chiểu

3.1 Xin xăm tại lăng

Khi đến thăm lăng Ông Bà Chiểu, bạn có thể xin xăm để mong cầu sức khỏe, giải trừ bệnh tật. Theo tín ngưỡng dân gian, điều này được gọi là “xăm thuốc”. Tại khu vực nhà bia, trung điện hoặc tiền điện của lăng, luôn có những người xăm sẵn để phục vụ du khách.

Cách xin xăm tại lăng Ông Bà Chiểu như sau:

- Bạn quỳ gối, chắp 2 tay và thành tâm khấn xin xăm. Trong lúc khấn, cần nêu rõ họ tên, ngày tháng năm sinh, địa chỉ và những nguyện vọng của bạn.

- Sau khi khấn xong, bạn thực hiện việc vái lạy 3 lần rồi rút quẻ. Chú ý rằng khi rút xăm, chỉ rút 1 thẻ và chỉ rút 1 lần.

- Trên thẻ xăm, ghi số thứ tự và chữ Hán. Dựa vào số trên thẻ, bạn tìm bài thơ tương ứng kèm theo phần dịch nghĩa để đoán về sức khỏe và bệnh tật. Tuy nhiên, để hiểu đầy đủ và trọn vẹn ý nghĩa của quẻ xăm, bạn nên đến thỉnh sư trụ trì để được giải đáp.

3.2 Lễ Khai hạ - Cầu an tại lăng Ông Bà Chiểu

Lễ hội Khai Hạ - Cầu an là một lễ hội được tổ chức tại Lăng Ông Bà Chiểu vào ngày mùng 7 tháng Giêng Âm lịch. Lễ hội diễn ra với các nghi lễ theo truyền thống cung đình dưới thời triều Nguyễn, bao gồm các hoạt động như hạ cây nêu, khai hạ, khai bút, khai ấn…

Lễ hội tại lăng Ông Bà Chiểu là biểu hiện rõ nét của văn hóa Nam Bộ nói chung và của Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Ý nghĩa của lễ hội là để mong cầu mưa thuận gió hòa, mở ra một năm mới may mắn, thuận lợi, công việc hanh thông, sức khỏe dồi dào.

Phần hội trong khuôn khổ lễ Khai hạ - Cầu an sẽ có các tiết mục biểu diễn như hát bội, bao gồm những vở tuồng cổ như Lê Công kỳ án, Ngọc Quỳnh lâm tế, Ngũ hổ Bình Tây, Thần Nữ dâng ngũ linh kỳ, San Hậu… Theo truyền thuyết, Tả quân Lê Văn Duyệt là người yêu thích hát bội và đã đóng góp lớn vào việc phát triển và bảo tồn nghệ thuật truyền thống của dân tộc.

Vào tháng 4/2022, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận Lễ hội Khai Hạ - Cầu an tại lăng Ông Bà Chiểu là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Lễ hội Khai hạ - Cầu an diễn ra vào tháng Giêng