Lập luận sai lầm

Lập luận sai lầm là việc dùng các lý lẽ không chính xác hoặc không hợp lý, có thể là do thiếu hiểu biết hoặc cố ý vi phạm các quy tắc logic trong suy nghĩ. Một lập luận sai lầm có thể làm cho sự việc trông tốt hơn so với thực tế. Một số lý lẽ sai lầm được dùng với mục đích thao túng hoặc đánh lạc hướng người khác, khiến họ nhầm lẫn giữa đúng và sai.

Những lỗi trong suy luận, dù cố ý hay không, do thiếu cẩn thận hoặc không hiểu biết và trái với logic được gọi là lập luận sai lầm.

Khi lập luận sai lầm trở thành thói quen, nó có thể dẫn đến tư duy sai lệch và lệch lạc. Những người thường xuyên dùng lập luận sai lầm có thể khó phân biệt đúng sai và thường nghĩ rằng mình luôn đúng.

Tổng quan

Ngụy biện là những lập luận sai lầm làm cho các lý lẽ trở nên không hợp lý về mặt logic. Theo Sổ tay mới về các kỹ thuật trị liệu nhận thức (The New Handbook of Cognitive Therapy Techniques), ngụy biện bao gồm 'những tuyên bố không có cơ sở thường được đưa ra với niềm tin mạnh mẽ, làm cho chúng có vẻ như là sự thật đã được xác minh.' Các ngụy biện phi hình thức thường xuất hiện trên các phương tiện truyền thông đại chúng như truyền hình và báo chí. Hiểu biết về ngụy biện có thể giúp nhận diện chúng trong văn bản của bản thân hoặc của người khác, từ đó cải thiện khả năng lập luận hợp lý.

Việc xác định một lập luận có phải là ngụy biện hay không có thể rất khó khăn vì các lập luận thường có chuỗi lý lẽ liên quan với nhau. Một lập luận có nhiều giai đoạn có thể có phần hợp lý và phần sai lầm. Hơn nữa, việc ngụy biện thường phụ thuộc vào nội dung hơn là hình thức của lập luận. 'Những lập luận sai lầm có thể có vẻ ngoài lừa dối để trông giống như lập luận hợp lý, vì một dạng ngụy biện có thể tìm thấy trong trường hợp tương tự nhưng không ngụy biện.' Do đó, việc đánh giá một lập luận có ngụy biện hay không thường cần xem xét trong bối cảnh cụ thể.

Tổng quan về ngụy biện

Aristotle, nhà triết học Hy Lạp, là người đầu tiên phân loại các dạng ngụy biện thành các nhóm. Trong tác phẩm 'Sophistical Refutations' (De Sophisticis Elenchis), Aristotle đã xác định mười ba loại ngụy biện. Các nhà logic học sau này đã mở rộng danh sách với nhiều loại ngụy biện khác.

Ngụy biện thường được chia thành hai loại: ngụy biện hình thức (formal fallacy) và ngụy biện phi hình thức (informal fallacy). Ngụy biện hình thức chỉ sai do cấu trúc logic của nó, trong khi ngụy biện phi hình thức sai cả về cấu trúc lẫn nội dung.

Những loại ngụy biện thường gặp

• Ngụy biện công kích cá nhân (ad hominem)

Hình thức ngụy biện tấn công cá nhân nhằm làm giảm giá trị lập luận của đối phương.

'Bạn nói tôi sai, sao bạn không xem lại chính mình? Ngày xưa bạn cũng từng như thế này, thế kia...'

• Ngụy biện kết luận vội vàng (jumping to conclusions)

Loại ngụy biện khi đưa ra một số dữ liệu hoặc nhận định chưa đầy đủ, dẫn đến kết luận nhanh chóng, thiếu tính logic và chính xác.

• Ngụy biện khái quát hóa không chính xác (faulty generalization) hay ngụy biện khái quát hóa vội vã (hasty generalization)

Sử dụng ví dụ từ một số ít trường hợp để khái quát hóa cho toàn bộ cộng đồng. Ví dụ từ nhóm S thuộc cộng đồng P. Nhóm S chỉ là một phần rất nhỏ trong cộng đồng P. Kết luận C được rút ra từ nhóm S.

• Ngụy biện 'bạn cũng thế' (tu quoque)
• Ngụy biện viện dẫn quyền lực (appeal to authority)

• Ngụy biện dựa vào cảm xúc (appeal to emotion)

Sử dụng ngôn từ cảm xúc để tác động đến tâm lý của người đối diện hoặc khán giả nhằm thu hút sự đồng tình cho lập luận. X phải là sự thật. Hãy tưởng tượng nó sẽ đau lòng như thế nào nếu điều đó không phải là sự thật.

• Ngụy biện so sánh

Sử dụng các hình ảnh so sánh để giảm nhẹ vấn đề, khiến đối phương cảm thấy an toàn vì có những trường hợp tương tự đã xảy ra.

- Người abc cũng từng làm những việc xyz, sao bạn không đề cập đến?

- Tại sao lại gán nhãn 'hút thuốc có hại' chỉ vì nhiều người bị ung thư phổi? Hàng ngày có nhiều vụ tai nạn xe cộ gây chết người, sao không gán nhãn nguy hiểm cho các phương tiện này?

• Ngụy biện người rơm (straw man)

• Ngụy biện con bạc
• Ngụy biện người rơm
• Ngụy biện khái quát hóa không chính xác
• Ngụy biện dựa vào cảm xúc
• Các lỗi lập luận trong ngụy biện
• Hái anh đào (lỗi suy luận)
• Thầy bói xem voi
• Lập luận công kích cá nhân
• Thuyết âm mưu
• Tin giả
• Phủ nhận biến đổi khí hậu
• Phủ nhận HIV/AIDS
• Giả thuyết thế giới công bằng
• Lý giải
• Thiên kiến xác nhận

Xem thêm

• Ngụy biện triết học: http://triethoc.edu.vn/vi/chuyen-de-triet-hoc/logic-hoc-tu-duy-phan-bien/nguy-bien_499.html
• Charles Leonard Hamblin, Fallacies, Methuen London, 1970. Tái bản bởi Vale Press năm 1998, ISBN 0-916475-24-7.
• Hans V. Hansen; Robert C. Pinto (1995). Fallacies: classical and contemporary readings. Penn State Press. ISBN 978-0-271-01417-3.
• Frans van Eemeren; Bart Garssen; Bert Meuffels (2009). Fallacies and Judgments of Reasonableness: Empirical Research Concerning the Pragma-Dialectical Discussion. Springer. ISBN 978-90-481-2613-2.
• Doug Walton, Informal logic: A handbook for critical argumentation. Cambridge University Press, 1989.
• Douglas, Walton (1987). Informal Fallacies. Amsterdam: John Benjamins.
• Walton, Douglas (1995). A Pragmatic Theory of Fallacy. Tuscaloosa: University of Alabama Press.
• Walton, Douglas (2010). “Why Fallacies Appear to Be Better Arguments than They Are”. Informal Logic. 30 (2): 159–184.
• John Woods (logician) (2004). The death of argument: fallacies in agent based reasoning. Springer. ISBN 978-1-4020-2663-8.

Tài liệu lịch sử

• Aristoteles, Về những luận điểm ngụy biện, De Sophistici Elenchi. library.adelaide.edu.au
• William xứ Ockham, Summa of Logic (khoảng năm 1323) Phần III.4.
• Jean Buridan, Summulae de dialectica Quyển VII.
• Francis Bacon, học thuyết về các hình tượng trong Novum Organum Scientiarum, Các câu châm ngôn liên quan đến Giải thích về Thiên nhiên và Vương quốc của Con người, XXIIIff Lưu trữ 2020-02-14 tại Wayback Machine. fly.hiwaay.net
• Arthur Schopenhauer, Nghệ thuật Tranh luận Lưu trữ 2004-06-23 tại Wayback Machine | Die Kunst, Recht zu behalten - Nghệ thuật Tranh luận (song ngữ) Lưu trữ 2002-12-15 tại Wayback Machine, (cũng được biết đến như '38 chiến lược của Schopenhauer'). gutenberg.net
• John Stuart Mill, Một Hệ thống Logic - Suy luận và Quy nạp. Quyển 5, Chương 7, Các lỗi lẫn lộn. la.utexas.edu

Liên kết bổ sung

• Danh mục các lỗi ngụy biện với ví dụ từ FallacyFiles.org
• Nikzor.org - 42 lỗi ngụy biện thông thường được giải thích bởi Dr. Michael C. Labossiere (bao gồm ví dụ)
• Humbug! Hướng dẫn cho người hoài nghi về việc nhận diện lỗi suy luận – sách giáo trình về các lỗi ngụy biện. scribd.com
• Danh sách các lỗi ngụy biện với ví dụ rõ ràng, infidels.org
• Máy suy luận tương tác Một công cụ trực tuyến để khám phá các lỗi ngụy biện, hình thức, và các cách suy luận.
• Lỗi ngụy biện và Nghệ thuật Tranh luận, csun.edu
• LogicalFallacies.Info
• Stephen Downes Hướng dẫn về các lỗi ngụy biện Lưu trữ 2006-10-06 tại Wayback Machine, onegoodmove.org
• Giải thích lỗi ngụy biện tại LiteraryDevices