LaTeX

LaTeX (/ˈlɑːtɛx/ LAH-tekh hoặc /ˈleɪtɛx

LaTeX được sử dụng rộng rãi trong giới học thuật để viết và xuất bản các tài liệu khoa học ở nhiều lĩnh vực khác nhau như toán học, thống kê, khoa học máy tính, kỹ thuật, vật lý, kinh tế học, ngôn ngữ học, tâm lý học lượng, triết học và chính trị học. Nó cũng đóng vai trò quan trọng trong việc chuẩn bị và xuất bản các sách và bài báo đa ngôn ngữ phức tạp như tiếng Phạn và tiếng Hy Lạp.

LaTeX có thể được dùng như một hệ thống soạn thảo độc lập hoặc như một định dạng trung gian. Ví dụ, nó thường được sử dụng để chuyển đổi từ các định dạng khác như DocBook và XML sang PDF. Hệ thống này cung cấp các tính năng xuất bản trên máy tính để bàn có thể lập trình và các tiện ích mở rộng để tự động hóa nhiều khía cạnh của việc sắp chữ và xuất bản, bao gồm đánh số và tham chiếu các bảng, hình ảnh, tiêu đề chương và phần, cũng như lập chỉ mục và danh mục.

Tương tự như TeX, LaTeX ban đầu được phát triển là một công cụ soạn thảo cho những người làm toán học và khoa học máy tính. Tuy nhiên, từ khi mới ra đời, nó đã được các học giả sử dụng rộng rãi, đặc biệt là trong việc viết tài liệu chứa biểu thức toán học phức tạp và các ngôn ngữ chữ viết khác như tiếng Ả Rập, Devanagari và tiếng Trung.

LaTeX được phát triển nhằm cung cấp một ngôn ngữ đánh dấu mô tả mức cao hơn, giúp người viết tiếp cận TeX một cách dễ dàng hơn. TeX chủ yếu xử lý mặt bố cục trong khi LaTeX tập trung vào nội dung của tài liệu. LaTeX bao gồm một bộ sưu tập các macro TeX và một chương trình để xử lý tài liệu LaTeX, cung cấp các lệnh sẵn sàng cho các yêu cầu về định dạng và bố cục như tiêu đề chương, chú thích cuối trang, tham chiếu chéo và mục lục.

LaTeX ban đầu được phát triển bởi Leslie Lamport vào đầu những năm 1980 tại SRI International. Phiên bản hiện tại là LaTeX2e (được viết là LATEX2ε). LaTeX là phần mềm miễn phí và được phân phối theo Giấy phép Công cộng Dự án LaTeX (LPPL).

Ví dụ

Dưới đây là một ví dụ minh họa cho đầu vào LaTeX và đầu ra tương ứng:

\documentclass{article} % Bắt đầu một bài báo
\usepackage{amsmath} % Khai báo gói lệnh làm việc trong môi trường toán học
\title{\LaTeX} % Tiêu đề

\begin{document} % Bắt đầu một tài liệu
 \maketitle
 \LaTeX{} is a document preparation system for
 the \TeX{} typesetting program. It offers
 programmable desktop publishing features and
 extensive facilities for automating most
 aspects of typesetting and desktop publishing,
 including numbering and cross-referencing,
 tables and figures, page layout,
 bibliographies, and much more. \LaTeX{} was
 originally written in 1984 by Leslie Lamport
 and has become the dominant method for using
 \TeX; few people write in plain \TeX{} anymore.
 The current version is \LaTeXe.

 % Đây là nhận xét, không hiển thị trong đầu ra
 % Phần dưới cho thấy khả năng sắp xếp các biểu thức của LaTeX:
 \begin{align}
  E_0 &= mc^2 \\
  E &= \frac{mc^2}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}}
 \end{align} 
\end{document}

Chú ý rằng phương trình cho E đã được căn chỉnh bằng cách đánh dấu trong mã ví dụ:

E &= \frac{mc^2}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}}

trong đó căn bậc hai được biểu thị bằng '\sqrt{đối số}' và các phân số là '\frac{tử số}{mẫu số}'.

Phần mềm

Trình soạn thảo

Có thể soạn thảo và chỉnh sửa bằng bất kỳ trình soạn thảo nào và biên dịch bằng lệnh, tuy nhiên cũng có một số phần mềm chuyên dụng để soạn thảo, phát hiện lỗi cú pháp và biên dịch như:

• Các phần mềm Texmaker, TeXworks, TeXstudio dành cho đa số hệ điều hành
• GNOME LaTeX, Setzer, Kile phù hợp với GNU/Linux và BSD
• WinEdt, WinShell, TeXnicCenter hỗ trợ trên hệ điều hành Windows
• Trình soạn thảo trực tuyến: Overleaf, CoCalc, Fidus Writer.
• Các công cụ: AUCTeX cho Emacs, vim-latex cho Vim, LaTeX Workshop cho Visual Studio Code

Soạn thảo bằng tiếng Việt

Hiện nay hầu hết các phần mềm biên dịch đều hỗ trợ đa ngôn ngữ, bao gồm cả tiếng Việt. Có thể sử dụng Unicode để định dạng tập tin soạn thảo.

Biên soạn và xuất bản

Các bộ phân phối phần mềm như TeX Live, MacTeX và MiKTeX đều hỗ trợ biên soạn bằng các công cụ phổ biến hiện nay như pdfTeX, LuaTeX, XeTeX. Cả ba công cụ này đều hỗ trợ Unicode và biên soạn các tập tin chứa ngôn ngữ tiếng Việt.

• pdfTeX có thể biên soạn trực tiếp thành định dạng PDF. Tuy nhiên, pdfTeX đang ngừng phát triển và dần được thay thế bởi LuaTeX hoặc XeTeX.
• LuaTeX hỗ trợ soạn thảo và biên dịch các lệnh bằng ngôn ngữ Lua. Tuy nhiên, trình biên dịch này chậm hơn so với pdfTeX và XeTeX.
• XeTeX hỗ trợ soạn thảo và biên soạn trực tiếp bằng nhiều ngôn ngữ, bao gồm cả tiếng Việt. Trình biên dịch này có thể biên dịch thành định dạng PDF thông qua bước trung gian DVI sử dụng công cụ xdvipdfmx, hỗ trợ đa nền tảng.