Buzz
| Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn | |
|---|---|
| Tên chính thức | Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn |
| Tên gọi khác | Lễ hội đấu ngưu |
| Cử hành bởi | Dân vạn chài tại vùng biển Đồ Sơn, Hải Phòng |
| Kiểu | Lễ hội văn hóa |
| Ngày | Ngày 9 tháng 8 âm lịch |
| Cử hành | Lễ tế thần Điểm Tước ở đình Tổng, lễ rước nước và hội chọi Trâu |
| Tần suất | hàng năm |
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn, còn được biết đến với tên gọi am đạo, là một phong tục lâu đời, gắn bó với người dân vạn chài ở vùng biển Đồ Sơn, Hải Phòng. Lễ hội này diễn ra vào ngày 9 tháng 8 Âm lịch hàng năm và đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2020. Đây là một sự kiện với các nghi thức trang trọng, bao gồm rước kiệu thần, lọng che và phường bát âm....
Trong cộng đồng người dân Hải Phòng, có câu ca dao truyền thống: 'Dù ai buôn đâu bán đâu / Mùng chín tháng tám chọi Trâu thì về'
Lịch sử của lễ hội
Hiện tại, nguồn gốc chính xác của lễ hội vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, cộng đồng địa phương vẫn lưu truyền nhiều câu chuyện và truyền thuyết về lễ hội này.
- 'Tại chân núi Đồ Sơn, huyện Nghi Dương, có ngôi đền thờ Thủy Thần. Theo truyền thuyết, một người bán thổ đi qua đã chứng kiến hai con trâu chọi nhau dưới đền, nên từ đó vào ngày 9 tháng 8 hàng năm, người dân tổ chức lễ hội chọi trâu để tôn thờ thần' (Trích từ sách Đại Nam nhất thống chí).
- Lịch sử lễ hội chọi trâu liên quan đến một huyền thoại về một cô gái thôn Đế, bị trừng phạt bởi dân làng vì có thai với vua Thủy Tề và bị dìm xuống biển. Oan khuất của cô khiến cộng đồng lập đền thờ và sau đó tổ chức lễ hội chọi trâu để cúng tế Bà Đế. Có giả thuyết khác cho rằng lễ hội này phản ánh tục hiến sinh trong thời kỳ nguyên thủy và được thay thế bằng việc hiến sinh con vật khi xã hội phát triển.
- Người dân Đồ Sơn cũng lưu truyền về Quận He Nguyễn Hữu Cầu từ làng Lôi Động, xã Tân An, huyện Thanh Hà, người đã chống lại phong kiến tàn bạo để bảo vệ dân làng. Để tưởng nhớ công lao của ông, mỗi năm lễ hội chọi trâu và múa cờ được tổ chức. Theo tài liệu, ông thường mổ trâu để khao quân, và từ đó lễ hội chọi trâu được tổ chức để động viên tinh thần quân sĩ.
- Lễ hội chọi trâu có hai ngày quan trọng: Ngày 8 tháng 6 để chọn những con trâu tiêu biểu cho ngày chung kết 9 tháng 8. Những ngày này thường có thời tiết xấu, sóng lớn. Đồ Sơn cũng là nơi có giống trâu 'Tiềm Thủy Ngưu' từ đáy sông, nên lễ hội không chỉ là cúng tế Thủy Thần mà còn cầu mong sự bình an khi ra khơi.
- Thành tích cá Kình: Dân làng chài thường gặp phải cá kình ăn thịt, nên đã lập đàn cầu thần linh và hứa sẽ mổ trâu để tạ ơn. Sau đó, cá kình chết và không còn tấn công dân làng. Để giữ lời hứa, mỗi năm dân làng tổ chức lễ hội chọi trâu tại đền Nghè. Trâu chọi quyết liệt trong lễ hội và đây đã trở thành một ngày lễ quan trọng của dân vạn chài.
- Theo sách Lịch sử Người Hà Nội của nhà văn Hà Ân, lễ hội chọi trâu Đồ Sơn có thể có nguồn gốc từ thời nhà Trần, nhưng chưa có bằng chứng cụ thể.
Lễ hội đặc sắc của cư dân vùng biển
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn là sự kết hợp giữa văn hóa nông nghiệp đồng bằng và văn hóa cư dân biển, với các nghi lễ cúng tế Thủy Thần và chọi trâu, thể hiện bản sắc văn hóa và tinh thần của người dân vùng biển, những người phải đối mặt với biển cả và bão tố để sinh tồn.
Khi các nơi khác thường nói về lễ hội của mình với câu 'Trống làng nào làng ấy đánh, Thánh làng nào làng ấy thờ', lễ hội chọi trâu Đồ Sơn lại gắn liền với truyền thống 'trống mọi làng cùng đánh, thánh mọi làng cùng thờ' để tưởng nhớ các vị thần, duy trì kỷ cương làng xã và cầu nguyện cho sự thịnh vượng, đoàn kết cộng đồng.
Người dân vùng biển Đồ Sơn tin rằng hình ảnh của mặt trăng liên quan mật thiết với thủy triều. Truyền thuyết về việc đôi trâu chọi nhau dưới ánh trăng bạc phản ánh mối liên hệ giữa mặt trăng và biển cả. Đôi sừng trâu được coi là hình tượng của mặt trăng khuyết, liên kết với thần Độc Cước mà người dân miền biển tôn thờ.
Trước đây, những con trâu chiến thắng trong lễ hội được đưa lên thuyền và thả ra biển xa để tế thần. Ngày nay, các trâu giành giải nhất được đưa đến đền Nghè, mang theo bát hương và cờ đại 'Thượng đẳng thần' về làng. Sau đó, trâu được giết thịt để làm lễ hiến sinh, dâng thành hoàng cầu mong mưa thuận gió hòa, sóng yên biển lặng và mùa đánh cá bội thu.
Nội dung của lễ hội
Chọn lựa, nuôi dưỡng và huấn luyện trâu
Chuẩn bị cho lễ hội, người nuôi trâu phải chọn lựa và chăm sóc trâu một cách kỹ lưỡng trong suốt khoảng một năm. Sau Tết Nguyên đán, các sới chọi cử người đi tìm trâu, có khi phải đi khắp các tỉnh như Thanh Hóa, Nghệ An, Nam Định, Thái Bình, thậm chí lên Tuyên Quang, Bắc Kạn để tìm trâu đạt yêu cầu. Trâu phải khỏe mạnh, da đồng, lông móc, khoang bốn khoáy, hàm đen, tóc tráp dày để tránh nắng, có ức rộng, cổ dài tròn, lưng dày và phẳng, chống đỡ được đòn của đối phương. Háng trâu rộng và thu nhỏ về phía hậu là điểm quý, sừng trâu phải đen, vênh lên như cánh cung với túm tóc hình chóp và khoáy tròn trên đỉnh đầu. Mắt trâu phải đen và tròng đỏ.
Đấu trường
Sân đấu, hay còn gọi là trường chọi, thường là những khu đất rộng lớn, kích thước khoảng 805 x 1002 m, được bao quanh bởi hào nước. Bên trong hào có hai dáy lán dành cho trâu chọi, gọi là 'xào xá'. Xung quanh sân còn có khán đài để người xem theo dõi và cổ vũ cuộc thi đấu.
Quá trình lễ hội
Lễ hội chọi trâu được chia thành hai phần, phần lễ và phần hội diễn ra liên tiếp. Từ ngày mùng một đầu tháng, các vị cao niên của các làng có trâu chọi tổ chức lễ tế thần Điểm Tước tại đình Tổng. Sau đó là lễ rước nước, kết hợp với tục tế Thủy Thần. Lọ nước thần được thay mới hàng năm và được mang về đình riêng của từng làng.
Tại đình làng, các chủ trâu tiến hành lễ Thành Hoàng cho trâu. Sau lễ thần, những con trâu chọi được gọi là 'Ông trâu'.
Vào ngày chính hội, mùng 9 tháng 8 âm lịch, khoảng 1 giờ sáng, các chủ tế trong làng thực hiện lễ xin phép Thành Hoàng để đưa trâu đi thi đấu. Vào khoảng 6 – 7 giờ sáng, lễ rước 'ông trâu' ra sân đấu được tổ chức. Đám rước dẫn đầu bởi các cơ ngũ phương, trống, chiêng, long đình, long kiệu và bát bửu. Người khiêng long đình, long kiệu, trống, chiêng… mặc trang phục đỏ viền vàng, thắt lưng và quấn cạp đỏ. Người cầm loa và dịch lao đội khăn xếp, mặc áo lương đen, thắt lưng bố hậu đỏ, quần trắng. Các bô lão, chức sắc và các ông trâu theo thứ tự xếp hạng đấu loại đều được che phủ bằng tấm vải đỏ và sừng quấn lụa điều. Hai chàng trai cầm cờ đuôi nheo múa theo mỗi ông trâu. Lễ rước các 'ông trâu' vào xào xá nhộn nhịp với âm thanh của nhạc bát âm, cờ bay phất phới và tiếng cổ vũ của dân cư địa phương.
Khi những con trâu bước vào xào xá, âm thanh trống và loa vang dội, réo rắt như sóng biển đập vào Hòn Độc, nơi trâu sẽ được hiến tế cho Thủy Thần.
Tiếp theo là màn múa cờ khai hội, với sự tham gia của 249 tráng niên trong làng, chia thành hai hàng, trình diễn những động tác linh hoạt và mạnh mẽ, hòa quyện màu sắc và âm thanh của trống, thanh la. Màn múa tái hiện nghi lễ ra quân của Quận He Nguyễn Hữu Cầu trước khi xuất trận, thể hiện lòng cầu mong Thần Gió bảo vệ cho thuyền bè vượt sóng ra khơi.
Ngay sau khi màn múa cờ kết thúc, hai 'ông trâu' được dẫn vào xới. Có người che lọng và múa cờ đứng hai bên. Khi hai con trâu cách nhau khoảng 20 mét, người dắt trâu nhanh chóng rút 'sẹo' cho trâu rồi nhanh chóng rời khỏi sới. Hai ông trâu tự do lao vào đấu tranh để phân định thắng thua.
Khi lễ hội kết thúc, trâu thắng cuộc được đưa về làm lễ rước. Vào sáng ngày 10 tháng 8, toàn bộ trâu tham gia lễ hội sẽ bị giết thịt để làm lễ vật dâng thần ở đình, kèm theo một đĩa đựng tiết và lông trâu (mao huyết). Lễ tế bắt đầu vào khoảng 12 giờ trưa. Sau đó, đĩa mao huyết được đổ xuống biển, phần còn lại được chia lộc cho dân, với niềm tin rằng vụ khai thác sắp tới sẽ thuận lợi và đầy tôm cá.
Vào ngày 16 tháng 8, làng tổ chức nghi thức 'tống thần' và giải tán, đánh dấu sự kết thúc của lễ hội.
Vụ việc đáng tiếc năm 2017
Trong vòng đấu loại lễ hội chọi trâu Đồ Sơn vào ngày 01/07/2017, trâu số 18 đã bất ngờ húc khiến chủ trâu, ông Nguyễn Minh Đức (1971-2017), bị thương nặng và qua đời. Sự việc này đã khiến lễ hội chọi trâu năm 2017 bị hoãn và dấy lên nhiều ý kiến yêu cầu dừng hoặc cải cách cách thức tổ chức lễ hội trong các năm tiếp theo.
Vào ngày 02/07/2017, Đoàn công tác của Bộ VHTT&DL đã kiểm tra lễ hội chọi trâu Đồ Sơn và chỉ ra rằng: Quy chế tổ chức lễ hội còn lỏng lẻo, và chủ trâu phải gánh toàn bộ trách nhiệm về các sự cố an toàn do trâu gây ra. Điều này cho thấy sự thiếu trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước.
Ghi chú
Các liên kết bên ngoài
- Chọi trâu Đồ Sơn – nét đẹp văn hóa tâm linh của người Hải Phòng bản in.
- Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
- 25 năm phục hồi và phát triển Lễ hội chọi trâu truyền thống Đồ Sơn: Các trận đấu ngày càng thu hút hơn Lưu trữ 2018-02-02 tại Wayback Machine Thủy Chung, Sở Ngoại vụ Thành phố Hải Phòng 03/09/2014 - 8:54 AM
