Lễ Phật Đản

Phật Đản (tức là ngày sinh của đức Phật) hoặc Vesak (tiếng Phạn: Vaiśākha, Devanagari: वैशाख, Sinhala: වෙසක් පෝය) là ngày kỷ niệm Phật Tất-đạt-đa Cồ-đàm sinh ra tại vườn Lâm-tì-ni năm 624 TCN, diễn ra vào ngày 8 tháng 4 âm lịch hoặc 15 tháng 4 hàng năm, tùy theo quốc gia.

Theo truyền thống Phật giáo Bắc tông và Phật giáo Hán truyền, ngày này chỉ là ngày kỷ niệm ngày sinh của đức Phật Thích Ca; tuy nhiên, theo Phật giáo Nam truyền và Phật giáo Tạng truyền thì ngày này là ngày Tam hiệp (kỷ niệm Phật đản, Phật thành đạo và Phật nhập Niết-bàn). Ngày lễ Phật Đản, hay lễ Vesak, Tam Hiệp, được kỷ niệm vào các ngày khác nhau tùy theo quốc gia.

Một số quốc gia với đa số Phật tử chịu ảnh hưởng Bắc tông (như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Việt Nam) thường tổ chức ngày lễ Phật đản vào ngày mồng 8 tháng 4 âm lịch. Các quốc gia theo Nam tông thường tổ chức vào ngày trăng tròn trong tháng 4 âm lịch hay là ngày trăng tròn trong tháng 5 dương lịch. Có những năm có 2 ngày trăng tròn trong tháng 5 dương lịch như năm 2007, có nơi tổ chức ngày Vesak vào ngày trăng tròn đầu tiên (ngày 1 tháng 5) trong khi tại nơi khác lại kỷ niệm vào ngày trăng tròn thứ 2 (ngày 31 tháng 5). Cách tính kỷ nguyên Phật lịch tại các quốc gia theo truyền thống Nam tông cũng khác nhau, nên năm Phật lịch có thể cách nhau một năm.

Lịch sử

Phật Đản là ngày lễ trọng đại được tổ chức hằng năm bởi cả hai truyền thống Nam tông và Bắc tông. Ngày nay người ta thường biết đến Phật Đản qua tên gọi Vesak. Từ Vesak chính là từ ngữ thuộc ngôn ngữ Sinhalese cho các biến thể tiếng Pali, 'Visakha'. Visakha / Vaisakha là tên của tháng thứ hai của lịch Ấn Độ, ngày lễ vào tháng vesākha theo lịch Ấn Độ giáo, tương ứng vào khoảng tháng 4, tháng 5 dương lịch.

Tại Ấn Độ, Bangladesh, Nepal và các nước láng giềng Đông Nam Á theo truyền thống Thượng tọa bộ, lễ Phật đản được tổ chức vào ngày trăng tròn trong tháng Vaisakha của lịch Phật giáo và lịch Hindu, mà thường rơi vào tháng 4 hoặc tháng 5 của lịch Gregoria phương Tây. Lễ hội được gọi là Visakah Puja (lễ hội Visakah) hay là Buddha Purnima, Phật Purnima (बुद्ध पूर्णिमा), Purnima nghĩa là ngày trăng tròn trong tiếng Phạn hay là Buddha Jayanti, Phật Jayanti, với Jayanti có nghĩa là sinh nhật ở Nepal và Tiếng Hindi. Thái Lan gọi là Visakha Bucha; Indonesia gọi là Waisak; Tây Tạng gọi là Saga Daw; Lào gọi là Vixakha Bouxa và Myanmar (Miến Điện) gọi là Ka-sone-la-pyae (nghĩa là Ngày rằm tháng Kasone, cũng là tháng thứ hai trong lịch Myanmar).

Tại Đại hội Phật giáo Thế giới lần đầu tiên diễn ra tại Colombo, Sri Lanka, 25 tháng 5 đến 8 tháng 6 năm 1950, các phái đoàn đến từ 26 quốc gia là thành viên đã thống nhất ngày Phật đản quốc tế là ngày rằm tháng Tư âm lịch.

Ngày 15 tháng 12 năm 1999, theo đề nghị của 34 quốc gia, để tôn vinh giá trị đạo đức, văn hóa, tư tưởng hòa bình, đoàn kết hữu nghị của Đức Phật, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tại phiên họp thứ 54, mục 174 của chương trình nghị sự đã chính thức công nhận Đại lễ Vesak là một lễ hội văn hóa, tôn giáo quốc tế của Liên Hợp Quốc, những hoạt động kỷ niệm sẽ được diễn ra hàng năm tại trụ sở và các trung tâm của Liên Hợp Quốc trên thế giới từ năm 2000 trở đi, được tổ chức vào ngày trăng tròn đầu tiên của tháng 5 dương lịch.

Ý nghĩa và tầm quan trọng

Phật Đản là ngày nghỉ lễ quốc gia tại nhiều quốc gia châu Á như Bhutan, Thái Lan, Nepal, Sri Lanka, Malaysia, Miến Điện, Mông Cổ, Singapore, Indonesia, Hàn Quốc, Hồng Kông, Đài Loan, Campuchia, Lào... Tại Việt Nam, ngày này không phải là ngày nghỉ lễ được công nhận chính thức; tuy nhiên, ngày lễ này vẫn có ảnh hưởng quan trọng trong xã hội với tỷ lệ lớn dân cư chịu ảnh hưởng văn hóa Phật giáo.

Vào ngày lễ, Phật tử thường vinh danh Tam bảo: Phật, Pháp, Tăng (qua các hình thức như dâng cúng, tặng hoa, đến nghe thuyết giảng), và thực hành ăn chay và giữ Ngũ giới, Tứ vô lượng tâm (từ bi hỷ xả), thực hành bố thí và làm việc từ thiện, tặng quà, tiền cho những người yếu kém trong cộng đồng. Kỷ niệm Vesākha cũng có nghĩa là làm những nỗ lực đặc biệt để mang lại hạnh phúc, niềm vui cho những người bất hạnh như người già cao niên, người khuyết tật và người bệnh, chia sẻ niềm vui và hòa bình với mọi người.

Ở một số quốc gia, đặc biệt là Sri Lanka, hai ngày được dành cho việc cử hành Vesākha, việc bán rượu và thịt thường bị cấm và tất cả các cửa hàng rượu, bia và lò giết mổ phải đóng cửa do nghị định của chính phủ. Chim, côn trùng và thú vật được phóng sinh như là một 'hành động mang tính biểu tượng của sự giải thoát', của sự trả tự do cho những người bị giam cầm, bị bỏ tù, bị tra tấn trái với ý muốn của họ. Tại Ấn Độ, Nepal, người dân thường mặc áo trắng khi lên các tịnh xá và ăn chay. Tại hầu hết các quốc gia châu Á đều có diễu hành xe hoa và nghi lễ tụng niệm, tại Hàn Quốc có lễ hội đèn hoa sen (연등회, Yeondeunghoe) rất lớn.

Cử hành ngày lễ

Tại Bhutan

Tại Bhutan, Lễ Phật nhập Niết bàn là một ngày lễ quốc gia và cũng được tổ chức với tên gọi Saga Dawa vào ngày thứ 15 của Saga Dawa (tháng thứ tư của lịch Tây Tạng). Việc quan sát tháng thánh bắt đầu từ ngày 1 của Saga Dawa, Tháng Vesak mà đỉnh điểm là vào ngày 15 trăng tròn của tháng với các lễ kỷ niệm ba sự kiện thánh trong cuộc đời của Đức Phật; sinh, giác ngộ và Chết (Mahaparinirvana). Xuyên suốt Tháng lễ Saga Dawa Vesak, các hoạt động đạo đức và luân lý đạo đức diễn ra trong gia đình, chùa chiền, tu viện và những nơi công cộng. Những người sùng đạo và tín đồ tuân thủ các bữa ăn chay nghiêm ngặt trong suốt tháng Saga Dawa và tránh tiêu thụ bất kỳ thực phẩm không phải là đồ ăn chay nào. Ngày lễ Phật nhập niết bàn cũng chứng kiến ​​các tín đồ đến thăm tu viện để cầu nguyện và thắp đèn bơ. Mọi người thuộc nhiều tầng lớp khác nhau mặc quốc phục của họ và đến các tu viện để nhận được sự ban phước từ vị thần hộ mệnh của họ.

Tại Ấn Độ

Lễ Phật Đản diễn ra ở Ấn Độ, đặc biệt là tại Sikkim, Ladakh, Arunachal Pradesh, Bodh Gaya (Chùa Bồ Đề), và nhiều địa phương khác tại Bắc Bengal như Kalimpong, Darjeeling, Kurseong, cùng Maharashtra (vùng có 73% tín đồ Phật giáo Ấn Độ) và các khu vực khác của Ấn Độ theo lịch Ấn Độ. Phật tử thường đến tịnh xá và ở lại lâu hơn những ngày thường, nghe kinh Phật toàn tập. Họ mặc trang phục màu trắng tinh khiết và ăn chay. Kheer, một loại cháo ngọt, thường được phục vụ để kỷ niệm câu chuyện về Sujata, một cô gái trẻ từng dâng Đức Phật một bát cháo sữa. Mặc dù thường gọi là 'Phật Đản', ngày này đã trở thành ngày Tam Hợp, kỷ niệm Đản sinh, giác ngộ (nirvāna) và ngày nhập Niết bàn (Parinirvāna) của Đức Phật theo truyền thống Phật giáo Nguyên thủy (Theravada).

Ở Ấn Độ, Nepal và các nước láng giềng Đông Nam Á theo Phật giáo Nguyên thủy, lễ Vesak/Purnima nguyên thủy được tổ chức vào ngày trăng tròn của tháng Vaisakha theo lịch Phật giáo và lịch Hindu, thường vào tháng 4 hoặc tháng 5 của lịch Gregorian phương Tây. Lễ hội được gọi là Phật Purnima (बुद्ध पूर्णिमा), Purnima có nghĩa là ngày trăng tròn trong tiếng Phạn. Ngày lễ còn được biết đến với tên Phật Jayanti, với Jayanti là sinh nhật ở Nepal và Tiếng Hindi. Gần đây, tại Nepal, Ấn Độ, Sri Lanka, ngày Vesak/Purnima chính thức được tổ chức vào ngày trăng tròn tháng 5 dương lịch.

Tại Nepal

Lễ Phật Đản, hay còn gọi là 'Phật Jayanti' (sinh nhật Đức Phật), được tổ chức rộng rãi trên khắp Nepal, chủ yếu tại Lumbini (Lâm-tì-ni) - nơi sinh của Đức Phật - và tại chùa Swayambhu - nơi được biết đến với cái tên 'Chùa Khỉ'. Cánh cửa chính của Swayambhu chỉ được mở vào ngày này, thu hút hàng ngàn du khách từ khắp thung lũng Kathmandu và khắp nơi trên thế giới đến thăm dự lễ hội tại nơi Đức Phật chào đời, Lumbini. Tại Nepal, Đức Phật được tôn vinh bởi tất cả các tôn giáo, và 'Phật Jayanti' là một ngày nghỉ lễ quốc gia. Mọi người thường tặng quà thực phẩm và quần áo cho người nghèo, đồng thời hỗ trợ tài chính cho các tu viện và trường học nơi giáo dục Phật giáo được truyền bá và thực hành.

Tại Myanmar

Tại Myanmar, ngày Vesak còn được gọi là ngày Kason. Kason là tháng thứ 2 trong lịch Myanmar với khí hậu nóng nhất trong năm. Trong lễ hội Vesak, người dân tôn kính đặt chậu nước tinh khiết trên đầu và tưới cây Bồ đề để tưởng nhớ cây che chở Đức Phật trong thời gian ôn hòa trước khi giác ngộ, ước nguyện cho sự giải thoát luôn thịnh vượng.

Tại Sri Lanka

Tại Sri Lanka, Phật giáo là quốc giáo và người dân được nghỉ lễ trong dịp Vesak. Lễ hội kéo dài một tuần, diễn ra vào ngày trăng tròn tháng 5 dương lịch. Ngoài các nghi lễ tôn giáo, Vesak còn có các hoạt động vui chơi dân gian. Bán rượu và thịt bị cấm hoàn toàn, các quán bar và lò giết mổ đều đóng cửa. Người dân phóng sinh nhiều loại động vật và thực hiện bố thí ('Dana') đầy ý nghĩa, phát quà cho trẻ em mồ côi và người già neo đơn, cũng như cung cấp thức ăn miễn phí cho khách qua đường. Mọi người thường mặc áo trắng, đến đền chùa tham dự các nghi lễ truyền thống như Bát giới. Các gia đình Phật tử thường trang trí cờ Phật, lồng đèn và nến… Lễ hội còn diễn ra nhiều hoạt động nghệ thuật và diễu hành xá-lợi, đặc biệt là rước xá-lợi trên lưng voi được trang hoàng lộng lẫy theo phong cách Nam Á, thu hút sự chú ý và cảm xúc của người tham dự.

Tại Indonesia

Ngày lễ truyền thống này được tổ chức rộng khắp Indonesia, được gọi là ngày Waisak và là ngày lễ quốc gia từ năm 1983, diễn ra vào ngày rằm tháng 4 âm lịch. Tại đền Borobudur (Ba La Phù Đồ), hàng ngàn nhà sư Phật giáo tụ hội để tụng kinh và thần chú trong lễ 'Pradaksina'. Các nhà sư kỷ niệm ngày đặc biệt với việc hứng nước thánh (biểu tượng cho sự khiêm tốn) và chuyển ngọn lửa (biểu tượng cho ánh sáng và giác ngộ) từ nơi này sang nơi khác. Họ cũng tham gia lễ 'Pindapata', nhận từ thiện và cúng dường từ người dân Indonesia.

Tại Thái Lan, Lào, Campuchia

Thái Lan là quốc gia Phật giáo đã tổ chức Đại lễ Vesak của Liên Hợp Quốc đến 5 lần. Ngày Vesak cũng được gọi là Visaka Bochea Day tại Campuchia và Vixakha Bouxa Day tại Lào. Trong thời gian lễ hội Vesak tại Lào, không khí thường nóng và không mưa, người dân thường bắn pháo hoa với hy vọng sẽ có mưa.

Tại Trung Quốc

Phật giáo đã có mặt tại Trung Quốc gần 2000 năm. Từng là tư tưởng chủ đạo trong một số triều đại, nhưng ngày nay không còn nhiều ảnh hưởng trong xã hội Trung Quốc, từ khi xã hội chuyển sang chế độ chủ nghĩa xã hội. Người dân hiện nay chỉ biết đến Phật giáo như là một tôn giáo về ma chay, cúng kiếng, võ thuật… Lễ Phật đản chỉ được tổ chức tại khuôn viên tự viện và ít nhận được sự quan tâm từ xã hội.

Tại Đài Loan

Phật giáo ở Đài Loan có ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống hàng ngày của người dân trên đảo. Từ năm 1999, ngày Phật Đản đã trở thành ngày lễ quốc gia ở Đài Loan, được tổ chức hàng năm vào ngày Chủ nhật thứ hai của tháng 5, cũng là Ngày của Mẹ. Lễ hội thường bắt đầu bằng màn nhảy và ca hát các bài kinh Phật. Một bức tượng của Đức Phật - đi kèm với âm nhạc - được diễu hành đến nơi tổ chức và lễ hội bắt đầu với việc cúng dường năm loại vật phẩm: hoa, trái cây, hương, thực phẩm và đèn cho Đức Phật.

Tại Nhật Bản

Tại Nhật Bản, Phật giáo đã được truyền bá từ cuối thế kỷ thứ sáu và là tôn giáo chính trong giai đoạn Trung và Đại cận đại. Tuy nhiên, ngày nay vai trò của tôn giáo này ít ảnh hưởng đến đời sống hàng ngày ở Nhật Bản. Lễ Phật đản thường diễn ra song song với Lễ hội Hoa Anh Đào, và thường chỉ được tổ chức trong khuôn viên tự viện và giới Phật tử.

Như một kết quả của thời Minh Trị Duy Tân, Nhật Bản đã chuyển từ lịch âm Trung Quốc sang lịch Gregorian vào năm 1873. Tại nhiều ngôi chùa Nhật Bản, ngày Đức Phật sinh được tổ chức vào ngày 8 tháng 4 dương lịch, ít khi theo lịch âm Trung Quốc.

Tại Hàn Quốc

Tại Hàn Quốc, ngày Phật đản là ngày lễ quốc gia được gọi là 석가 탄신일 (Seokga tansinil), có nghĩa là 'Phật đản' hoặc 부처님 오신 날 (Bucheonim osin nal) có nghĩa là 'ngày Đức Phật đến', đã trở thành một trong những lễ hội văn hóa lớn nhất của quốc gia. Lễ hội Phật đản diễn ra tại nhiều nơi công cộng và trên các con phố. Trưng bày và diễn hành lồng đèn là một trong những hoạt động ấn tượng và gây nhiều cảm xúc nhất. Lễ hội đèn lồng (연등회, Yeon Deung Hoe) thường kéo dài 1 tuần cho đến ngày chính thức Phật đản. Riêng tại thủ đô Seoul, ước tính có hơn 100.000 lồng đèn với nhiều hình dáng và màu sắc đã được trưng bày và biểu diễn trên các con phố, và dự kiến sẽ có khoảng 300.000 lượt người trong và ngoài nước tham gia lễ hội này. Lễ hội đèn lồng này đã được UNESCO ghi vào Danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể từ năm 2020 và công nhận là Tài sản Văn hóa Phi vật thể của Hàn Quốc từ năm 2012.

Vào ngày Đức Phật ra đời, nhiều ngôi chùa tại Hàn Quốc cung cấp bữa ăn miễn phí và trà cho tất cả du khách.

Tại Việt Nam

Lễ Phật đản đã được công nhận là một ngày nghỉ lễ chính thức tại miền Nam Việt Nam từ năm 1958 do chính phủ Đệ Nhất Cộng hòa thông qua. Trong ngày này thường có diễu hành xe hoa trên các đường phố. Sau khi Việt Nam thống nhất vào năm 1975, ngày này không còn là ngày lễ quốc gia.

Ngày lễ này ngày càng được Phật giáo Việt Nam tổ chức long trọng trên khắp cả nước với nhiều hoạt động phong phú như diễu hành, rước xe hoa, văn nghệ mừng sự ra đời của Đức Phật và các hoạt động từ thiện khác. Đại lễ Phật Đản Liên Hợp Quốc - Vesak đã được tổ chức tại Việt Nam vào các năm 2008, 2014, 2019.

Trước đây, ở Việt Nam thường tổ chức lễ Phật đản vào ngày 8 tháng 4 âm lịch. Tuy nhiên, những năm gần đây, theo văn bản của Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, lễ được tổ chức từ ngày 8 đến ngày 15 tháng 4 âm lịch, với lễ chính vào ngày 15 tháng 4 âm lịch.

Ngày Phật Đản ngày càng được coi là một ngày lễ hội quan trọng, thu hút sự tham gia không chỉ của Phật tử mà còn của người dân trên mọi miền đất nước. Ngày này cũng nhận được nhiều sự quan tâm từ chính quyền, với việc tham gia của chủ tịch huyện và các chuyến thăm của chủ tịch mặt trận Tổ quốc, cũng như sự hỗ trợ kinh phí trong công tác tổ chức lễ Phật đản.

Vào ngày này, các tổ chức từ thiện Phật giáo thường tổ chức các hoạt động thăm hỏi những người khó khăn, trẻ em cơ nhỡ tại các cơ sở nhân đạo, những người già neo đơn không nơi nương tựa. Đây là điều quan trọng nhất của Đạo Phật trong việc xây dựng Đạo của sự Từ Bi.

Lịch

Ở Indonesia và Thái Lan, ngày Vesak được tổ chức vào ngày 14 hoặc ngày 15 tháng 4 âm lịch; ở Sri Lanka, Nepal và Ấn Độ, ngày Phật Đản được tổ chức vào ngày trăng tròn trong tháng 5 dương lịch; ở Trung Quốc, Việt Nam và Hàn Quốc, đó là ngày 8 tháng 4 âm lịch; ở Nhật Bản, đó là ngày 8 tháng 4 dương lịch.

Tương ứng với dương lịch:

PL = Phật lịch, AL = Âm lịch, DL = Dương lịch.