Lê Phụ Trần

Lê Phụ Trần (chữ Hán: 黎輔陳, ? - ?), còn gọi là Lê Tần (黎秦), là một tướng lĩnh nổi tiếng của triều đại nhà Trần, phục vụ dưới các triều đại Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông và Trần Nhân Tông.

Thông tin về ngày tháng năm sinh và mất của ông không được ghi chép trong sử sách. Đại Việt Sử ký toàn thư chỉ ghi lại những sự kiện liên quan đến ông từ năm 1250 đến 1278, bao gồm cả sự qua đời của vợ ông, Chiêu Thánh công chúa.

Thân thế

Theo tài liệu từ Cổ Mai bi ký và Lê triều miêu duệ, Trần Bá Chí cho rằng Lê Tần là con trai của Lê Khâm, người thuộc dòng dõi hoàng đế Lê Đại Hành. Lê Khâm là một công thần đầu triều Trần, đã giúp Trần Thái Tổ và Thái sư Trần Thủ Độ đánh bại sứ quân Nguyễn Nộn và được phong tước Thượng vị hầu.

Cuộc đời

Vào tháng 2 năm 1250, hoàng đế Trần Thái Tông đã bổ nhiệm ông làm Ngự sử trung tướng và tri Tam ty viện sự.

Ngày 12 tháng 12 năm 1257, quân Mông Cổ do Cốt Đãi Ngột Lang, hay còn gọi là Ngột Lương Hợp Thai, chỉ huy từ Vân Nam đã tràn vào Đại Việt qua sông Hồng. Trần Thái Tông đích thân tham chiến, không ngại nguy hiểm. Trong khi quan quân có phần dao động, Lê Phụ Trần vẫn giữ bình tĩnh, đơn độc xông pha trong trận chiến. Có người khuyên hoàng đế rút lui để chỉ huy từ xa, nhưng Lê Phụ Trần đã kiên quyết ngăn cản:

'Bệ hạ chỉ nên đánh một ván quyết định! Hãy tạm lánh khỏi trận chiến, sao có thể dễ dàng tin lời người khác vậy!'

Khi đó, Trần Thái Tông đã rút quân về phía sông Lô, còn Lê Phụ Trần giữ vị trí phía sau. Trong khi quân địch tấn công dữ dội, Lê Phụ Trần đã dùng ván thuyền làm lá chắn cho Thái Tông tránh khỏi mưa tên. Thái Tông phải rút về sông Thiên Mạc để phòng thủ. Lê Phụ Trần cùng vua bàn bạc các vấn đề quan trọng, rất ít người biết được. Ngày 24 tháng 12 năm đó, sau trận thua ở Đông Bộ Đầu, quân Mông Cổ đã phải rút lui.

Vào tháng giêng năm 1258, Trần Thái Tông đã quyết định phong tặng Lê Phụ Trần làm Ngự sử đại phu với tước vị Bảo Văn hầu và gả công chúa Chiêu Thánh cho ông. Hoàng đế phát biểu:

'Không có khanh, trẫm không thể có được ngày hôm nay. Khanh hãy cố gắng để cùng có một tương lai tốt đẹp hơn.'

Ngô Sĩ Liên trong Đại Việt Sử ký Toàn thư đã nhận xét về sự việc này: Vua tôi nhà Trần tiếp tục coi nhẹ nghĩa vợ chồng, điều này lại được thể hiện rõ ở đây.

Cùng trong tháng giêng đó, Lê Phụ Trần cùng Chu Bác Lãm được cử đi sứ sang triều Nguyên. Lúc bấy giờ, sứ Nguyên yêu cầu tăng cường lễ vật và tăng cống phẩm một cách không rõ ràng. Vua đã cử Lê Phụ Trần và Bác Lãm để thương thảo, cuối cùng đạt được thỏa thuận tiến cống ba năm một lần, coi đó là quy định thường lệ.

Ngày 24 tháng 2 âm lịch năm 1258, Trần Thái Tông đã nhường ngôi cho con trai là Trần Hoảng, trở thành thái thượng hoàng. Trần Hoảng lên ngôi, trở thành vua Trần Thánh Tông. Đến tháng 6 năm 1259, Thánh Tông đã bổ nhiệm Lê Phụ Trần làm Thủy quân đại tướng quân.

Đến tháng 12 năm 1274, Thánh Tông đã bổ nhiệm ông làm Thiếu sư và Trừ cung giáo thụ, tức là thầy dạy cho thái tử Trần Khâm.

Vào tháng 3 năm 1278, Chiêu Thánh công chúa Lý thị qua đời, từ đó không còn thông tin gì thêm về ông.

Sử gia Ngô Sĩ Liên đã nhận xét: 'Lê Phụ Trần... với sự dũng cảm đứng đầu ba quân, xông pha trong tình thế hiểm nguy, và tài học vấn của ông đủ sức để dạy thái tử.'

Gia đình

• Vợ: Công chúa Chiêu Thánh Lý thị, hay Lý Chiêu Hoàng (1218-1279). Họ sống bên nhau từ năm 1258 đến năm 1279.
• Con trai: Thượng vị hầu Lê Tông.
• Con gái: Ứng Thụy công chúa Lê Ngọc Khuê.

Trần Bình Trọng

PGS Trần Bá Chí, dựa trên các tài liệu như Lê triều miêu duệ và Cổ Mai bi ký, cho rằng Lê Phụ Trần là cha của Trần Bình Trọng và có khả năng Lê Tông chính là Trần Bình Trọng, vì các tài liệu chỉ đề cập đến một người con trai duy nhất của Lê Phụ Trần và công chúa Chiêu Thánh.

• Trần Thái Tông
• Lý Chiêu Hoàng
• Trần Bình Trọng

• Đại Việt Sử ký Toàn thư
• Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục
• Trần Xuân Sinh (2006), Thuyết Trần, Nhà xuất bản Hải Phòng
• Trần Bá Chí (2006), 'Bàn thêm về sự nghiệp cứu nước và hậu duệ của Lê Hoàn', trong cuốn Bối cảnh định đô Thăng Long và sự nghiệp của Lê Hoàn, Nhà xuất bản Hà Nội

Ghi chú