Buzz
Dòng sự kiện lễ tế Xã Tắc
1.1 Danh lam thắng cảnh - đàn Xã Tắc, trung tâm của lễ tế
Tại Huế, có một đàn Xã Tắc được xây dựng để tổ chức lễ tế Xã Tắc - một sự kiện cúng tế cho thần Đất và thần Lúa. Theo quan niệm dân gian, hai vị thần này là người bảo vệ nông nghiệp, ảnh hưởng đến mùa màng của dân làng. Suốt nhiều thế kỷ, từ thời nhà Đinh, nhà Lý, nhà Trần, nhà Lê cho đến thời kỳ nhà Nguyễn, các lễ tế luôn được tổ chức để cầu mong mưa thuận gió hòa, đem lại bội thu cho nông dân và sự thịnh vượng cho xã hội.
Hiện nay không còn bất cứ hình ảnh nào về lễ tế Xã Tắc của các thời đại phong kiến được ghi lại
Triều đình nhà Nguyễn đặt Hoàng thành ở Huế, vì thế nên hầu hết các lễ hội quan trọng cũng được tổ chức tại đây. Triều đình đã chọn một gò đất cao, ở vị trí hoang vắng, tránh xa dân chúng để xây Đàn Xã Tắc, hiện nay thuộc địa phận phường Thuận Hóa, thành phố Huế. Đàn này được vua Gia Long tiến hành xây dựng vào năm 1806, chia làm hai tầng.
Đàn tế Xã Tắc gồm hai tầng hình vuông, tầng thứ nhất cao khoảng 4 thước, chu vi 28 trượng, bốn phía có bậc thềm, phía Bắc 11 bậc, ba phía còn lại mỗi phía 7 bậc. Tầng thứ hai cao 5 tấc, chu vi cũng rộng hơn nhiều - 69 trượng 2 thước, bốn phía cửa mỗi phía là 5 bậc thang. Xung quanh cả hai tầng đều có xây lan can, phía ngoài cùng xây tường đá bao bọc. Tổng chu vi khu vực đàn thực hiện lễ tế Xã Tắc rộng khoảng 200 trượng, phía trước còn đào thêm một hồ nước nhỏ hình vuông.
Lễ tế Xã Tắc phản ánh một phần văn hóa của các thế hệ cha ông ta
Trong quá trình xây dựng đàn tế, vua Gia Long đã rất kỳ công trong việc chọn đất, lệnh cho các thành, doanh, trấn của toàn quốc đóng góp đất sạch để xây đàn. Điều này thể hiện lòng thành kính đồng thời là sự đoàn kết của cả dân tộc, trong việc xây dựng đàn lễ, gửi gắm niềm tin và hi vọng nhận được sự phù hộ đến cả giang sơn. Cho đến khi hoàn thành, đàn tế đã sử dụng 256 tạ đất, tương đương khoảng 15.475 kg.
1.2 Lễ tế Xã Tắc thời nhà Nguyễn
Lễ tế Xã Tắc mỗi triều đại lại có nét khác nhau, tùy thuộc vào niềm tin tâm linh của mỗi giai đoạn. Vào thời nhà Nguyễn, khi đàn tế lễ được đặt tại Huế, thì lễ tế sẽ được thực hiện vào tháng trọng xuân, trọng thu ngày Mậu đầu tháng do nhà Vua trực tiếp đứng ra làm lễ. Từ năm Gia Long thứ 8 có thay đổi ở việc thực hiện lễ tế vào các năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu do nhà vua đích thân cúng lễ còn những năm khác do các đại thần thay mặt thực hiện.
Đến thời vua Minh Mạng đã chọn việc tổ chức lễ tế Xã Tắc mỗi năm 2 lần vào mùa xuân và mùa thu. Mùa xuân tế lễ ngày Mậu tháng trọng xuân (tháng 2) còn mùa thu tế vào ngày Mậu tháng trọng thu (tháng 8). Nhà vua sẽ trực tiếp thực hiện lễ tế trong những năm có “khánh điển” (chỉ những năm tứ tuần, ngũ tuần đại khánh tiết, hoặc các dịp đăng quang, những năm có sự kiện quan trọng…) còn lại sẽ giao cho đại thần trong triều thực hiện.
Lễ tế Xã Tắc là lễ hội quan trọng, được các triều đại chú trọng thực hiện
Trong những đời vua Nguyễn tiếp theo, tùy thuộc vào tình hình đất nước mà lễ tế Xã Tắc sẽ có sự thay đổi. Như vào thời vua Đồng Khánh, do kinh tế cả nước gặp khó khăn nên mỗi năm chỉ thực hiện một lần tế lễ vào mùa thu. Từ năm 1885, khi kinh đô thất thủ với những biến động liên tục về chính trị, thực dân xâm lược, triều đình phong kiến sụp đổ đã tác động rất lớn đến những nghi lễ truyền thống. Chiến tranh cũng đã khiến đàn tế Xã Tắc bị hư hại nghiêm trọng, lễ hội không còn được tổ chức như tục lệ và dần rơi vào lãng quên.
Lễ tế Xã Tắc đã bị lãng quên suốt hơn một thế kỷ do biến động của thời đại
Tái hiện lễ tế Xã Tắc tại Huế
Năm 2008, để phục vụ cho Festival Huế, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã lần đầu tiên tái hiện lại lễ tế Xã Tắc sau hơn một thế kỷ. Tại đây người dân đã được tận mắt chứng kiến những nghi lễ truyền thống được phục dựng lại đúng chuẩn theo tục lệ nhà Nguyễn. Đây là một trong những nỗ lực giữ gìn và bảo tồn văn hóa truyền thống, bảo tồn những lễ tế quan trọng mang đậm tính nhân văn và niềm tin của người Việt, cũng đồng thời tôn vinh nền nông nghiệp và văn hóa nước nhà.
Huế đã nỗ lực để tái hiện lễ tế Xã Tắc với không khí trang nghiêm và thành kính
Không gian tổ chức lễ tế Xã Tắc được trang trí phong phú và quy mô lớn
Tình hình tổ chức lễ tế Xã Tắc tại Huế hiện nay
So với mô tả về lễ tế Xã Tắc trong sử sách, lễ tế hiện nay đã có những điều chỉnh và sự đơn giản hóa nhất định để phản ánh tốt hơn với thời đại. Tuy nhiên, không gian tế lễ vẫn giữ được bản chất, thể hiện lòng thành kính và biết ơn đối với các vị thần Nông nghiệp.
Lễ tế diễn ra trong khoảng hơn một giờ, từ giờ Sửu (khoảng 2h sáng), do đó du khách muốn tham gia lễ hội sẽ cần phải thức đêm để đến Đàn tế. Toàn bộ quá trình tế lễ bao gồm:
Lễ Rửa tay tẩy trần (Quán tẩy)
Lễ Dâng hương (Thượng hương)
Lễ Rước thần đến dự (Nghinh trần)
Lễ Dâng ngọc trắng (Điện Ngọc Bạch)
Lễ Đọc chúc (đọc bài chúc văn)
Lễ Dâng rượu (Hiến tước)
Lễ Hưởng lộc (Phú tộ)
Lễ Hạ cỗ (Triệt soạn)
Lễ Đưa tiễn thần (Tống thần)
Lễ Đốt chúc văn (đốt bài chúc văn, ngọc lụa, bài vị)
Lễ tái hiện cảnh quân lính thời xưa
Tất cả những người thực hiện tế lễ đều mặc trang phục truyền thống theo kiểu thời nhà Nguyễn. Các nghi lễ diễn ra trong không khí trang nghiêm, giữa tĩnh lặng của mảnh đất kỳ diệu ngàn năm văn hiến. Sau khi hoàn thành, người dân và du khách sẽ thắp hương đàn để cầu may mắn cho bản thân và gia đình.
Ý nghĩa của lễ tế Xã Tắc trong xã hội hiện đại
Mặc dù kinh tế đất nước ngày càng phát triển, không còn phụ thuộc vào nông nghiệp như trước. Tuy nhiên, việc bảo tồn và tái hiện lễ tế Xã Tắc là sự cố gắng của Huế để giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống qua hàng ngàn năm. Và chỉ ở Huế mới còn giữ được đàn tế - một trong những di sản văn hóa cung đình quan trọng, thể hiện rõ văn hóa của các triều đại.
Du khách thắp hương cầu nguyện sau khi lễ tế Xã Tắc kết thúc
Tuyết Trịnh
Nguồn: Tổng hợp
