Lịch âm

Thái Âm lịch (chữ Hán: 太陰曆, 'lịch dương lịch mặt trăng'), thường gọi là Âm lịch, là loại lịch dựa trên chu kỳ và vị trí của Mặt Trăng so với Trái Đất. Loại lịch duy nhất trên thực tế chỉ thuần túy sử dụng âm lịch là lịch Hồi giáo, trong đó mỗi năm chỉ chứa đúng 12 tháng Mặt Trăng. Đặc trưng của âm lịch thuần túy, như trong trường hợp của lịch Hồi giáo, là ở chỗ lịch này là sự liên tục của chu kỳ trăng tròn và hoàn toàn không gắn liền với các mùa. Vì vậy năm âm lịch Hồi giáo ngắn hơn mỗi năm dương lịch khoảng 11 hay 12 ngày, và chỉ trở lại vị trí ăn khớp với năm dương lịch sau mỗi 33 hoặc 34 năm Hồi giáo. Lịch Hồi giáo được sử dụng chủ yếu cho các mục đích tín ngưỡng tôn giáo. Tại Ả Rập Xê Út lịch cũng được sử dụng cho các mục đích thương mại.

Phần lớn các loại lịch khác, dù được gọi là 'âm lịch', trên thực tế chính là âm dương lịch. Điều này có nghĩa là trong các loại lịch đó, các tháng được duy trì theo chu kỳ của Mặt Trăng, nhưng đôi khi các tháng nhuận lại được thêm vào theo một số quy tắc nhất định để điều chỉnh các chu kỳ trăng cho ăn khớp lại với năm dương lịch. Do âm lịch thuần túy chỉ có 12 tháng âm lịch (tháng giao hội) trong mỗi năm, nên chu kỳ này (354,367 ngày) đôi khi cũng được gọi là năm âm lịch.

Hiện nay, trong tiếng Việt lịch âm (hoặc lịch ta) thường được dùng để chỉ nông lịch. Đó là một loại âm dương lịch chứ không phải âm lịch thuần túy. Do Việt Nam hiện nay dùng múi giờ UTC+7 để tính nông lịch, trong khi Trung Quốc thì dùng múi giờ UTC+8 nên ngày Tết Nguyên Đán theo nông lịch Việt Nam và Trung Quốc đôi khi không ứng với cùng một ngày Tây lịch.

Bắt đầu của tháng âm lịch

Lịch âm thuần túy khác với lịch dương lịch ở điểm nào là ngày đầu tiên của năm. Xem chi tiết trong lịch Hồi giáo.

Đối với một số loại 'âm lịch' (không phải thuần túy), ví dụ như lịch Trung Quốc, ngày đầu tiên của tháng là ngày 'trăng mới', tức là khi Mặt Trăng bị che khuất hoàn toàn trong khu vực lịch này được sử dụng.

Nhiều loại 'âm lịch' khác dựa vào thời điểm trăng lưỡi liềm hiện ra.

Độ dài của tháng âm lịch

Chu kỳ/quỹ đạo của Mặt Trăng không cố định và dao động một chút trong khoảng thời gian trung bình. Vì các quan sát phụ thuộc vào sự không chắc chắn và điều kiện thời tiết, và các phương pháp thiên văn vô cùng phức tạp, nên đã có những nỗ lực để thiết lập các quy tắc toán học cố định.

Độ dài trung bình của chu kỳ giao hội là 29,530588... ngày. Điều này đồng nghĩa với việc các tháng sẽ có độ dài xen kẽ 29 và 30 ngày (được gọi là thiếu và đủ). Sự phân bố của các tháng thiếu và đủ có thể được xác định bằng cách sử dụng phân số liên tục và nghiên cứu các xấp xỉ tiếp theo cho độ dài của chu kỳ dựa trên phân số ngày. Trong danh sách dưới đây, sau khi liệt kê số ngày trong tử số, chúng tôi đã ghi nhận một số nguyên tháng như là mẫu số tương ứng đã đầy đủ:

• 29 / 1 (sai số: -1,061176... ngày sau 2 tháng)
• 30 / 1 (sai số: 0,938824... ngày sau 2 tháng)
• 59 / 2 (sai số: -1,009404... ngày sau 33 tháng)
• 443 / 15 (sai số: 0,988320... ngày sau 30 năm)
• 502 / 17 (sai số: -0,98088... ngày sau 70 năm)
• 1447 / 49 (sai số: 0,999957... ngày sau 3.437 năm)
• 25101 / 850 (sai số: phụ thuộc vào thay đổi của giá trị đối với chu kỳ giao hội)

Các phân số này có thể được áp dụng trong việc lập lịch âm, hoặc kết hợp với lịch dương để tạo thành lịch âm dương. Chu kỳ 49 tháng được Isaac Newton đề xuất làm cơ sở cho một lựa chọn trong việc tính toán ngày Phục sinh vào khoảng năm 1700. Chu kỳ 360 tháng của lịch Hồi giáo bảng là tương đương với 24×15 tháng trừ đi sự điều chỉnh là 1 ngày.

Lịch âm 13 tháng ở Anh cổ

Ở Anh, lịch 13 tháng với mỗi tháng có 28 ngày, cộng thêm một ngày dư, được gọi là 'a year and a day' (một năm và một ngày) vẫn được sử dụng cho đến thời kỳ Tudor. Đây có thể là một loại lịch kết hợp trong đó một tuần thông thường với 7 ngày thay thế một phần tư tháng âm lịch thực sự, dẫn đến tháng có chính xác 4 tuần, không liên quan đến tuần trăng thực tế. 'Năm âm lịch' ở đây là 364 ngày, khiến năm dương lịch (365 ngày) trở thành 'một năm và một ngày'.

Ví dụ, trong bài ca balat thời kỳ 'Edward' (có lẽ là Edward II, cuối thế kỷ XIII hoặc đầu thế kỷ XIV) về Robin Hood có câu 'How many merry months be in the year? / There are thirteen, I say...' (Có bao nhiêu tháng vui vẻ trong năm? / Có mười ba, tôi nói...), đã được biên soạn lại bởi các nhà thời kỳ Tudor thành '...There are but twelve, I say....' (Chỉ có mười hai, tôi nói...). Robert Graves trong lời giới thiệu cho Greek Myths đã bình luận về điều này với 'số 13, con số của tháng chết chóc của Mặt Trời, chưa bao giờ đánh mất tiếng xấu của nó trong số các điều mê tín.'

Ngay cả vào cuối thế kỷ XX, các tổ chức tài chính ở Anh vẫn cung cấp các khoản vay thế chấp theo lịch âm, đòi hỏi phải điều chỉnh hàng năm.

Lịch âm dương

Phần lớn các loại lịch khác được gọi là lịch âm dương thực tế; ví dụ như lịch Trung Quốc, lịch Do Thái và lịch Hindu, lịch vạn niên cùng với hầu hết các loại lịch được sử dụng từ thời cổ đại.

Tất cả các loại lịch này đều không có số tháng cố định trong mỗi năm. Nguyên nhân là vì mỗi năm dương lịch thực tế không phù hợp với lịch âm, do đó nếu không có sự điều chỉnh bằng cách thêm vào các tháng nhuận thì các mùa sẽ dần bị lệch sau mỗi năm. Sự điều chỉnh này dẫn đến việc có thêm một tháng thứ 13 vào sau mỗi 2 hoặc 3 năm theo lịch âm dương.

Tết Nguyên Đán

Tại Việt Nam, từ ngày 23 tháng Chạp đến ngày mồng 3 tháng Giêng âm lịch, người ta sẽ bắt đầu sử dụng thuật ngữ 'Tết Nguyên Đán' để kỷ niệm Tết của chúng ta.