Buzz
Sống dưới lòng sông, hồ ở Tây Phi, cá phổi Tây Phi (Protopterus annectens) là một trong những loài cá đặc biệt nhất hành tinh. Với khả năng phi thường có thể tồn tại nhiều năm mà không cần nước hay thức ăn, loài cá này đã thu hút sự chú ý của các nhà khoa học và du khách từ khắp nơi trên thế giới.
Sâu thẳm dưới lòng sông, hồ ở Tây Phi, ẩn mình trong lớp bùn dày, có một loài cá mang khả năng sinh tồn phi thường, khiến nó trở thành một trong những sinh vật kỳ lạ nhất hành tinh - Cá phổi Tây Phi (Protopterus annectens).
Khác với những người anh em họ chỉ sống dưới nước, cá phổi Tây Phi sở hữu bí quyết độc đáo giúp chúng có thể 'di cư giữa hai thế giới', tồn tại qua nhiều năm khô hạn mà không cần thức ăn hay nước uống. Tuy nhiên, điều bất hạnh là khả năng phi thường này lại khiến chúng trở thành mục tiêu săn bắt của con người, đe dọa sự tồn tại của loài cá độc đáo này.
Các loài cá thông thường khó thể sống trên cạn vì mang của chúng không thể trao đổi khí oxy trong không khí khô và chỉ có thể thở từ nước. Tuy nhiên, mang của cá phổi Tây Phi rất khác biệt, với bề mặt được bao phủ bởi các mạch máu nhỏ.
Chức năng của mạch máu là trao đổi khí với môi trường xung quanh. Khi cá phổi Tây Phi ngâm mang trong nước, nước sẽ đi qua mang, oxy trong nước sẽ tan vào máu và được vận chuyển khắp cơ thể cá.
Cá phổi, còn được gọi là Lungfish, là nhóm cá nước ngọt nổi tiếng với khả năng sống sót trên cạn trong thời gian dài mà không cần nước. Chúng thuộc phân lớp Dipnoi, có nhiều đặc điểm nguyên thủy và là hậu duệ của cá vây thùy - tổ tiên của động vật có vú.
Cá phổi có phổi thô sơ nằm ở khoang mang, giúp chúng tiếp nhận oxy trực tiếp từ không khí. Nhờ đó, chúng có thể sống sót qua mùa khô hạn khi nguồn nước cạn kiệt.
Ngoài mang, cá phổi còn có một cơ quan khác giống động vật trên cạn, đó là “phổi”, có thể hấp thụ đủ lượng oxy từ không khí để cá phổi Tây Phi thở trên cạn - chúng sử dụng lỗ mũi để hít thở không khí.
Thực tế, “phổi” của cá phổi Tây Phi không khác gì phổi của động vật trên cạn. Chúng đều là cơ quan trao đổi khí. Hai cơ chế hô hấp khác nhau này giúp cá phổi Tây Phi thích nghi mạnh mẽ và tồn tại linh hoạt dưới nước và trên cạn.
Khả năng hô hấp bằng cả mang và phổi giúp cá phổi Tây Phi có thể sống sót trong môi trường nước và cạn. Khi môi trường nước phong phú, cá phổi sẽ sử dụng mang để hô hấp. Tuy nhiên, khi mùa khô đến và nguồn nước cạn kiệt, cá phổi sẽ đào hang trong bùn và sử dụng phổi để hô hấp không khí.
Điểm đặc biệt nhất của cá phổi Tây Phi là khả năng tự bảo tồn phi thường. Khi mùa khô đến và nguồn nước cạn kiệt, cá phổi sẽ đào hang sâu trong lòng bùn, bọc cơ thể trong lớp nhầy dày và đi vào trạng thái 'ngủ đông'.
Trong giai đoạn này, quá trình trao đổi chất của chúng giảm xuống mức tối thiểu, tiêu thụ ít năng lượng và tự trao đổi khí bằng phổi, tương tự như động vật lưỡng cư. Nhờ vậy, cá phổi có thể sống sót nhiều tháng, thậm chí lên đến 4 năm mà không cần nước hay thức ăn.
Lớp nhầy bọc cơ thể cá phổi Tây Phi có vai trò quan trọng trong việc giúp chúng 'ngủ đông'. Lớp nhầy này chống thấm nước, ngăn cơ thể mất nước.
Khi mùa mưa đến và nguồn nước dồi dào, cá phổi Tây Phi sẽ thức dậy từ giấc ngủ đông. Chúng sẽ hấp thu nước và các cơ quan nội tạng bắt đầu hoạt động trở lại. Sau đó, cá phổi bơi ra khỏi hang và tiếp tục cuộc sống trong môi trường nước.
Khác với các loài cá khác, cá phổi Tây Phi có hình thể thon dài, mập mạp, với lớp vảy dày màu nâu xám. Đầu to với đôi mắt nhỏ và miệng rộng cùng hàng răng sắc nhọn là điểm đặc biệt của chúng.
Tuy nhiên, khả năng phi thường của cá phổi Tây Phi cũng khiến chúng trở thành mục tiêu săn bắt của con người. Vào mùa khô, người dân thường đến những con sông đã cạn để săn và bắt cá phổi. Cá phổi cung cấp nguồn protein và vitamin phong phú cho con người trong những thời điểm khó khăn.
Cá phổi Tây Phi là một ví dụ cho sự kỳ diệu của thiên nhiên. Khả năng thích nghi xuất sắc của chúng là nguồn cảm hứng cho các nhà khoa học và du khách trên toàn thế giới. Tuy nhiên, loài cá này đang phải đối mặt với nhiều nguy cơ, đòi hỏi nỗ lực bảo tồn từ cộng đồng quốc tế để ngăn ngừa tình trạng suy giảm số lượng.
Tuy nhiên, việc săn bắt quá mức và sự ô nhiễm môi trường cùng biến đổi khí hậu đang đe dọa sự tồn tại của cá phổi Tây Phi. Hiện nay, loài cá này được xếp vào nhóm nguy cấp trong Sách Đỏ IUCN.
