Lỗi phạt đền (bóng đá)

Phạt đền (hay còn gọi là đá phạt 11 mét, penalty, hoặc đơn giản là pen) là một dạng phạt trong bóng đá với khoảng cách 11 mét từ khung thành của đội bị phạm lỗi, chỉ có sự tham gia của một cầu thủ đội tấn công và thủ môn đội phòng ngự. Thực tế cho thấy nhiều cú đá phạt đền trở thành bàn thắng dù thủ môn có kỹ năng cao. Phạt đền thường mang tính quyết định, đặc biệt trong các trận đấu có tỉ số sát nút. Việc đá trượt phạt đền có thể gây áp lực tâm lý lớn cho cầu thủ vì đã bỏ lỡ cơ hội ghi bàn dễ dàng.

Tình huống

Trọng tài sẽ chỉ định phạt đền khi cầu thủ đội phòng ngự phạm lỗi hoặc để bóng chạm tay trong vòng cấm. Lưu ý rằng phạt đền dựa trên vị trí lỗi xảy ra, không phải nơi bóng dừng lại.

Tình huống phạt đền có thể xảy ra trong hai trường hợp đặc biệt: khi lỗi xảy ra ngoài vòng cấm nhưng trọng tài nhận định sai, hoặc khi lỗi xảy ra trong vòng cấm nhưng cầu thủ tấn công giả vờ để trọng tài nghĩ rằng có lỗi xảy ra. Mặc dù không đúng với tinh thần bóng đá, nhưng quyết định của trọng tài theo luật đã được đưa ra và không thể thay đổi. Nhiều cầu thủ đã lợi dụng tình huống này để cố gắng đánh lừa trọng tài, gây ra nhiều tranh cãi trong trận đấu.

Trọng tài chỉ định phạt đền bằng cách thổi còi và chỉ tay vào chấm phạt đền, sau đó đặt bóng lên chấm đó.

Cách thực hiện

Thông thường

Quả phạt đền phải được thực hiện từ điểm phạt cách khung thành 11 mét. Mọi cầu thủ trong đội bóng được hưởng quả phạt có thể thực hiện cú đá, không chỉ riêng cầu thủ bị phạm lỗi, và phải được trọng tài chấp thuận.

Tất cả các cầu thủ trừ thủ môn của đội phòng ngự và cầu thủ thực hiện đá phạt, phải đứng ngoài vòng cấm, sau điểm phạt và cách điểm phạt ít nhất 9m15 cho đến khi bóng được đá. Thủ môn phải đứng giữa hai cọc khung thành trên vạch vôi và đối diện với bóng cho đến khi cú đá được thực hiện, chỉ có thể di chuyển theo chiều ngang. Nếu thủ môn di chuyển về phía trước trước khi bóng được đá, cú đá sẽ phải thực hiện lại nếu chưa ghi bàn.

Một quả phạt đền sẽ được thực hiện ngay sau khi trọng tài thổi còi và được tính là bàn thắng khi bóng lăn qua vạch khung thành.

Khi bóng được đá và di chuyển, các cầu thủ khác có thể vào vòng cấm và tiếp tục chơi như bình thường. Nếu bóng đã đi hết đường biên ngang hoặc thủ môn đã khống chế được bóng, bàn thắng đã được ghi. Nếu bóng bị thủ môn đẩy ra hoặc va vào xà ngang, cột dọc, bàn thắng tiếp theo, nếu có, không được tính là quả phạt đền, mặc dù có thể ghi bàn từ bóng bị bật ra.

Đá phạt đền là hình thức đá phạt trực tiếp, có nghĩa là bàn thắng có thể được ghi ngay từ cú đá. Nếu không ghi bàn, trận đấu sẽ tiếp tục bình thường. Giống như các cú đá tự do khác, cầu thủ đá phạt không được chạm bóng lần nữa nếu bóng chưa chạm một cầu thủ khác sau khi bóng nảy ra từ cột hoặc xà. Nếu bóng trúng thủ môn và bật ra hoặc bị cản phá, cầu thủ thực hiện quả phạt đền có thể đá bồi. Tuy nhiên, khác với đá phạt tự do, nếu có yếu tố bên ngoài tác động, cú đá phạt đền sẽ được thực hiện lại thay vì trọng tài tung bóng như thường lệ.

Đá phạt phối hợp

Hai cầu thủ có thể thực hiện một cú đá phạt đền phối hợp, trong đó cầu thủ đầu tiên thay vì đá thẳng vào khung thành sẽ nhẹ nhàng đẩy bóng về phía trước, cho phép cầu thủ thứ hai lao vào đá tiếp để ghi bàn. Cầu thủ thứ hai cũng phải đứng cách khung thành 9,15 mét. Chiến thuật này dựa vào yếu tố bất ngờ để cầu thủ thứ hai có thể thực hiện cú đá trước sự can thiệp của các cầu thủ phòng ngự. Đá phạt phối hợp lần đầu tiên được ghi nhận khi Jimmy McIlroy và Danny Blanchflower của đội Bắc Ireland thực hiện trong trận đấu với Bồ Đào Nha vào ngày 1 tháng 5 năm 1957. Một pha phối hợp tương tự được thực hiện bởi Rik Coppens và André Piters trong trận đấu vòng loại World Cup giữa Bỉ và Iceland vào ngày 5 tháng 6 năm 1957. Mike Trebilcock và John Newman, chơi cho Plymouth Argyle, cũng thực hiện một cú đá phối hợp vào năm 1964. Sau đó, Johan Cruyff thực hiện một pha tương tự cùng đồng đội Jesper Olsen của Ajax vào năm 1982.

Một ví dụ nổi bật của cú đá phạt phối hợp là trận đấu giữa Barcelona và Celta Vigo vào ngày 14 tháng 2 năm 2016. Trong trận đấu này, Barcelona được hưởng một quả phạt đền. Thay vì đá thẳng, Lionel Messi nhẹ nhàng đẩy bóng lên để Luis Suarez băng vào và ghi bàn gần khung thành, nâng tỷ số lên 4-1 cho Barcelona ở phút thứ 81.

Các vi phạm và hình phạt

Vi phạm trong đá phạt đền được xử lý dựa trên các khái niệm về lợi thế.

Tóm tắt chung:

• Nếu đội phòng ngự phạm lỗi trước khi thực hiện cú đá phạt đền, bàn thắng sẽ được công nhận nếu ghi được. Nếu không, cú đá sẽ được thực hiện lại.
• Nếu đội thực hiện đá phạt đền phạm lỗi, bàn thắng sẽ được công nhận nếu ghi được, nếu không, đội tấn công sẽ được hưởng quả đá phạt gián tiếp tại điểm phạm lỗi.
• Nếu cả hai đội đều có lỗi, cú đá phạt đền sẽ được thực hiện lại.
• Nếu cầu thủ thực hiện đá phạt đền chạm bóng lần hai trước khi bóng chạm bất kỳ cầu thủ nào khác (bao gồm cả khi bóng bật ra từ cọc/xà mà không chạm thủ môn), đội tấn công sẽ bị phạt gián tiếp tại địa điểm lỗi (Theo luật số 8 trong Luật Bóng đá).

Trọng tài có thể phạt thẻ vàng đối với các cầu thủ vi phạm luật đá phạt đền như cố tình xâm nhập vào vòng cấm nhiều lần. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, đa số các lỗi liên quan đến đá phạt đền không bị phạt thẻ.

Lưu ý rằng tất cả các lỗi xảy ra trước khi thực hiện cú đá phạt đền đều được xử lý theo cách trên. Ví dụ, nếu đội phòng ngự cản trở đối phương (dù là hướng về khung thành hay ra xa khung thành) trước khi cú đá được thực hiện, nếu bàn thắng không được ghi, trọng tài có thể cho phép thực hiện lại cú đá. Các lỗi khác do bất kỳ đội nào vi phạm sẽ được xử lý theo bốn điểm nêu trên.

Chiến thuật cản phá phạt đền

Cản phá phạt đền là một trong những thách thức lớn nhất đối với thủ môn do khoảng cách gần giữa điểm đá và khung thành, cùng với việc không có nhiều thời gian để phản xạ. Một số thủ môn chọn cách đoán hướng bóng và chuẩn bị đổ người sớm trước khi bóng được sút. Trong khi đó, những thủ môn khác cố gắng đọc ý định của cầu thủ đá phạt qua động tác và hành vi của họ. Cầu thủ đá phạt thường sử dụng động tác giả và di chuyển chậm để đánh lạc hướng thủ môn. Một cách tiếp cận thành công thường là đá bóng cao vào giữa khung thành, nơi thủ môn sẽ bỏ trống sau khi bay người, nhưng cách này cũng có nguy cơ cao khi bóng có thể bay vọt hoặc dội xà ngang.

Khi cầu thủ đá phạt chạy đà, thủ môn chỉ có vài giây để đọc di chuyển và đoán hướng bóng. Nếu phán đoán chính xác, có thể cản phá được quả đá. Thủ môn Helmuth Duckadam của đội Steaua Bucharest đã thiết lập kỷ lục cản phá 4 quả phạt đền liên tiếp trong trận chung kết Cúp châu Âu năm 1986 trước FC Barcelona. Ông đã bay người 3 lần sang bên phải và lần thứ 4 sang bên trái, cứu tất cả các cú sút và mang về chiến thắng cho đội mình.

Thủ môn cũng có thể dựa vào việc nắm vững thói quen đá phạt của cầu thủ để đưa ra quyết định. Ví dụ, cựu thủ môn đội tuyển Hà Lan, Hans van Breukelen, luôn giữ một tập thẻ chứa thông tin về các chuyên gia sút phạt đối phương. Một ví dụ khác là thủ môn đội tuyển Bồ Đào Nha, Ricardo, trong trận đấu với đội tuyển Anh tại World Cup 2006 đã cản phá 4 quả phạt đền và suýt nữa cản phá được quả thứ 5. Trong trận đấu giữa đội tuyển Argentina và Đức, Jens Lehmann đã xem mẩu giấy giấu trong tất trước khi mỗi cầu thủ Argentina thực hiện đá phạt. Người ta tin rằng thói quen đá phạt của cầu thủ được ghi trong tờ giấy này. Tuy nhiên, cách tiếp cận này không phải lúc nào cũng hiệu quả và nhiều khi, đặc biệt ở các giải không chuyên, thủ môn phải dựa vào may mắn. Đá phạt đền thường là cuộc đấu trí hơn là cuộc đấu kỹ năng.

Thủ môn có thể cố gắng làm cầu thủ đá phạt phân tâm, vì khi kỳ vọng thường là cú đá thành công, cầu thủ đá phạt sẽ chịu thêm áp lực và có thể mắc lỗi. Ví dụ, trong trận chung kết Champions League năm 2008 giữa Manchester United và Chelsea, Edwin van der Sar đã đứng sang bên trái khi Nicolas Anelka tiến lên thực hiện cú đá phạt. Trước đó, tất cả các cú đá của Chelsea đều vào bên trái. Anelka đã đá sang bên phải và bị cản phá. Thủ môn Bruce Grobbelaar của Liverpool đã sử dụng kỹ thuật gây phân tâm gọi là 'chân mì sợi' để giúp đội nhà vượt qua AS Roma và giành cúp châu Âu năm 1984. Kỹ thuật này sau đó được thủ môn Jerzy Dudek áp dụng trong loạt luân lưu giúp Liverpool đánh bại AC Milan trong trận chung kết UEFA Champions League 2005.

Một kỹ thuật không hợp lệ để cản phá quả phạt đền là khi thủ môn nhảy ngắn và nhanh về phía trước ngay trước khi cầu thủ thực hiện cú đá. Cách này không chỉ làm thu hẹp góc sút mà còn làm phân tâm cầu thủ đá phạt. Thủ môn Taffarel của đội tuyển Brazil đã từng sử dụng phương pháp này. Vào thời điểm đó, FIFA chưa áp dụng nghiêm ngặt luật này, nhưng gần đây, FIFA đã yêu cầu các trọng tài thực thi nghiêm chỉnh quy định.

Tương tự, thủ môn có thể tìm cách trì hoãn việc thực hiện quả phạt đền bằng cách làm sạch giày, yêu cầu trọng tài kiểm tra vị trí của quả bóng hoặc sử dụng các thủ thuật trì hoãn khác. Mặc dù phương pháp này có thể tạo thêm áp lực cho cầu thủ đá phạt, nhưng thủ môn cũng có nguy cơ bị thẻ phạt, thường là thẻ vàng.

Ngay cả khi thủ môn thành công trong việc cản phá cú sút, bóng thường sẽ bật ngược về phía mà cầu thủ đá phạt hoặc đồng đội của anh ta có thể thực hiện cú sút bồi. Việc cản phá thành công lần hai là rất khó khăn khi cầu thủ tấn công đã ở gần khung thành hơn còn thủ môn thì khó có thể cản phá bóng lần nữa. Tuy nhiên, trong loạt sút luân lưu, điều này không đáng lo ngại vì mỗi quả phạt chỉ được thực hiện một lần.

Một giáo sư người Đức đã nghiên cứu và thống kê các quả phạt đền tại giải Bundesliga trong suốt 16 năm và phát hiện rằng có đến 76% quả phạt đền thành công, và 99% các cú sút vào nửa trên của khung thành đều dẫn đến bàn thắng, mặc dù những cú sút này thường tiềm ẩn nhiều rủi ro. Trong sự nghiệp của mình, Roberto Baggio đã hai lần sút trúng xà ngang, bóng bật xuống, nảy qua thủ môn và vượt qua vạch vôi thành bàn.

Chiến thuật sút phạt đền

Thông thường, trách nhiệm thực hiện các quả phạt đền thường được giao cho đội trưởng, chuyên gia đá phạt hoặc tiền đạo chính của đội. Những đội trưởng như Steven Gerrard (Liverpool) hay Roy Keane (Manchester United) thường có kỹ năng đá phạt đền xuất sắc nhờ kinh nghiệm. Họ thường thực hiện những cú sút mạnh và có thể đánh lừa thủ môn bằng cách thay đổi hướng chạy đà. Ví dụ, họ có thể chạy đà theo hướng trái rồi sút về phía phải khung thành, hoặc ngược lại. Những chuyên gia đá phạt như Bruno Fernandes hay Jorginho thường thực hiện những cú đá nhẹ nhàng và chính xác để đánh lừa thủ môn. Phương pháp Panenka, một kiểu sút kỹ thuật, yêu cầu cầu thủ chạy đà nhanh nhưng lại sút nhẹ nhàng, khiến thủ môn bị lừa khi đổ người. Các thủ môn có kinh nghiệm có thể phát hiện kiểu sút này, trong khi những cầu thủ như Robert Lewandowski lại sử dụng ánh mắt để đánh lừa. Ronaldo và Messi thường thực hiện những cú sút dứt khoát và mạnh mẽ, với Ronaldo có thể đá vào góc chết hoặc góc cao của khung thành, còn Messi thường sút vào những góc hẹp với chân trái.

Nhận xét

Thông thường, phạt đền là một trong những cách hiệu quả nhất để ghi bàn cho đội. Tuy nhiên, thành công của cú đá còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như thời tiết, chất lượng mặt sân, tâm lý cầu thủ dưới áp lực từ khán giả, và sự xuất sắc của thủ môn đối phương. Ví dụ, trong trận chung kết UEFA Champions League 2008 giữa Chelsea và Manchester United, đội trưởng John Terry của Chelsea đã sút hỏng do mặt sân trơn và đầy nước mưa, dẫn đến thất bại của đội.

Loạt sút luân lưu 11m

Loạt sút luân lưu 11m thường diễn ra trong các trận đấu loại trực tiếp khi cần phân định thắng thua để chọn đội vào vòng sau (như trong các trận đấu tranh cúp hoặc play-off) nếu kết quả hòa sau 90 phút chính thức và 30 phút hiệp phụ. Nếu một đội đã dẫn trước trong hiệp phụ, trận đấu sẽ kết thúc mà không cần đá luân lưu. Trọng tài sẽ quyết định đội nào đá trước bằng cách tung đồng xu. Sau đó, các đội sẽ lần lượt thực hiện 5 lượt sút chính thức. Đội nào ghi nhiều quả phạt đền hơn sẽ chiến thắng. Nếu hai đội có số quả thành công bằng nhau, loạt sút sẽ tiếp tục cho đến khi một đội thực hiện thành công còn đội kia đá hỏng. Loạt sút có thể kết thúc sớm nếu một đội dẫn trước và đội kia không thể san bằng tỷ số trong số lượt sút còn lại.

Liên kết bên ngoài

• Lịch sử của Luật bóng đá - Từ năm 1863 đến nay Lưu trữ tại Wayback Machine vào ngày 30 tháng 10 năm 2012