'Lolita': không chỉ là câu chuyện đơn thuần về tội ác và cám dỗ

“Ý thức đạo đức ở trong con người là nghĩa vụ/ Chúng ta phải trả cho ý nghĩa đạo đức trong vẻ đẹp tự nhiên” - “The moral sense in mortals is the duty/ We have to pay on mortal sense of beauty”

Hành trình tìm hiểu Lolita của tôi thật sự đầy thử thách và phức tạp. Sự chia rẽ giữa tôi và Lolita không chỉ là vấn đề của định kiến và đạo đức. Tôi đã đứng lại trước cuốn sách này bao nhiêu lần giữa đám đông, nhìn vào tiêu đề và hình ảnh của tác giả - “Nabokov”. Bìa sách trắng, giản dị, nhưng tôi biết rằng, bên trong chứa đựng những cuộc tranh luận trong giới học thuật, khơi gợi những cảm xúc tội lỗi, ẩn chứa trong những lời nói rỉ tai của độc giả: “Đó là một cuốn tiểu thuyết đầy tình dục!”

Những ý kiến về Lolita luôn đa dạng như những cuộc thảo luận về nó. Một số xem Lolita như một tác phẩm vĩ đại về tình yêu, ngang hàng với Romeo và Juliet. Nhưng cũng có những người coi Lolita như một tác phẩm khiêu dâm. Vậy ai đúng, ai sai? Ngoài việc là một câu chuyện về tội ác và cám dỗ, liệu Lolita có chứa đựng những ý nghĩa khác không?

“Lolita, ánh sáng cuộc đời tôi, ngọn lửa đốt cháy tâm hồn tôi. Tội lỗi của tôi, bản chất của tôi. Lo - lee - ta. Đầu lưỡi trượt xuống ba bước nhỏ theo đường cong của miệng, đến bước thứ ba chạm nhẹ vào răng. Lo. Li. Ta.

Buổi sáng, em là Lo, đơn giản là Lo, đứng vóc dáng cao một mét bốn sáu, bước đi vững vàng với một chiếc tất đơn. Mặc đồ nữ sinh trong nhà, em là Lola. Tại trường học, em là Dolly. Trên trang giấy, em là Dolores. Nhưng trong vòng tay tôi, mãi mãi em chỉ là Lolita.” (trang 13)

Phần đầu của câu chuyện mở đầu bằng những câu từ gợi tình, tinh tế, sâu sắc và đặc trưng của tội lỗi. Nabokov đã nhập vai vào nhân vật chính - một người đứng trên ranh giới mong manh giữa nhà văn sĩ sáng tạo và một người đàn ông bình thường mê mải trong thế giới vật chất. “Lolita” … Cái tên ấy đã thôi thúc từng âm tiết trong miệng, tỏa sáng ở đầu lưỡi. “Lolita” … Nghe cái tên đó, ta cảm nhận như đang ngậm một viên kẹo ngọt trong miệng. “Lolita” … Liệu cô bé có thực sự ngọt ngào như cái tên đáng yêu mà kẻ điên cuồng đã dành cho cô không?

“Lolita” như một lời tuyên bố tội lỗi đầy cảm xúc, được trình bày qua lời của Humbert - nhân vật chính của câu chuyện, một người đàn ông trung niên đến từ lục địa già, đã hoàn thành luận án tiến sĩ, có bài viết được đăng trên các tạp chí khoa học, được các trường đại học mời làm giảng viên, thừa kế một khoản tiền kếch xù từ một người thân ở Mỹ. Humbert được mô tả là một người lịch thiệp, tâm hồn sâu sắc và đẹp trai: “đi bộ với bước đi chậm rãi, mái tóc đen mềm mại và khuôn mặt u buồn, tạo nên một vẻ đẹp quyến rũ.” (trang 31) Ít ai biết rằng anh ấy bị ám ảnh bởi “nữ thần nhỏ” (nymphest) - một căn bệnh tội lỗi mà Humbert phải gánh chịu hàng ngày, nhưng càng cố gắng kiềm chế thì nó càng mạnh mẽ hơn, càng làm anh ta đau lòng hơn.

“Nữ thần nhỏ” là những cô bé từ chín đến mười bốn tuổi, có khả năng lôi cuốn những kẻ lạc loài với tuổi đời gấp đôi, gấp ba hoặc nhiều hơn thế. Trong suy tưởng của Humbert, những “nữ thần nhỏ” hoàn toàn khác biệt so với những “cô bé bình thường” với nét đặc biệt “ẩn hiện, bí ẩn và sức quyến rũ không thể tưởng tượng, tỏa sáng và biến hình, hiện hữu và biến mất…” (trang 22) Đọc những dòng này, người đọc có thể tưởng tượng được một phần về bản chất đen tối của “Lolita” xinh đẹp…

Dolores Haze - biệt danh Lolita - là một cô gái mười hai tuổi, xinh đẹp với “làn da sáng bóng như thủy ngân”, tự do và trưởng thành. “Lolita” là sự kết hợp giữa sự trong sáng và xảo trá, quyến rũ và thực tế, những cảm xúc giận dữ và hạnh phúc ngọt ngào” (tr.168) Cô bé là con gái của chủ nhà mà Humbert thuê khi ông đến New England, và đã thu hút ông từ cái nhìn đầu tiên. Humbert kết hôn với mẹ của Lolita để gần gũi với cô bé, nhưng “Haze lớn” đã gửi đứa con gái hư hỏng của mình đến trường nội trú. Sau khi đọc nhật ký tối tăm của Humbert, bà sốc đến chết sau một tai nạn giao thông. Humbert nhanh chóng đón Lolita từ trường nội trú, và hai người bắt đầu một cuộc hành trình khắp nước Mỹ. Cuộc hành trình mang theo mùi hương của Thiên Đàng, Humbert kể lại, một Thiên Đàng với bầu trời cháy đỏ như Địa Ngục.

Tôi không có ý định bào chữa cho Humbert, cho “bệnh” lạ lùng của ông ta. Tuy nhiên, có một sự thật mà chúng ta không thể phủ nhận: Humbert sẽ không thể đi đến tận cùng của con đường tội lỗi nếu thiếu sự dẫn dắt của Lolita. Ngay từ khoảnh khắc đầu tiên trở thành tình nhân, chính Lolita - đúng vậy, chính cô bé mới mười hai tuổi đang trong thời kỳ dậy thì - là người bắt đầu. Và thực ra, Humbert không phải là “người tình” đầu tiên của Lolita.

“Tuy nhiên, tôi sẽ không làm phiền người đọc thông thái của tôi bằng cách nói chi tiết về sự táo bạo của Lolita. Đủ nói rằng tôi không thấy bất kỳ vết nhục nào ở cô gái trẻ xinh đẹp chưa tròn tuổi đang được giáo dục theo phương pháp hiện đại hỗn hợp của cả nam lẫn nữ, những lễ hội tuổi trẻ, những trò lửa trại và những thứ kỳ quái khác đã làm cho tinh thần bị hủy hoại hoàn toàn, không thể cứu vãn. Cô coi hành động tình dục chỉ đơn giản là một phần của thế giới tình yêu của những thiếu niên mà người lớn không hiểu. Những gì người lớn làm với mục đích sinh sản không liên quan gì đến cô. Cô bé điều khiển cuộc sống của tôi một cách mạnh mẽ, dễ dàng như việc nó là một vật thể không hồn, tách rời khỏi tôi vậy…” (tr.151)

Cùng nhau đi khắp nước Mỹ, Humbert vừa là chủ nhân, vừa là tù nhân của Lolita. Humbert luôn chiều theo mọi ý thích và phản kháng của cô bé xinh xắn: “Trên đời, không có gì tàn nhẫn hơn việc nuông chiều một đứa trẻ…” (tr.191), dù Lolita chưa bao giờ yêu ông. “Cô bé chưa bao giờ rụng rời dưới những vòi nước của tôi, và đáp lại mọi cố gắng của tôi chỉ là một tiếng rên ‘đấy tưởng làm gì vậy?’” (tr.191)

Không có gì ngạc nhiên khi cuối cùng Lolita phản bội “cha dượng” Humbert để theo đuổi Clare Quilty - một gã trung niên cho rằng mình là “nghệ sĩ” của những bộ phim nhạy cảm về tuổi thiếu niên. Khi Clare Quilty từ bỏ cô, Lolita chịu số phận trở thành vợ của một thanh niên nghèo khổ và không có tiền bạc, và viết thư đầu tiên cho Humbert sau nhiều năm đi lang thang, với hy vọng lôi cuốn chút tình yêu từ ông. Nhìn Lolita trở nên già dặn và mang thai với con của người khác, Humbert đau lòng nhưng vẫn cầu xin cô quay lại với ông. Khi bị từ chối bởi Lolita, ông lái xe đến biệt thự của Clare Quilty, và bắn gã bằng khẩu súng lục của chính mình.

“Lolita” thực sự là một tác phẩm nặng nề. Sự nặng nề không chỉ ở vốn hiểu biết sâu rộng về ngôn ngữ, thi ca, khoa học, và đạo lý của tác giả. Lolita còn nặng nề trong tư tưởng: nó là một trong 10 tác phẩm văn học gây tranh cãi nhất trên thế giới, bị cấm xuất bản ở nhiều quốc gia, từng khiến nhiều nhà xuất bản hoảng sợ. Nhưng với tôi, điều thực sự nặng nề nhất trong Lolita là câu hỏi: “Lolita là tác phẩm về tình yêu, hay tình dục?”

Với tôi, câu trả lời không phải là cả hai. “Lolita” quá phóng túng để biểu hiện cho tình yêu, nhưng cũng quá tinh tế để chỉ là tình dục. Đối với tôi, “Lolita” là cuộc đối đầu giữa hai giá trị: đạo đức và cái đẹp. Để thưởng thức cái đẹp, ta phải hy sinh đạo đức. Để giữ gìn đạo đức, ta phải từ chối cái đẹp. Lo là biểu tượng của cái đẹp, một cái đẹp đặc biệt, “yêu tinh”, và Humbert là biểu tượng của một con người phàm tục, đáng thương, đã hy sinh đạo đức và thiêu rụi tâm hồn để thưởng thức cái đẹp lộng lẫy nhất cuộc đời ông - Lolita.

Nếu bạn quyết định đọc cuốn sách này, nếu bạn quyết định đối mặt với Lolita, hãy chắc chắn rằng bạn đủ dũng cảm. “Lolita” thực sự sâu sắc hơn nhiều, xa hơn rất nhiều so với những tin đồn về một câu chuyện ấu dâm. “Lolita” sẽ đào sâu vào tâm trí bạn, khiến bạn thấy như đang tham gia vào trò chơi tìm kiếm những quả trứng Phục Sinh, sau đó làm bạn kinh ngạc trước những quả trứng bí ẩn mà bạn khám phá được.

Trương Huyền Linh