Lúc nào tổ tiên con người khám phá ra lửa?

Khi kiểm soát được sức mạnh của lửa, con người bắt đầu thay đổi cách thức tìm kiếm thức ăn. Sự kiện lịch sử quan trọng này diễn ra khi nào?

Việc sử dụng lửa đã thay đổi vĩnh viễn cuộc sống của con người cũng như vị trí của chúng ta trong chuỗi thức ăn. Trong thời kỳ nguyên thủy, lửa đã giúp chúng ta nấu ăn, biến con người thành loài có khả năng sử dụng hiệu quả năng lượng từ thức ăn. Không còn phụ thuộc vào việc hái lượm, chúng ta có thể tiêu thụ một lượng lớn năng lượng từ thịt chín. Ngoài ra, lửa còn giúp tổ tiên con người tạo ra các công cụ và vũ khí hiệu quả hơn.

Mặc dù vậy, vẫn chưa rõ tổ tiên con người đã khám phá ra lửa vào thời điểm nào cũng như quá trình chuyển từ sức mạnh hoang dã thành công cụ hàng ngày.

Theo nhà khảo cổ John Gowlett tại Đại học Liverpool, có thể khẳng định rằng tổ tiên con người biết về lửa vào khoảng 2 triệu năm trước. Đây là thời kỳ thịnh vượng của loài Homo erectus - Người Đứng thẳng, loài linh trưởng cổ đại đầu tiên có những đặc tính cân đối của cơ thể con người hiện đại.

“Ban đầu, tổ tiên con người là những sinh vật nhặt nhạnh thức ăn xung quanh ngọn lửa, cho thấy họ đã nhận ra giá trị của lửa. Khi họ gặp lửa trên đường đi, họ sẽ quan sát hoặc theo dõi lửa để xem nó dẫn đến đâu”, ông Gowlett phát biểu. Sau khi tiếp xúc với lửa tự nhiên, những cá thể hoang dã này có thể đã chờ đợi cho đến khi lửa tắt, sau đó tiếp tục theo dõi xem 'đầu bếp Tự Nhiên' đã nấu gì cho họ.

Trong báo cáo khoa học được công bố vào năm 2016 trên Tạp chí Hội đồng Hoàng gia về Khoa học Sinh học, giáo sư Gowlett cho biết quá trình khám phá ra lửa không phải là điều xảy ra đột ngột. “

Sau sự kiện cháy rừng, có khả năng cao rằng người tiền sử đã cố gắng duy trì ngọn lửa đã bắt đầu. Điều này ngụ ý rằng họ không chỉ biết về lửa, mà còn bắt đầu học cách sử dụng lửa một cách có lợi; có thể họ đã sử dụng cành cây, que củi để tự tạo ra lửa. Theo giáo sư Gowlett, có thể người tiền sử còn sử dụng phân động vật để duy trì ngọn lửa.

Không chỉ thế, người tiền sử cũng có thể sử dụng sức nhiệt từ bộ rễ cây sau sự kiện cháy rừng, tạo ra một hệ thống lò nướng tự nhiên. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu thừa nhận rằng họ không chắc chắn về thời điểm này, đặc biệt là khi không có bằng chứng khảo cổ nào chứng minh sự tồn tại của những “bếp lò tự nhiên” ngầm dưới lòng đất.

Những bếp sưởi sơ khai

Dấu vết của lửa rất phổ biến, và các chứng cứ khảo cổ cho thấy người tiền sử đã biết cách tạo ra lửa (và có thể là nấu ăn nhiều hơn) từ khoảng 800.000 năm trước; một số nhà khảo cổ còn cho rằng những bếp lửa có thể đã xuất hiện sớm hơn, khoảng 1,5 triệu năm trước. Mặc dù không có dấu hiệu thời gian cụ thể, nhưng chúng ta có thể khẳng định rằng đó là thời điểm mà con người tiền sử bắt đầu quây quần xung quanh những bếp lửa ấm cúng.

Khi nấu ăn nhiều hơn, ruột (bao gồm cả cấu trúc và vi sinh vật) cũng như răng của tổ tiên loài người đã thay đổi. Điều này được nhà nhân loại học Richard Wrangham từ Đại học Harvard nhấn mạnh. Ông cho rằng khi con người sống ngoài đồng cỏ Châu Phi thay vì dưới rừng rậm, họ đã biết nấu những thực phẩm tươi sống quanh mình. Thực vật và thịt động vật săn bắt trở nên dễ tiêu hóa hơn dưới sức nhiệt của lửa.

Theo ý kiến của giáo sư Gowlett, con người hiện đại không thể sống dựa vào thức ăn tươi sống, bởi vì chúng ta đã tiến hóa sau khi học cách nấu ăn bằng lửa.

Không chỉ tổ tiên của chúng ta biết sử dụng lửa

Filipe Natalio, nhà khảo cổ học từ Viện Khoa học Weizmann, Israel, khẳng định người Neanderthal cũng biết sử dụng lửa để nấu ăn và chế tác công cụ. Khi chúng ta nhóm lửa ở Châu Phi, người Neanderthal đã sử dụng lửa để khám phá Châu Âu. Khi gặp nhau ở vùng Levant (bao gồm các quốc gia Israel, Li-băng, một phần Syria và miền Tây Jordan ngày nay), tổ tiên của chúng ta và người Neanderthal đã cùng chung sống và dùng lửa cho những bếp lửa riêng của họ.

Trong thời kỳ này, người tiền sử cũng biết sử dụng lửa để chế tác công cụ. Khoảng 400.000 năm trước, cả tổ tiên của chúng ta và người Neanderthal đã sử dụng lửa để tạo ra những lưỡi dao sắc. Họ đã biết kiểm soát nhiệt độ của lửa để công cụ không bị hỏng dưới sức nhiệt. “Khi rời Châu Phi để đến Levant, con người đã săn những con thú nhỏ hơn, cần những lưỡi dao nhỏ để tách thịt”, nhà khảo cổ Natalio nhận định.

Công nghệ khảo cổ phát triển đồng nghĩa với việc ta có thể “du hành” ngày càng sâu vào quá khứ. Theo ý kiến của cả hai chuyên gia Gowlett và Natalio, các nhà khảo cổ vẫn tiếp tục tìm thấy thêm các di tích chứng minh rằng lửa đã xuất hiện từ rất sớm trong xã hội người tiền sử. Ngày nay, loài người hiểu rõ về sự tồn tại của lửa, vì vậy không có gì lạ khi tổ tiên của chúng ta cũng đã biết và hiểu cách kiểm soát công cụ sản sinh năng lượng cổ điển này.

Theo Tạp chí Khám Phá