Lương phi thời Khang Hy

Thanh Thánh Tổ Lương phi 清聖祖良妃
Khang Hi Đế phi
Thông tin chung
Sinh	1661
Mất	29 tháng 12 năm 1711 (khoảng 50 tuổi)
An táng	17 tháng 2 năm 1713 Cảnh lăng Phi viên tẩm
Phu quân	Thanh Thánh Tổ Khang Hi Hoàng đế
Hậu duệ	Dận Tự
Tên đầy đủ Giác Nhĩ Sát·Song Tỷ (覺爾察·双姐)
Thân phụ	A Bố Nãi

Lương phi Vệ thị (chữ Hán: 良妃衛氏; 1661 - 29 tháng 12 năm 1711), trước đây là Giác Nhĩ Sát thị (覺爾察氏), thuộc Chính Hoàng kỳ Bao y, là một phi tần của Thanh Thánh Tổ Khang Hi Hoàng đế.

Bà là mẹ của Hoàng bát tử Dận Tự, người con thứ 8 của Khang Hi Đế, người đã tham gia tranh giành ngai vàng với Thanh Thế Tông Ung Chính Đế. Mặc dù thường bị nhầm lẫn là người Hán vì họ 「'Vệ thị'」, và bị hiểu lầm là xuất thân thấp kém từ Tân Giả khố, bà thực ra là người Mãn Châu, thuộc gia tộc lâu đời trong Nội vụ phủ Bao y.

Nguồn gốc

Lương phi Vệ thị nguyên là Giác Nhĩ Sát thị (覺爾察氏), còn gọi là Giác Thiền thị (覺禪氏), sinh khoảng năm Thuận Trị thứ 18 (1661), tên Song Tỷ (双姐), xuất thân từ Chính Hoàng kỳ Bao y, thuộc 'Đệ tam Tham lĩnh' (第三參領), tương đương với 'Đệ thất Quản lĩnh' (第七管領), từ Tân Giả khố (辛者库) của Nội vụ phủ. Bà là con gái của Nội Quản lĩnh Chính ngũ phẩm A Bố Nãi (阿布鼐). Gia tộc của bà cư trú tại Phật A Lạp (佛阿拉; nay là Tân Tân, Phủ Thuận, tỉnh Liêu Ninh), tổ tiên là Hồ Trụ (瑚柱), được phân vào Bao y từ thời Hoàng Thái Cực, nhiều thế hệ giữ chức Thiện phòng Tổng quản (膳房總管) và Nội Quản lĩnh (內管領), có ảnh hưởng lớn trong Nội vụ phủ. Tằng tổ phụ Đô Lăng Ngạch (都楞额) từng là 'Nội Quản lĩnh', sinh ra Đô Nhĩ Bách (都尔柏) cùng cha bà là A Bố Nãi. Đô Nhĩ Bách kế thừa chức Nội Quản lĩnh, còn A Bố Nãi lúc đầu là Thiện phòng Tổng quản rồi sau đó trở thành Nội Quản lĩnh. Anh trai của Lương phi, Cát Đạt Hồn (噶達渾), từng là Tổng quản của Nội vụ phủ, sau đó làm Tá lĩnh ở Thịnh Kinh, đưa gia tộc nhập vào Mãn Châu Chính Lam kỳ và rời khỏi Bao y.

Vì nhiều lý do, đặc biệt là lời chỉ trích của Khang Hi Đế rằng 「

'Dận Tự là con của tiện phụ từ Tân Giả khố'」, nhiều người cho rằng gia tộc của Lương phi rất kém, xuất thân từ Tân Giả khố nghèo nàn, thậm chí còn cho rằng gia tộc nguyên bản đã từng giàu có nhưng bị tội mà bị đưa vào Tân Giả khố. Tân Giả khố, trong Mãn ngữ gọi là Hồ Thác Hòa (浑托和), có nghĩa là 'Nửa Tá lĩnh', chỉ những người giai cấp thấp trong Bao y. Tân Giả khố, giống như Bao y Tá lĩnh, phụ trách công việc hậu cần của Hoàng thất. Trong hệ thống quan chế, Nội Quản lĩnh là cấp Chính ngũ phẩm, quản lý Tân Giả khố. Nội Quản lĩnh thuộc Thượng Tam kỳ Tân Giả khố (上三旗辛者库) phục vụ Hoàng thất, còn phủ đệ của Vương công có chức Quản lĩnh gọi là Hạ Ngũ kỳ Tân Giả khố (下五旗辛者库), phục vụ gia đình Vương công. Dù hệ thống Tân Giả khố đôi khi có những người bị tội mà vào, phần lớn vẫn là Bao y bình thường. Theo học giả Đỗ Gia Ký (杜家骥), đa số người từ Tân Giả khố là Bao y bình thường, rất ít là tội nhân, và nhiều người từ Tân Giả khố vào triều làm quan, thậm chí có Đại học sĩ như Bách Linh (百龄) của Hán quân Chính Hoàng kỳ.

Tuy nhiên, có một điều chưa rõ là lý do tại sao Lương phi từ họ 「'Giác Thiền thị'」 lại bị đổi thành Vệ thị. Các nhà nghiên cứu tên họ Mãn cho rằng, gia đình Mãn thường có họ theo kiểu Hán (thường liên quan đến nghĩa) để tiện trong giao tiếp, đặc biệt khi vào cung để viết văn bản. Do đó, họ 「'Vệ thị'」 của Lương phi có thể chỉ là cách gọi Hán hóa. Ví dụ, Đích Phúc tấn Thạch thị của Phế Thái tử Dận Nhưng vốn có họ 'Qua Nhĩ Giai thị', khi gia tộc được chuyển vào Hán Quân Bát kỳ nên đã đổi thành họ Hán. Tên 'Qua Nhĩ Giai' có nghĩa là bức tường, liên quan đến họ 'Thạch'.

Phi tần Đại Thanh

Cung nữ được phong tước

Theo hồ sơ của Quất Huyền Nhã (橘玄雅) từ Lục đầu bài đương (绿头牌档), năm Khang Hi thứ 14 (1675), Khang Hi Đế ra lệnh cho Nội vụ phủ tuyển chọn các Bao y Tú nữ. Một Tú nữ tên [Song Tỷ] từ họ Giác Thiền thị được chọn vào cung khi bà mới 14 tuổi. Bà cùng với Hiếu Cung Nhân Hoàng hậu Ô Nhã thị và Vạn Lưu Ha thị, tức Định phi, nhập cung.

Trong triều đại nhà Thanh, các nữ tử từ Nội vụ phủ Bao y đều phải trải qua quá trình tuyển chọn nghiêm ngặt để trở thành Cung nữ tử, không còn phụ thuộc vào gia thế mà hoàn toàn dựa vào phẩm hạnh và khả năng của họ. Vào thời Thanh, Hoàng đế không có Cung nữ tử hầu hạ, chỉ có Thái giám. Như Khang Hi Đế đã nói trong Đình huấn cách ngôn (庭训格言):「'Thời Minh triều, cung nữ có đến mấy nghìn người, chi phí son phấn lên tới trăm vạn. Nay Trẫm quyết định chỉ có 300 Sử nữ trong cung. Những người chưa hầu cận Trẫm, khi đến 30 tuổi sẽ trở về nhà mẹ và lệnh kết hôn'」. Sách Cung nữ đàm vãn lục (宫女谈往录) cũng ghi nhận rằng cung chế triều Thanh rất nghiêm ngặt, Cung nữ tử không được rời khỏi cung điện mình phục vụ. Điều này cho thấy, Giác Thiền thị có thể được Khang Hi Đế sủng hạnh vì bà đã có năng lực và phẩm hạnh xuất sắc trong việc hầu hạ chủ tử.

Ngày 10 tháng 2 năm Khang Hi thứ 20 (1681), Giác Thiền thị sinh ra Hoàng bát tử Dận Tự. Vì Giác Thiền thị không phải là tần phi chính thức, Dận Tự được giao cho Huệ phi Nạp Lạt thị nuôi dưỡng. Đến năm 1696, khi Dận Tự 16 tuổi, ông cùng Khang Hi Đế xuất chinh Cát Nhĩ Đan. Năm 1698, khi Dận Tự 18 tuổi, ông được phong Bối lặc, là một trong những Hoàng tử được phong tước sớm nhất. Đến tháng 12 năm 1700, Dận Tự được phong chức Bối lặc, và Giác Thiền thị được phong làm Lương tần (良嫔) bởi Nội các Học sĩ Tịch Cáp Nạt (席哈纳). Chữ 'Lương' trong 'Trung lương', 'Thiện lương' mang ý nghĩa đẹp đẽ trong cả Hán ngữ và Mãn ngữ.

Nội dung sách văn ghi:

“	朕惟协赞坤仪，用备宫闱之职；佐宣内治，尤资端淑之贤。爰考旧章，式隆新秩，尔卫氏德蕴温柔，性娴礼教，位在掖庭之列，克著音徽，礼昭典册之荣，宜加宠锡。兹仰承皇太后慈谕，册尔为良嫔。尔其益修妇德，矢勤慎以翼宫闱；永佩纶言，副恩光而绵庆祉。钦哉。 . Trẫm duy hiệp tán khôn nghi, dụng bị cung vi chi chức; tá tuyên nội trị, vưu tư đoan thục chi hiền. Viên khảo cựu chương, thức long tân trật. Nhĩ Vệ thị, đức uẩn ôn nhu, tính nhàn lễ giáo, vị tại dịch đình chi liệt, khắc trứ âm huy, lễ chiêu điển sách chi vinh, nghi gia sủng tích. Tư ngưỡng thừa Hoàng thái hậu từ dụ, sách nhĩ vi Lương tần. Nhĩ kỳ ích tu phụ đức, thỉ cần thận dĩ dực cung vi; vĩnh bội luân ngôn, phó ân quang nhi miên khánh chỉ. Khâm tai.	”
— Sách văn Lương tần

Phong tặng Phi tần

Ngày 20 tháng 11 năm Khang Hi thứ 50 (1711), tức ngày 29 tháng 12 dương lịch, Vệ thị qua đời ở tuổi khoảng 50. Khi qua đời, bà được phong là 「Lương phi; 良妃」. Lễ an táng của bà được tổ chức trang trọng như Bình phi Hách Xá Lý thị, em gái Hiếu Thành Nhân Hoàng hậu. Vào ngày hạ táng, Khang Hi Đế đã đích thân đến viếng và thực hiện lễ tế rượu cho bà.

Sách tế văn sơ kì dành cho Lương phi:

「Lễ trọng cung đình, chức vụ trong nội cung luôn được tôn vinh, chồng trợ giúp các quy tắc, ca ngợi công lao và thành tựu, thể hiện sự tiếc thương và tôn trọng. Lương phi Vệ thị, đức hạnh hiền thục, tính tình ôn hòa, cư xử đúng mực, đã thể hiện rõ ràng đức hạnh của mình, kính cẩn và tận tụy, ghi nhận những thành tựu của bà. Thật tiếc thay, dù đã được phong tặng cao quý, bà vẫn sớm qua đời. Các buổi lễ tang đã được chuẩn bị, để thể hiện lòng tiếc thương. Thật đáng buồn, phong tặng không còn nữa, công lao và ân huệ còn lại chỉ là kỷ niệm; ân điển lâu dài, mong rằng sẽ được lưu giữ mãi, linh hồn bà có thể cảm nhận được sự tôn trọng.」
.
Lễ trọng cung đình, chức vụ trong nội cung luôn được tôn vinh, chồng trợ giúp các quy tắc, ca ngợi công lao và thành tựu, thể hiện sự tiếc thương và tôn trọng. Lương phi Vệ thị, đức hạnh hiền thục, tính tình ôn hòa, cư xử đúng mực, đã thể hiện rõ ràng đức hạnh của mình, kính cẩn và tận tụy, ghi nhận những thành tựu của bà. Thật tiếc thay, dù đã được phong tặng cao quý, bà vẫn sớm qua đời. Các buổi lễ tang đã được chuẩn bị, để thể hiện lòng tiếc thương. Thật đáng buồn, phong tặng không còn nữa, công lao và ân huệ còn lại chỉ là kỷ niệm; ân điển lâu dài, mong rằng sẽ được lưu giữ mãi, linh hồn bà có thể cảm nhận được sự tôn trọng.

Ngày 17 tháng 2 năm Khang Hi thứ 52 (1713), quan tài của Vệ thị được an táng tại Phi viên tẩm của Thanh Cảnh lăng, Thanh Đông lăng.

Tương quan

Đến nay, vẫn chưa tìm thấy chỉ dụ phong tặng Giác Thiền thị làm Lương phi. Dựa vào 'Hoàng thất ngọc điệp' (皇室玉牒) hoàn thành năm Khang Hi thứ 45 (1706), lúc này Giác Thiền thị vẫn được gọi là 'Lương tần', do đó thời gian phong tặng Phi của bà có thể từ năm Khang Hi thứ 46 đến thứ 50, khi bà qua đời. Dựa trên Thanh Thánh Tổ thực lục (清聖祖實錄), từ năm 46 đến năm 50 không có thông tin về việc phong tặng hậu cung, cho thấy rất có thể Giác Thiền thị được phong Phi một cách độc lập. Tuy nhiên, có khả năng Lương phi được phong khi đang mắc bệnh. Đây không phải là điều chưa từng xảy ra, như trường hợp của Hiếu Ý Nhân Hoàng hậu, bà được lập khi sắp mất với mong muốn đạt được sự vinh hiển. Điều này được minh chứng trong từ ngữ Tế văn của bà, ghi rõ:「'Niệm cửu bị hồ tần hành, viên ưu gia phu Phi hào, phương kỳ vĩnh miên phúc chỉ, hà ý cự cáo luân tồ'」. Dù được phong khi bệnh tật, Giác Thiền thị vẫn được phong Phi độc lập, điều này thể hiện ân huệ đặc biệt trong thời Thanh, vì việc phong tặng hậu cung thường diễn ra đồng loạt.

Có rất nhiều câu chuyện xung quanh Lương phi, đặc biệt vì Khang Hi Đế từng chỉ trích rằng 「'Dận Tự là con của người phụ nữ thấp hèn Tân Giả khố'」, khiến hình ảnh của Lương phi trong tâm thức người đương thời được xây dựng như một người có xuất thân thấp kém, nhưng được yêu thương và sủng ái, từ đó suy ra rằng bà có thể rất xinh đẹp. Do đó, Lương phi Vệ thị thời Khang Hi được ca ngợi với vẻ đẹp lôi cuốn, dịu dàng và thông minh. Theo sách Thanh đại Thập tam triều cung đình bí sử (清代十三朝宫闱秘史), Lương phi của Khang Hi Đế được mô tả là「'Mỹ diễm hơn bất kỳ ai trong cung, được sủng ái vô cùng'」, và còn được nói rằng Lương phi có một mùi hương đặc biệt không thể tẩy sạch, ngay cả nước bọt cũng có hương thơm.

Dù chỉ sinh một Hoàng tử và có xuất thân từ Tân Giả khố, Giác Thiền thị đã từng bước được phong Phi, điều này luôn là chủ đề thu hút sự chú ý không chỉ của các sử gia mà còn của các tiểu thuyết gia. Trong bộ phim và tiểu thuyết Tịch mịch không đình xuân dục vãn, Giác Thiền thị được hư cấu là con gái của Sát Cáp Nhĩ Thân vương A Bố Nãi của Giác Nhĩ Sát thị, một gia tộc quý tộc Mông Cổ, với âm mưu phản lại triều Thanh và bị xử tử. Điều trùng hợp là cha của Lương phi, A Bố Nãi, và Sát Cáp Nhĩ Thân vương đều có cùng tên và cùng thị tộc, vì vậy tác giả Phỉ Ngã Tư Tồn đã kết hợp để tạo ra một cốt truyện ly kỳ, nhưng điều này không đúng với thực tế lịch sử.

Hậu cung bài tự

Theo 《Khâm định đại thanh hội điển tắc lệ》cuốn 42, thứ tự bài vị của hậu phi được ghi lại như sau:

• Ôn Hi Quý phi
• Tuệ phi, Huệ phi, Nghi phi, Vinh phi, Bình phi, Lương phi, Tuyên phi, Thành phi, Thuận Ý Mật phi, Thuần Dụ Cần phi, Định phi.

Văn hóa đại chúng

Năm	Tên phim	Diễn viên	Nhân vật
1987	Thanh cung Thập tam hoàng triều chi Khang Hi (滿清十三皇朝之康熙)	Mã Bảo Chuyên 馬寶顓	Vệ Thiền (衛嬋)
2006	Thanh thiên nha môn (青天衙门)	Tần Lam 秦嵐	Lương phi
2011	Bộ bộ kinh tâm (步步驚心)	Lưu Khiết 劉潔	Lương phi
2012	Cung tỏa tâm ngọc (宫鎖心玉)	Thiệu Mỹ Kỳ 邵美琪	Lương phi
2016	Tịch mịch không đình xuân dục vãn (寂寞空庭春欲晚)	Trịnh Sảng 郑爽	Vệ Lâm Lang (衛琳瑯)

• Hậu cung triều Thanh
• Dận Tự
• Hiếu Cung Nhân Hoàng hậu

Chú thích

• Thanh sử cảo - Liệt truyện hàng đầu
• Thanh thực lục - Thanh Thánh Tổ thực lục (清圣祖实录)
• Đại Thanh hội điển