Lý trong âm nhạc

Lý là một thể loại dân ca đặc trưng trong âm nhạc truyền thống Việt Nam, nổi bật với sự giản dị và mộc mạc. Cùng với các thể loại khác như hò, cò lả, nam ai, nam bình, hát xoan, hát xẩm, hát ru, lý góp phần tạo nên sự đa dạng của dân ca Việt Nam. Điệu lý phát triển mạnh mẽ ở khu vực Trung Bộ và Nam Bộ, với miền Trung là trung tâm chính.

Hát lý khác hẳn với hò ở chỗ không liên quan đến các hoạt động lao động hay giao duyên. Lý có cấu trúc nhạc cố định và các câu hát thường đều hơn, trong khi hò có thể thay đổi độ dài câu hát tùy theo người hát.

Lý ở miền Bắc

• Lý con cò
• Lý con cóc
• Lý con khỉ
• Lý con sáo
• Lý cây đa
• Lý đầu cầu
• Lý hái hoa
• Lý bông dừa
• Lý ba tri
• Lý cái mơn
• Lý cháo lý cơm
• Lý cơm khô cơm cháy
• Lý con sáo gò công
• Lý con sáo sang sông
• Lý ngựa ô
• Lý giao duyên (quan họ Bắc Ninh)

Lý miền Trung

• Lý con sáo (Thanh Hóa)
• Lý con trâu
• Lý giao duyên
• Lý hoài nam (Lý chiều chiều)
• Lý con sáo miền Trung (Lý tình tang)
• Lý mơ ní
• Lý mười thương
• Lý ăn giỗ
• Lý ba con ngựa
• Lý bải chài
• Lý bập boòng boong
• Lý bắt tước
• Lý bình vôi
• Lý bông dừa
• Lý bờ đắp
• Lý cá trê
• Lý cái kéo
• Lý cái phảng
• Lý cải dầm
• Lý cây khế
• Lý cây mù u
• Lý cháo
• Lý chia tay
• Lý chim thằng chài
• Lý chim quyên
• Lý chim xanh
• Lý con cá lóc
• Lý con khỉ
• Lý con kiến
• Lý con mèo
• Lý con quạ
• Lý con sam
• Lý cống chùa
• Lý cơm
• Lý cơm cháy
• Lý cơm khô
• Lý chú chệt
• Lý dầu dừa
• Lý đêm trăng
• Lý Đồng Nai
• Lý giọng bóng
• Lý hoa thơm
• Lý hò khoan
• Lý kêu đò
• Lý lảnh
• Lý lu là
• Lý minh hải
• Lý mừng xuân
• Lý mỹ trà
• Lý năm canh
• Lý nón treo
• Lý ong rợ
• Lý ông thôn
• Lý qua đèo
• Lý qua rừng
• Lý quan chua
• Lý quảnh đập
• Lý qui phụng
• Lý quỳnh tương
• Lý rẫy lý vườn
• Lý ru em
• Lý sắc bùa
• Lý sâm thương
• Lý son sắc
• Lý tang tình tang
• Lý tăng tít
• Lý tầm quân
• Lý thiên thai
• Lý thương nhau
• Lý thượng du
• Lý trăng soi
• Lý trống chầu
• Lý xăm
• Lý xôi vò
• Lý xự xế xang
• Lý vọng phu
• Lý gpt

Lý miền Nam

Các cách đặt tên cho điệu lý

• Tên gọi dựa trên nội dung lời bài hát (ca dao): lý con cúm núm, lý con sam, lý con sáo, lý ngựa ô, lý cây bần, lý cây gòn, lý trái bắp, lý trái mướp, lý dầu dừa, lý mù u, lý bình vôi, lý cái phảng, lý chúc rượu, lý qua cầu, lý cấy, lý đương đệm, lý cảnh chùa, lý vọng phu...
• Tên gọi từ những từ đầu của câu hát: lý con cua, lý con chuột, lý con mèo, lý chim chi, lý chim sắc, lý chim chuyền, lý cây xanh, lý cây bông, lý cây ớt, lý mạ non, lý dừa tơ, lý trồng hường, lý chẻ tre, lý chiếu bông, lý chiều chiều, lý bánh canh, lý dĩa bánh bò, lý ông hương, lý nàng dâu, lý ba xa kéo chỉ, lý xăm xăm, lý liễn vũ...
• Tên gọi dựa trên âm thanh đệm hoặc từ láy: lý í a, lý băng rù, lý bằng lưu thủy, lý bằng rằng, lý cống xê xang, lý giọng ứ, lý hố khoan, lý hố mơi, lý kỳ hợi, lý lu là, lý tú lý tiên, lý rị đa (hoặc lý đu đê), lý rường ơ, lý tang tình, lý ợ, lý yến ảnh...
• Tên các điệu lý theo xuất xứ hoặc đặc điểm âm thanh: lý bản đờn, lý cống chùa...
• Tên gọi theo địa danh: lý Ba Tri, lý Cái Mơn...

Có nhiều trường hợp một điệu lý có thể mang tên khác nhau, hoặc một tên gọi có thể chỉ nhiều điệu lý khác nhau.

Lý con sáo

Nhờ sự giao lưu và tiếp xúc, các điệu lý đã phổ biến trên toàn quốc với nhiều biến thể phong phú. Điệu lý con sáo, ví dụ, với câu ca dao Ai đem con sáo sang sông, Cho nên con sáo sổ lồng bay xa, đã được ghi nhận với hơn 30 bài khác nhau, bao gồm 4 bài lý con sáo trung du Bắc Bộ trong hát ghẹo, 3 bài lý con sáo Bắc trong hát quan họ Bắc Ninh và hát trống quân, 1 bài lý con sáo Thanh Hóa, 4 bài lý con sáo Huế (Thừa Thiên - Huế), 2 bài lý con sáo Quảng (Nam Trung Bộ), và hơn 10 bài lý con sáo Nam Bộ.

Ghi chú

• Nhạc dân gian - Những giai điệu của quê hương