Buzz
Ma hay còn được gọi là hồn ma, theo truyền thuyết dân gian, là linh hồn của những người đã khuất (hoặc các sinh vật khác đã chết như động vật) xuất hiện trong thế giới của người còn sống.
Hiện chưa có bằng chứng khoa học chứng minh sự tồn tại của hồn ma. Sự tồn tại của hồn ma được coi là điều không thể xác minh qua các phương pháp khoa học, vì vậy các nghiên cứu về hồn ma, hoặc săn ma, thường bị xem là ngụy khoa học.
Hình ảnh về ma rất phong phú và có thể thay đổi tùy theo từng vùng miền và nền văn hóa; từ những mô tả ma vô hình, bóng lờ mờ, đến các mô tả ma giống như người sống. Theo một nghiên cứu năm 2009 của Pew Research Center, 18% người Mỹ cho rằng họ đã từng thấy hồn ma.
Những quan niệm cổ xưa về sự sống sau cái chết đã khiến nhiều người tin rằng ma tồn tại. Một số loại độc tố và thực vật chứa hoạt chất gây ảo giác (như cà độc dược hoặc thiên tiên tử) thường được liên kết với âm ty hoặc địa ngục, chứa chất kháng cholinergic liên quan đến chứng sa sút trí tuệ và thoái hóa thần kinh. Nghiên cứu hiện đại cho thấy hiện tượng thấy ma có thể liên quan đến các bệnh thoái hóa não như Alzheimer. Một số loại thuốc kê đơn hoặc thuốc không kê đơn (như các dược phẩm hỗ trợ giấc ngủ) có thể gây ảo giác về ma (ví dụ như zolpidem và diphenhydramine). Các nghiên cứu trước đây cũng chỉ ra mối liên hệ giữa nhiễm độc carbon monoxide và ảo giác về ma.
Tên gọi
Trong tiếng Việt
Hồn ma là thuật ngữ chỉ sự xuất hiện của người chết và cần phân biệt rõ với quỷ và ác quỷ. Quỷ là oan hồn lang thang lâu năm, mang nhiều cảm xúc tiêu cực (như oán hận) theo văn hóa Việt Nam, thường gắn với những câu chuyện kinh dị về quỷ giết người và uống máu (hoàn toàn không có thật). Trong khi đó, Ác quỷ là các linh hồn siêu hình theo các nền văn hóa khác (như phương Tây), có khả năng siêu nhiên, không nhất thiết đều độc ác và xấu xa, thường đối lập với các vị thần linh.
Trong Phật giáo, linh hồn của người mới qua đời được gọi là vong linh hoặc hương linh.
Trong các ngôn ngữ Đông Á
Trong tiếng Trung, hồn ma được gọi là quỷ (鬼-guǐ), như quỷ sứ (鬼使 Guǐshǐ)) là những linh hồn thuộc cõi âm, hay ngạ quỷ (餓鬼 Èguǐ) có nghĩa là 'ma đói', điều này dễ gây hiểu nhầm trong các bản dịch Hán Việt. Trong khi đó, Ma (魔-mó) trong tiếng Trung lại mang ý nghĩa khác, đây là dạng rút gọn của từ Māra (魔羅) trong tiếng Phạn. Theo từ điển Phật học Hán Việt của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Ma là cách phiên âm của từ tiếng Phạn māra, chỉ những tà linh gây hại cho con người, có khả năng cản trở và phá hoại các thiện sự của nhân loại. Do đó, trong tiếng Trung, các ác linh siêu hình từ nền văn hóa khác được gọi là Ma quỷ (魔鬼 móguǐ) hoặc Ác ma (惡魔 Èmó) khi chỉ những sinh vật tương tự trong văn hóa phương Tây.
Trong tiếng Hàn, hồn ma được gọi là Quỷ (
Khác với tiếng Trung và tiếng Hàn, trong văn hóa Nhật Bản, hồn ma được gọi là U linh (
Ma trong các nền văn hóa
Việt Nam
Hơn 4000 năm văn hóa Việt Nam gắn bó chặt chẽ với việc thờ cúng tổ tiên và niềm tin về thế giới bên kia, cùng với ảnh hưởng từ các tôn giáo đã tạo nên những tín ngưỡng nhất định về sự hiện diện của ma quỷ và linh hồn của người đã khuất. Giống như nhiều nền văn hóa khác, người Việt Nam cũng tin vào sự tồn tại của linh hồn trong cơ thể con người. Linh hồn được coi là khái niệm thiêng liêng, tách ra thành hồn và vía. Theo quan niệm của người Việt và các nước Đông Nam Á, con người có ba phần hồn, trong khi vía nam có bảy và nữ có chín. Vì vậy, ma được hiểu đơn giản là hồn và vía của con người.
Trong văn hóa Việt Nam có một số loại ma quỷ tiêu biểu như:
- Ma xó: Những linh hồn cư ngụ ở góc khuất, tối tăm trong nhà. Theo phong tục người Mường, khi có người chết, họ sẽ dựng đứng ở góc nhà, và sau đó thành ma.
- Ma trành: Oan hồn của nạn nhân bị cọp ăn thịt, thường là những ma cọp dữ, tìm cách dụ cọp để ăn thịt người khác nhằm được đầu thai.
- Ma da: Linh hồn người chết đuối, thường sống ở các sông lớn, vùng nước sâu, hay kéo chân hoặc lật thuyền người khác để được đầu thai.
- Ma men: Những người chết vì say rượu thường trở thành ma lôi cuốn người khác đến mức say sưa rồi chết. Hiện nay, thuật ngữ này còn dùng để chỉ những người nghiện rượu bia.
- Ma gà: Loại ma theo những cô gái đẹp, theo quan niệm của dân tộc Tày-Nùng.
- Ma lai: Người về đêm hóa thành ma để ăn phân người khác, có nhiều truyền thuyết về ma lai như rút ruột, đầu, v.v.
- Ma thần vòng: Những linh hồn của người chết vì thắt cổ, thường tìm cách khiến người khác tự tử như họ.
- Ma đói: Những linh hồn không có nơi nương tựa, không được thờ cúng hoặc chết vì đói khát, bệnh tật. Theo quan niệm Đông Á, chúng được gọi là cô hồn hay ngạ quỷ, hình dáng thường đáng sợ với bụng rất to.
- Các loại ma khác bao gồm: ma le, ma hời (oan hồn người Chăm), ma lon, v.v.
Trung Quốc
Có các loại ma quái như cương thi, oan hồn, hồ ly, và yêu tinh.
Thái Lan
Một số linh hồn nổi tiếng như: Nang Tani (ma cây chuối), ma búp bê Kumanthong, và nhiều loại khác.
Nhật Bản
Có các loại ma như Yūrei, yōkai, ma gấu, ma một mắt, ma cổ dài, ma dù, ma búp bê, và nhiều loại khác.
Châu Âu
Niềm tin về ma quỷ ở Châu Âu thường xoay quanh việc người chết có thể trở về hoặc tái sinh. Những hình tượng ma quái tiêu biểu trong văn hóa Tây Âu bao gồm gjenganger (ma trong tiếng Na Uy) ở các quốc gia Scandinavia, Strigoi trong truyền thuyết Romania, vrykolakas trong thần thoại Hy Lạp, ma cà rồng, ma sói, và nhiều loại khác. Một hình ảnh nổi bật khác là Satan, tuy nhiên, quỷ Sa-tăng chủ yếu gắn liền với tôn giáo hơn là các hình thái ma quái thông thường. Các câu chuyện dân gian Châu Âu cũng thường nhắc đến những lâu đài bị ma ám.
Các tôn giáo
Phật giáo
Theo giáo lý Phật giáo, có một số cõi mà một người có thể đầu thai sau khi chết, trong đó có cõi ngạ quỷ.
Ki-tô giáo
Sách Torah và Kinh Thánh bằng tiếng Do Thái đề cập đến ma và các hoạt động huyền bí bị cấm. Trường hợp nổi bật là trong Sách I Sa-mu-ên, khi Vua Saul cải trang đến gặp bà đồng Endor để triệu hồi linh hồn của Samuel. Trong Kinh Tân Ước, Jesus đã phải chứng minh cho các tông đồ rằng ông không phải là một hồn ma sau khi phục sinh, vì lúc đầu các đệ tử đã nghĩ ông là ma khi thấy ông đi trên mặt nước.
Các sự kiện
Lễ hội ma
Lễ hội ma được tổ chức ở nhiều quốc gia như Thái Lan, Hồng Kông, Nhật Bản. Ở một số quốc gia như Anh, Mỹ, Úc, Canada, Halloween là dịp lễ dành cho trẻ em vào ngày 31 tháng 10, còn được gọi là lễ hội Ma lộ hình. Trong ngày này, mọi người thường hóa trang thành các hình thù kỳ dị, ma quái, hoặc đeo mặt nạ rách nát để dọa nhau. Trẻ em thường mặc đồ hóa trang ma quái, đi gõ cửa từng nhà và hô lớn 'Trick or treat' (tạm dịch: Cho kẹo hay bị ghẹo) để xin kẹo. Mặc dù đây là một lễ hội ma, nhưng nó được nhiều trẻ em và phụ huynh yêu thích.
Du lịch
Ngành du lịch ở Anh sử dụng chủ đề ma để thu hút du khách, tổ chức các tour tham quan những lâu đài nổi tiếng với những câu chuyện ma ám.
Trong nghệ thuật
Ma quái và các vấn đề tâm linh đã từ lâu trở thành nguồn cảm hứng phong phú trong các tác phẩm nghệ thuật trên toàn thế giới. Các chủ đề này thường xuyên xuất hiện trong văn học dân gian như cổ tích và truyền thuyết, cũng như trong tiểu thuyết, hội họa, điêu khắc, và cả những tác phẩm văn học mang đậm sắc thái tôn giáo. Ngày nay, với sự phát triển của điện ảnh, hình ảnh ma quái còn được thể hiện rõ nét trong phim truyền hình và phim hoạt hình. Một số phim hoạt hình về ma không có yếu tố kinh dị và phù hợp với trẻ em, trong khi những phim khác lại chứa nhiều yếu tố kinh dị, máu me và không dành cho trẻ nhỏ. Chủ đề ma quái cũng phổ biến trong truyện tranh, đặc biệt là ở Nhật Bản với hàng loạt truyện tranh kinh dị, hầu hết đều không dành cho độc giả trẻ tuổi.
Văn học
Việt Nam
Chủ đề ma quái đã hiện diện từ lâu trong văn học dân gian Việt Nam, với các truyền thuyết và cổ tích như Con Rồng Cháu Tiên, An Dương vương xây thành, chứa đựng nhiều yếu tố kỳ bí và ma quái. Trong văn học trung đại Việt Nam, một số tác phẩm nổi bật về ma quỷ bao gồm: Chuyện Chức Phán sự đền Tản Viên, Chuyện yêu quái ở Xương Giang, Chuyện tướng Dạ Xoa (Truyền kỳ mạn lục – Nguyễn Dữ), Khách chôn của (Nam thiên trân dị tập – Khuyết danh), Biết chuyện kiếp trước (Thoái thực ký văn – Trương Quốc Dụng), và Kim quy hiến kế giết yêu tinh (Tân đính Lĩnh Nam chích quái). Thời kỳ này để lại nhiều tác phẩm nổi tiếng như: Thánh Tông di cảo, Công Dư tiệp ký, Truyền kỳ tân phả, Tân truyền kỳ lục (Phạm Quý Thích, thế kỷ XIX), và Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ.
Vào thế kỷ 20, khi chữ Quốc ngữ được chính thức sử dụng ở Việt Nam, các tác phẩm về ma quỷ và đề tài siêu nhiên ngày càng phong phú với những tác phẩm như: Vàng và Máu, Bên đường Thiên Lôi (Thế Lữ), Ai hát giữa rừng khuya (Tchya), v.v. Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ in ấn và bùng nổ Internet, các truyện ma, kinh dị của tác giả Việt Nam trong và ngoài nước ngày càng được sáng tác và phát hành rộng rãi. Một số tác giả thành công với thể loại này bao gồm Người Khăn Trắng (Huỳnh Thượng Đẳng), Nguyễn Ngọc Ngạn và nhiều người khác.
Trung Quốc
- Tây du ký của Ngô Thừa Ân: giới thiệu nhiều yêu tinh và sinh vật ma quái.
- Liêu trai chí dị của Bồ Tùng Linh: bao gồm cả ma thiện, ma ác và những ma có hình dạng giống như người sống.
Anh
Trong loạt truyện Harry Potter, ma xuất hiện thường xuyên nhưng theo một cách đặc biệt: các ma là những nhân vật bình thường, không mang tính chất đáng sợ mà người ta thường nghĩ. Chúng sống cùng các học sinh và giáo viên trong lâu đài một cách hòa bình.
Điện ảnh
Ngành điện ảnh trên toàn thế giới đã khai thác chủ đề 'sợ ma' và sự tò mò về các hiện tượng siêu nhiên của con người để tạo ra nhiều bộ phim. Nhiều trong số đó đã giành được giải thưởng danh giá. Phim kinh dị thường xuyên sử dụng các yếu tố ma quái để tạo cảm giác hồi hộp và rùng rợn. Ngày càng có nhiều bộ phim kinh dị được sản xuất nhằm thỏa mãn nhu cầu của khán giả thích cảm giác sợ hãi. Các bộ phim này có thể kể về ma ăn thịt người, ma anh hùng, ma 'có tình người' giúp đỡ người khác, hoặc ma hại người. Cũng có những phim về ma thuộc thể loại hài hước.
Việt Nam
Tại Việt Nam, mặc dù thể loại ma trước đây ít được khai thác, hiện nay các bộ phim về ma đã trở nên phổ biến hơn. Một số bộ phim nổi bật bao gồm:
- Bộ phim: Đoạt hồn
- Bộ phim Mười.
- Bộ phim Ngôi nhà bí ẩn - Suối Oan Hồn.
- Bộ phim Oan hồn (2004).
- Bộ phim Bệnh viện ma - Biệt thự trắng.,...
Mỹ
Tại Mỹ, bộ phim The Ring (Vòng tròn định mệnh), ra mắt năm 2002, đã được xếp hạng thứ 20 trong danh sách 100 khoảnh khắc kinh dị nhất mọi thời đại của kênh truyền hình cáp Bravo. Sau khi công chiếu vào ngày 18 tháng 10 năm 2002, bộ phim lập tức đứng đầu doanh thu tại Mỹ với 15 triệu đô la. Tổng doanh thu của bộ phim lên đến 249.348.933 đô la, làm cho nó trở thành một trong những bộ phim kinh dị thành công nhất mọi thời đại.
Thây ma
Khác với hình ảnh ma thường thấy, trong các bộ phim kinh dị Mỹ, zombie là những xác sống chuyên đi săn người. Khi bị ăn thịt, những zombie này sẽ biến thành thây ma mới và được gọi chung là zombie. Nguyên nhân của sự xuất hiện zombie là do một loại virus xâm nhập cơ thể, không làm chết hoàn toàn mà khiến chúng tồn tại theo cách khác, mất đi tính người.
Tại các nước
- Ở Campuchia, phim kinh dị về ma luôn thu hút đông đảo khán giả và điện ảnh nước này hàng năm đều cho ra mắt nhiều bộ phim với chủ đề ma rất phong phú. Hầu hết các rạp chiếu phim tại đây đều có các suất chiếu phim ma.
- Tại Trung Quốc, bộ phim 'Thiến nữ u hồn' là một tác phẩm nổi bật trong thể loại phim ma của quốc gia này. Phim ma Trung Quốc thường theo lối mòn với các yếu tố thần thoại và cốt truyện tương tự như Liêu trai chí dị. 'Thiến nữ u hồn' đã mang lại nhiều giải thưởng danh giá cho điện ảnh Trung Quốc.
- Tại Thái Lan, các bộ phim ma kinh dị và ma hài hước được khai thác triệt để. Truyền hình có cả kênh chuyên về các câu chuyện ma, nơi kể lại những trải nghiệm của các nhân chứng gặp ma.
- Tại Hàn Quốc, phim ma thường kết hợp yếu tố hư cấu và thực tế, sử dụng kỹ xảo điện ảnh để tạo ra những bộ phim ma có cốt truyện rõ ràng và có phần giáo dục, thay vì chỉ nhằm mục đích gây sợ hãi.
Truyện tranh
- Hồng Kông: Âm dương lộ
Hội họa Nhật Bản
Dưới đây là những bức tranh ma do các họa sĩ Nhật Bản sáng tác:
Một số bức ảnh ma
Có những bức ảnh mà người chụp tin rằng đã ghi lại hình ảnh của ma sau khi rửa ảnh và đã công bố trên các phương tiện truyền thông. Tuy nhiên, nhiều khi những hình ảnh này chỉ là kết quả của các hiệu ứng ánh sáng, tốc độ chụp nhanh, hoặc lệch hình, tạo ra những ảo giác kỳ lạ.
- Gọi hồn
- Kết giới
- Ác quỷ
- Ma Vương
- Quỷ Tử Mẫu
- Linh hồn
Chú thích
Liên kết ngoài
Danh sách các loại yêu ma quỷ quái | |
|---|---|
Hồ trung yêu nữ ● Cương thi ● Ma cà rồng ● Hồn ma ● Người sói ● Quái nhân ● Quái vật ● Quái thú ● Yêu quái ● Yêu tinh ● Ác quỷ ● Ác ma ● Ác thú ● Goblin ● Orc ● Ogre ● Zombie ● Krampus ● Jinn ● Ông kẹ |
- MA QUỶ TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM, tác giả Trần Minh Thương.
