Mắc mật

Mác mật, mắc mật, mác một, mắc một, còn được gọi là hồng bì núi trong tiếng Kinh, hoặc củ khỉ, dương tùng trong danh pháp khoa học là Clausena indica. Đây là một loại thực vật có hoa thuộc họ Cửu lý hương. Từ 'mác mật/một' có nguồn gốc từ tiếng Tày-Nùng, Tày Đăm, Tày Khao, và Tày Đeng. Trong tiếng Thái Lan là หมากมด (Mak mod) và tiếng Lào là ຫມາກ ມົດ (Mak mod), có thể dịch thành 'quả kiến' (Mật/Một = con kiến).

Cây mác mật là cây gỗ nhỏ, cao từ 3 đến 7 mét, thường mọc ở vùng núi đá vôi. Cây ra hoa từ tháng 3 đến tháng 6 và đậu quả từ tháng 7 đến tháng 9. Quả và lá non dùng làm gia vị, trong khi lá và rễ được sử dụng trong đông y và cũng để cất tinh dầu. Cây mắc mật ít bị sâu bệnh, nếu trồng bằng hạt, cây sẽ bắt đầu ra quả vào năm thứ 5 hoặc thứ 6; nếu trồng từ cây ghép, quả sẽ bắt đầu xuất hiện từ năm thứ 2 hoặc 3.

Ở Việt Nam, cây chủ yếu phân bố tại các vùng núi phía đông bắc như Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Bắc Giang và Quảng Ninh. Cây trồng ở các tỉnh khác thường khó phát triển, hoặc nếu sống thì quả không sai, không có mùi thơm đặc trưng như ở quê hương của loài cây này, hoặc lá có thể bị đắng không thể dùng chế biến món ăn. Quả có thể ăn tươi khi chín vàng hoặc dùng làm gia vị trong các món ăn của người Tày. Ngoài ra, quả mắc mật cũng dùng để ngâm măng tỏi ớt, và lá mắc mật với mùi thơm đặc biệt thường được dùng trong các món ăn của người Tày, Nùng như thịt nướng, thịt kho, và món vịt quay hay lợn quay nổi tiếng của Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn.

Chú thích

Liên kết ngoài

• Journal of the Proceedings of the Linnean Society. Botany. London 5(suppl. 2):36. 1861
• USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Clausena indica trong Mạng Thông Tin Tài Nguyên Gen (GRIN) Lưu trữ ngày 2009-05-05 tại Wayback Machine, Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ. Truy cập ngày 07-Oct-06
• http://www.benh.vn/dong-y/Tac-dung-it-biet-den-cua-cay-mac-mat/61/3968/26-10-2013.htm