Mai vàng

Mai vàng (còn được biết đến với các tên gọi hoàng mai, huỳnh mai hay lão mai, tên khoa học: Ochna integerrima) là một loài thực vật có hoa thuộc chi Mai (Ochna), họ Mai (Ochnaceae). Cây này phổ biến làm cây cảnh ở miền Nam Việt Nam, đặc biệt vào dịp Tết Nguyên Đán.

Khởi nguồn

Mai vàng đã được người Việt thuần hóa từ loài cây hoang dã khi họ khai phá miền Nam nước ta. Hoa mai vàng thường có năm cánh và thường nở rực rỡ vào dịp Tết Nguyên Đán, tương tự như hoa đào ở miền Bắc, và đã trở thành biểu tượng không thể thiếu trong ngày Tết ở miền Nam Việt Nam.

Phân bố

Tại Việt Nam, loài này phân bố nhiều nhất tự nhiên ở các khu rừng của dãy Trường Sơn và các tỉnh từ Quảng Nam, Đà Nẵng đến Khánh Hòa. Hoa mai vàng cũng được tìm thấy nhiều ở các vùng núi trên đồng bằng sông Cửu Long, và ít hơn ở cao nguyên. Mai vàng Yên Tử tại Quảng Ninh đã được xác nhận là cùng loài với mai vàng miền Nam.

Đặc điểm

Mai vàng là loài cây lâu năm, có thể sống hơn một thế kỷ, gốc to với rễ lồi lõm, thân xù xì, cành nhánh phân tán. Hoa mai vàng nở rực rỡ mỗi khi xuân về, tượng trưng cho mùa xuân ở miền Nam Việt Nam.

Loài mai vàng sống hoang dã trong rừng thường có từ 5 đến 9 cánh hoa, đôi khi có thể lên đến 12 - 18 cánh, được gọi là 'mai núi'. Tại Tây Nguyên, mai núi phân bố khá phổ biến. Ngoài ra, còn có loài mai rừng có thân màu nâu, lá to, mọc dày cưa ở mép lá, hoa vàng, mọc thành chùm theo dạng chùy gọi là 'mai chùy'. Loài mai vàng khác mọc ở vùng cát, rừng ven biển được gọi là 'mai động'. Loài cây này có thân trơn, tròn, hoa nở đầy cành. Nếu hoa chỉ có 5 cánh nhỏ, được gọi là 'mai sẻ'. Mai động hay mai sẻ phân bố rải rác từ Quảng Bình, Quảng Trị xuống miền Nam, đến Đồng Nai và Tây Ninh.... Ngoài 'mai sẻ' còn có 'mai chùm gởi'. Loài này có thân cứng, trên cành mọc lên những khối u, quanh khối u nảy ra nhiều cành non và từ đó nảy ra hoa dày, hoa nở rộn ràng, tạo thành chùm. Người ta gọi loài này là 'mai tỳ bà' hay 'mai vương'. Hiện nay ở Nam Bộ có nhiều giống mai khác nhau.

Thông thường, mai vàng có mùi hương khó phân biệt. Tuy nhiên, ở Việt Nam lại có loài mai vàng năm cánh có mùi thơm đặc biệt hơn so với các loài khác, được gọi là 'mai hương'. Nó còn được biết đến với tên 'mai thơm' (thường được trồng ở Bến Tre) ở miền Nam và 'mai ngự' (phổ biến ở Huế) ở miền Trung. Riêng loài mai có hoa lớn hơn thông thường được gọi là 'mai châu' (đọc là 'trâu' thành 'châu'). Loài có nụ hoa nhỏ, cánh hoa dài và nhọn được gọi là 'mai cánh nhọn'.

Có loài mai vàng thông thường với 5 cánh hoa, cành mềm như cây liễu nên được gọi là 'mai liễu'. Tại khu rừng Cà Ná có loài mai có thân nhỏ, cành rất mềm, lá hình bầu dục, trơn và có răng cưa mịn được gọi là 'mai rừng Cà Ná'. Ngoài ra, còn có loài mai có thân nặng (nặng gấp rưỡi so với thân cây mai bình thường) được biết đến với tên 'mai đá' hay 'mai Vĩnh Hảo'. Loài cây này có thân cứng, cành giòn, lá nhỏ, hoa lớn và phẳng, bền bỉ.

Mai có hình dáng cao thượng. Thân cây mềm mại, lá xanh biếc nhẹ nhàng, hoa tươi rực rỡ. Mai thường rụng lá vào mùa đông và ra hoa vào mùa xuân. Hoa nở thành từng chùm, nhẹ nhàng treo trên cành, mang mùi thơm dịu nhẹ, dịu dàng. Mỗi bông hoa thường có năm cánh, đôi khi có thể lên tới chín, mười cánh. Dân gian vẫn tin rằng nếu nhà nào có cây mai như thế trong năm mới là dấu hiệu của điềm lành, một năm thịnh vượng và bình an.

Ở miền Trung thường ưa chuộng loại mai Huế và mai Bình Định để chưng Tết. Mai Huế được đánh giá và ưa chuộng hơn, có gốc đẹp hơn và có thể chăm sóc lâu dài hơn. Mai Huế có lá dày hơn, màu sắc đậm hơn, thường một màu trong khi mai Bình Định lá mỏng hơn, hình dáng mảnh mai hơn và có thể có màu nâu đậm, nhưng lại phổ biến hơn vì giá cả hợp lý. Mai Huế còn được gọi là mai Ngự, từ ngự Huế như một danh xưng mặc định cho loài hoa mai với năm cánh và sắc vàng rực rỡ. Loài hoa mai chỉ sinh trưởng trên đất Cố Đô và là sản phẩm đặc biệt của vùng sông Hương và núi Ngự, mai vàng Huế có ít cây nhiều cánh. Hoa mai Huế không có lá màu đỏ như hồng diệp của vùng Trung Trung bộ hoặc nhiều cánh như mai miền Nam, mà chỉ có năm cánh và lá xanh, đặc biệt là màu vàng rực rỡ.

Chăm sóc và nuôi trồng

Mai là loại cây dễ trồng và dễ chăm sóc. Thường người ta trồng mai bằng cách chọn những hạt mai chín mẩy, ngâm nước rồi gieo vào đất ẩm (có thể trong chậu hoặc ngoài vườn). Mai thích đất ẩm và ánh sáng nhưng không thích ẩm ướt. Do đó, cần trồng mai ở những vị trí cao ráo và thường xuyên tưới nước. Nếu trong chậu, cần chú ý bón phân và thay đất hàng năm. Để có chậu hoa đẹp, cần thường xuyên cắt tỉa nhánh, uốn cành và tạo dáng để có những chậu mai có hình dạng độc đáo. Để mai đua hoa đúng vào mồng 1 Tết, người trồng mai thường phải chú ý trút lá và canh thời tiết. Nếu năm nào thời tiết nắng ấm, người ta sẽ trút lá trước Tết khoảng 25 ngày.

Bức ảnh