Mâm cỗ Trung Thu cần gì để vừa đẹp mắt, đơn giản, độc đáo và ý nghĩa?

1. Truyền thuyết về Tết Trung Thu Việt Nam

Tết Trung Thu, hay còn gọi là Tết Thiếu Nhi, là một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc của Việt Nam. Diễn ra vào rằm tháng 8 âm lịch, thời điểm giữa mùa thu với khí trời dễ chịu nhất trong năm, ngày lễ này thường gắn liền với những hoạt động vui tươi như tổ chức cắm trại, phá cỗ, và rước đèn ông sao, đặc biệt là nhận quà từ người lớn.

1.2 Truyền thuyết về Tết Trung Thu

Ở Việt Nam, lịch sử không ghi rõ khi nào Tết Trung Thu bắt đầu được tổ chức. Tuy nhiên, từ hàng trăm năm trước, phong tục này đã được ông cha ta duy trì. Ngay từ đầu tháng 8 âm lịch, các chợ đã bắt đầu bày bán những sản phẩm đặc trưng của Trung Thu như lồng đèn, bánh nướng, bánh dẻo, và đông đảo người dân đến tham quan mua sắm. Ngoài ra, còn có các đồ chơi, đồ trang trí, đèn lồng ông sao, bánh kẹo, mặt nạ, đầu lân sư tử.

Theo ông Phan Kế Bính trong sách VN Phong tục, vào ngày Trung Thu, người ta cúng gia tiên vào ban ngày và vào buổi tối bày cỗ thưởng Nguyệt. Mâm cỗ thường có bánh trung thu, cùng nhiều loại bánh trái, hoa quả với màu sắc sặc sỡ như xanh, đỏ, trắng, vàng. Các cô gái trong phố thi nhau khéo tay, gọt đu đủ thành hình hoa, nặn bột làm con tôm, con cá rất đẹp mắt.

1.3 Truyền thuyết về chị Hằng Nga

Theo truyền thuyết, ngày xưa trên trời có 10 mặt trời chiếu sáng làm khô cạn biển hồ, khiến sinh vật không sống nổi. Hậu Nghệ, một anh hùng, đã dùng nỏ thần bắn rụng 9 mặt trời, cứu sống nhân loại và được nhiều người tôn kính. Tuy nhiên, một kẻ phản bội tên Bồng Mông cũng là một trong những người tôn sùng Hậu Nghệ.

Sau đó, Hậu Nghệ cưới một người vợ xinh đẹp và tốt bụng tên là Hằng Nga. Một ngày, khi Hậu Nghệ đến núi Côn Lôn thăm bạn, ông tình cờ gặp Vương mẫu nương nương và xin thuốc trường sinh bất tử, vì nghe nói loại thuốc này sẽ giúp bay lên trời thành tiên.

Hậu Nghệ không muốn rời xa vợ hiền, nên đã gửi thuốc trường sinh cho Hằng Nga cất giữ trong hộp đựng gương lược. Không may, Bồng Mông đã nhìn thấy. Khi Hậu Nghệ đi săn vài ngày cùng học trò, Bồng Mông đã giả vờ bệnh để ở lại, rồi lén lút đột nhập vào hậu viện, ép Hằng Nga đưa thuốc. Trong tình thế nguy cấp, Hằng Nga uống thuốc, nhẹ bỗng bay lên trời, nhưng vì tình cảm vợ chồng, chỉ bay đến mặt trăng, nơi gần gũi với nhân gian nhất, rồi trở thành tiên.

Khi Hậu Nghệ trở về, các thị nữ kể lại chuyện Hằng Nga bị Bồng Mông cướp thuốc và đã bay lên mặt trăng. Hậu Nghệ giận dữ, rút kiếm tìm giết Bồng Mông nhưng hắn đã trốn mất. Hậu Nghệ đau đớn, chỉ biết kêu khóc, và ngửa cổ lên trời gọi tên Hằng Nga. Anh thấy mặt trăng sáng rực và hình bóng quen thuộc giống Hằng Nga. Hậu Nghệ lập bàn hương án ở hậu hoa viên, dâng những món ăn yêu thích của Hằng Nga để tưởng nhớ nàng.

Sau khi Hằng Nga lên cung trăng thành tiên, dân gian thường lập hương án dưới ánh trăng để cầu xin sự may mắn và bình an từ nàng. Từ đó, phong tục 'bái nguyệt' vào Tết Trung Thu đã được lưu truyền rộng rãi.

1.4 Truyền thuyết về chú Cuội

Có một chàng tiều phu tên Cuội, một lần vào rừng nhầm vào hang cọp và phải leo lên cây cao để trốn. Cọp mẹ về hang thấy đàn con đói nên lấy lá cây từ gốc cây nơi Cuội đang ẩn nấp để cho chúng ăn. Lạ lùng thay, sau khi ăn lá, đàn cọp con sống lại. Sau khi cọp mẹ đưa con đi, Cuội mới tìm một cây lạ, đào gốc mang về.

Trên đường về, Cuội gặp lão ăn mày nằm chết trên bãi cỏ và lập tức ngắt mấy lá cây để cứu lão. Sau khi nghe Cuội kể lại, lão ăn mày cho biết đó là cây đa có khả năng hồi sinh. Lão cảnh báo Cuội rằng không nên tưới nước bẩn vào cây, nếu không cây sẽ bay lên trời.

Từ khi có cây thuốc quý, Cuội đã cứu sống nhiều người và được mọi người kính trọng. Trong một lần cứu sống con gái lão địa chủ, cô đã muốn lấy Cuội làm chồng. Họ sống hạnh phúc, nhưng cô vợ thường quên lời Cuội dặn. Một chiều, cô quên lời dặn, tiểu bên cây quý khiến cây đa bật gốc bay lên trời. Cuội trở về, cố gắng níu cây lại nhưng không thành công, nên cây kéo Cuội cùng bay lên cung trăng.

Từ đó, mỗi ngày rằm, khi ánh trăng sáng nhất, người ta thấy một vết đen hình cây đa cổ thụ trên mặt trăng. Đó là hình ảnh của chú Cuội đang chờ ngày được trở về trần gian.

1.5 Truyền thuyết về bánh trung thu

Ngày xưa, trên trời có một nàng tiên xinh đẹp tên Hằng Nga, cai quản Vầng Trăng sáng. Nàng yêu trẻ con và ao ước được xuống trần gian để vui chơi cùng các em, nhưng do quy định của tiên giới, nàng không được phép thực hiện điều đó.

Một ngày, Ngọc Hoàng tổ chức cuộc thi 'Làm bánh ngày rằm' vào ngày rằm tháng 8, khi trăng sáng nhất trong năm. Người làm bánh ngon nhất và độc đáo nhất sẽ nhận được bất kỳ điều gì mong muốn. Hằng Nga hào hứng tham gia và khi xuống trần gian, nàng gặp Cuội, chàng trai nổi tiếng với những câu chuyện vui và tài nấu nướng. Cuội sáng tạo ra một loại bánh mới bằng cách kết hợp nhiều nguyên liệu và nướng lên. Những chiếc bánh thơm ngon, mặc dù không hoàn hảo về hình thức, nhưng được các em nhỏ yêu thích.

Hằng Nga mang những chiếc bánh chưa có tên lên thiên đình dự thi và từ biệt các bạn trần gian, đặc biệt là Cuội.

Chiếc bánh độc đáo của Hằng Nga đã giành giải nhất và được Ngọc Hoàng đặt tên là Bánh Trung thu. Ngọc Hoàng còn ban cho nàng một điều ước, đó là mỗi năm vào ngày rằm tháng 8, nàng sẽ xuống trần gian để mang niềm vui cho các em nhỏ. Điều ước này được chấp nhận và ngày rằm tháng 8 được gọi là Tết Trung thu hoặc Tết thiếu nhi.

2. Để có một mâm cỗ trung thu đẹp, đơn giản và đầy ý nghĩa, bạn cần chuẩn bị những gì?

Theo truyền thống của người Việt Nam, một mâm cỗ trung thu không thể thiếu Bánh Trung thu, Đèn truyền thống và Mâm ngũ quả.

Bánh Trung thu

Bánh dẻo và bánh nướng là hai loại bánh không thể thiếu trong mâm cỗ Trung thu truyền thống. Trước đây, bánh Trung thu thường có hình vuông lớn với họa tiết đơn giản và nhân thập cẩm. Ngày nay, bánh Trung thu rất đa dạng về kiểu dáng, nhân bánh và hoa văn, giúp bạn dễ dàng chọn lựa loại bánh yêu thích. Ngoài các loại truyền thống, bánh Trung thu còn được sáng tạo với nhiều biến tấu như bánh rau câu, bánh dẻo tuyết, làm cho mâm cỗ thêm phong phú và bắt mắt.

Đèn truyền thống

Đèn truyền thống là một phần không thể thiếu, làm cho mâm cỗ Trung thu thêm sinh động và hoàn hảo. Có nhiều kiểu đèn trung thu như đèn con thỏ, đèn lồng, đèn ông sao, đèn cù, đèn kéo quân, tạo điểm nhấn cho mâm cỗ. Những chiếc đèn phát sáng rực rỡ trong đêm trăng, tạo không khí ấm áp và vui vẻ cho ngày Tết Trung thu. Sau khi phá cỗ, các bé có thể mang đèn đi chơi cùng bạn bè trong đêm trăng.

Mâm ngũ quả Trung thu

Ngoài bánh Trung thu và đèn Trung thu, mâm ngũ quả là một phần quan trọng không thể thiếu trong mâm cỗ Trung thu truyền thống. Mâm ngũ quả thường bao gồm dưa hấu, đu đủ, táo, hồng đỏ, và các hình dáng như chú cún làm từ bưởi hay con công từ dứa. Việc chọn lựa quả cần chú ý đến ý nghĩa tốt đẹp, may mắn và đảm bảo có đủ các loại quả chín và xanh để tượng trưng cho sự cân bằng âm dương.

Mâm cỗ Trung thu theo phong cách miền Bắc

Miền Bắc nổi bật với sự chuyển mùa rõ rệt vào Tết Trung thu. Thời tiết mùa thu làm cho bầu trời trở nên xanh hơn, trong hơn và nắng trở nên dịu dàng hơn. Mâm cỗ Trung thu miền Bắc thể hiện sự trang nhã và tinh tế, thường bao gồm các loại quả đặc sản mùa thu như cốm xanh và hồng chín đỏ. Dù đơn giản hơn trước, mâm cỗ vẫn không thể thiếu chuối trứng cuốc chín vàng, trái hồng đỏ tượng trưng cho hy vọng, quả na mang ước nguyện sinh sôi, quả bưởi biểu trưng cho điều tốt lành và quả lựu với vị ngọt ngào may mắn.

Bên cạnh đó, mâm cỗ Trung thu miền Bắc còn có các loại bánh nướng và bánh dẻo với hình dáng vuông hoặc tròn, tượng trưng cho trời và đất hoặc các hình như lợn, cá chép, cùng với trà sen thơm mát.

Trong dịp này, các khu phố chính của Hà Nội như Hàng Mã, Lương Văn Can, Hàng Ngang - Hàng Đào thường tổ chức cuộc thi bày cỗ để tìm ra những mâm cỗ đẹp và ý nghĩa nhất cho lễ hội trăng rằm tháng 8.

Mâm cỗ Trung thu theo phong cách miền Trung

Tết Trung thu ở miền Trung nổi bật với các hoạt động đặc sắc, đặc biệt là tại Huế và Hội An. Các sự kiện náo nhiệt như múa lân, thả đèn hoa đăng trên sông Hương và sông Hoài, cũng như lễ hội đèn lồng thu hút đông đảo du khách. Vào đêm Trung thu, cố đô Huế và phố cổ Hội An rực rỡ với hàng trăm chiếc đèn lồng đa sắc màu, tạo nên một không gian lung linh và huyền ảo.

Mâm cỗ Trung thu theo phong cách miền Nam

Mặc dù người miền Nam có lối sống phóng khoáng, nhưng trong mâm cỗ Trung thu, họ thường kiêng kỵ một số loại hoa quả như chuối, lê, cam, quýt. Ở miền Nam, các khu phố tổ chức đêm hội trăng rằm rất sôi động với các hoạt động như múa lân sư rồng và trình diễn hoa đăng. Khu phố đèn lồng Lương Nhữ Học (quận 5, TP.HCM) trở thành điểm đến thu hút đông đảo khách với sự đa dạng về màu sắc và văn hóa.

Những điều cần lưu ý khi chuẩn bị mâm cỗ đón Trung thu năm 2022

- Chọn những quả tươi ngon, bóng bẩy, tránh quả bị dập nát hoặc héo úa

- Mâm ngũ quả nên có sự kết hợp giữa quả chín và quả xanh để biểu thị sự hài hòa âm dương, mang lại nhiều điều tốt lành. Quả chín tượng trưng cho dương, trong khi quả xanh đại diện cho âm.

Ý nghĩa của các loại quả trong mâm cỗ Trung thu

- Quả bưởi biểu trưng cho sự may mắn và điều tốt lành

- Quả chuối chín vàng và trái hồng đỏ mang đến niềm hy vọng và ước mơ

- Dưa hấu và dưa vàng biểu thị mong muốn bình an và sức khỏe

- Quả na đại diện cho ước nguyện phát tài, phát lộc và sinh sôi

- Quả lựu mang đến sự may mắn và hạnh phúc ngọt ngào

3. Hướng dẫn tạo hình các con vật để trang trí mâm cỗ Trung thu

3.1 Cách tạo hình con công từ quả dứa để trang trí mâm cỗ Trung thu

Nguyên liệu cần chuẩn bị:

+ Dứa + cà rốt + ớt để làm mào

+ Lá vạn tuế và que xiên thịt

Cách thực hiện:

Bước 1: Chuẩn bị quả dứa bằng cách cắt bỏ phần cuống và phần dưới để giữ cho dứa có độ cân bằng

Bước 2: Cắt gọn các cuống lá vạn tuế và gắn chúng phía sau quả dứa để tạo đuôi công, khoảng 4 lá là đẹp mắt

Bước 3: Tạo hình đầu con công từ củ cà rốt và dùng ớt đỏ làm mào, sau đó gắn vào phần cuống dứa đã chuẩn bị ở Bước 1 bằng que xiên

Bước 4: Dùng que xiên gắn đầu công vào thân quả dứa và cắt lát củ cà rốt để trang trí đuôi công - > Con công hoàn thiện rồi

3.2 Chó lông xù từ bưởi để trang trí mâm cỗ Trung thu

Nguyên liệu cần chuẩn bị

- Bưởi: Chọn loại bưởi có tép dai bám chặt vào vỏ như bưởi Đoan Hùng, không dùng bưởi có vỏ múi rời như bưởi da xanh hay Năm Roi

- Hạt nhãn, bí xanh, cà rốt, táo

- Que xiên thịt, nơ

Thực hiện

Bước 1: Cắt bí xanh thành các đoạn hình trụ làm thân chú chó, sau đó kết nối với quả táo bằng que xiên.

Bước 2: Cắt phần đáy của quả bí xanh để tạo hình phù hợp.

Bước 3: Sơ chế từng múi bưởi, lưu ý giữ nguyên vỏ múi để tạo hình chính xác.

Bước 4: Dùng tăm ghim các múi bưởi vào thân dưa và táo để phủ đều, các tép bưởi sẽ tạo thành lông cho chú chó.

Bước 5: Hoàn thiện các chi tiết như tai, đuôi, mắt (hạt nhãn), mũi và miệng của chú chó.

3.3 Tạo hình con lật đật từ quả bưởi

Nguyên liệu cần có:

+ 2 quả bưởi, một lớn một nhỏ (hoặc thay quả nhỏ bằng táo hoặc quả tròn kích thước tương đương)

+ Bìa màu để làm mũ

Cách thực hiện: Kết nối hai quả bưởi bằng que xiên gỗ, sau đó dùng bìa màu để tạo hình mũ, mắt, mũi và miệng.

3.4 Tạo hình con cá để bày trí mâm cỗ Trung thu

Nguyên liệu cần chuẩn bị:

+ Quả thanh long (chọn quả có râu nguyên vẹn, dài và đẹp)

+ Vỏ bưởi; hạt nhãn; tăm

Cách thực hiện:

Bước 1: Cắt vỏ bưởi thành ba miếng, tạo hình vây cá với một vây lớn và hai vây nhỏ.

Bước 2: Khía dọc thanh long một đường ngang để gắn vẩy lớn và hai đường bên để gắn hai vẩy nhỏ đã chuẩn bị.

Bước 3: Dùng hạt nhãn hoặc nho đen làm mắt cá, và cắt một miếng thanh long hình múi bưởi để làm miệng cá.

Con nhím trang trí mâm cỗ Trung thu

Nguyên liệu: Quả su su hoặc quả lê + quả nho + hạt nhãn + tăm

Cách thực hiện:

Bước 1: Chọn một quả lê xanh, gọt bỏ lớp vỏ phía trên để tạo phần đầu cho chú nhím.

Bước 2: Dùng tăm xuyên qua quả nho xanh và cắm quanh phần dưới quả lê để tạo thành lông cho chú nhím.

Bước 3: Hoàn thiện bằng cách dùng quả nho đen và hai hạt tiêu làm mũi và mắt cho chú nhím, và thế là chú nhím đáng yêu đã hoàn tất.

3.6 Tạo hình con ếch từ su su

Nguyên liệu: Quả su su, củ cà rốt và nho hoặc nhãn

Thực hiện: Cắt phần đầu quả su su để làm miệng ếch, dùng cà rốt làm lưỡi và nho hoặc nhãn để làm mắt cho con ếch.

3.7 Tạo hình ngộ nghĩnh từ cam, ổi, và bình hoa dứa

3.8 Tạo hình cây dừa từ dứa, táo tàu và lá vạn tuế hoặc lá dừa

4. Phá cỗ Trung Thu

Tục phá cỗ Trung Thu tại Việt Nam có nguồn gốc từ lâu và được ghi trong cuốn 'Việt Nam Phong Tục' của Phan Kế Bính. Vào ngày Trung Thu, gia đình chuẩn bị mâm cỗ dâng gia tiên, tối đến bày cỗ để thưởng Nguyệt, sum họp bên mâm cỗ, kể chuyện tích đêm rằm, thưởng thức bánh Trung Thu và trái cây, rước đèn, hát bài Trung Thu tạo không khí ấm cúng và đoàn viên.