Màn hình máy tính

Màn hình máy tính (tiếng Anh: computer monitor) là thiết bị điện tử kết nối với máy tính, phục vụ chủ yếu cho việc hiển thị hình ảnh và giao tiếp giữa người dùng và máy tính.

Trên các máy tính cá nhân (PC), màn hình là bộ phận rời, còn với máy tính xách tay, màn hình là phần gắn liền không thể tách rời. Đặc biệt, màn hình có thể được sử dụng chung (hoặc không sử dụng) cho một số hệ thống máy chủ.

Danh mục phân loại

Có nhiều loại màn hình máy tính khác nhau, và dựa trên nguyên lý hoạt động, chúng ta có thể phân loại các màn hình máy tính như sau:

Màn hình máy tính CRT

Màn hình CRT, hay còn gọi là màn hình ống phóng chùm điện tử, là loại màn hình máy tính thường gặp nhất.

Các màn hình CRT có những ưu và nhược điểm sau đây:

Ưu điểm: Hiển thị màu sắc rất chân thực, thời gian phản hồi nhanh, độ phân giải cao. Thích hợp cho game thủ và các chuyên gia thiết kế đồ họa.

Nhược điểm: Chiếm diện tích lớn, nặng, tiêu tốn nhiều điện năng hơn các loại màn hình khác, và có thể ảnh hưởng đến sức khỏe nhiều hơn.

Nguyên lý hiển thị hình ảnh

Màn hình CRT sử dụng lớp huỳnh quang để phát sáng các điểm ảnh. Các điểm ảnh này được kích hoạt bởi các tia điện tử để phát ra ánh sáng màu sắc cần thiết. Ống CRT tạo ra các tia điện tử để hiển thị điểm ảnh trên màn hình huỳnh quang theo yêu cầu.

Để hiểu nguyên lý hiển thị hình ảnh của màn hình CRT, hãy xem nguyên lý của màn hình đơn sắc (đen trắng). Các màn hình CRT màu cũng dựa trên nền tảng này.

Nguyên lý hiển thị hình ảnh của màn hình đen-trắng

Trên màn hình CRT cổ điển, lớp huỳnh quang chỉ phát xạ một màu duy nhất với các mức xám khác nhau để tạo điểm ảnh đen trắng. Điểm ảnh được điều khiển bởi chùm tia điện tử có cường độ khác nhau.

Chùm tia điện tử được phát từ ống phát của màn hình. Ống có dây tóc giống như dây đèn sợi đốt, các điện tử tự do từ dây tóc bị hút vào điện trường tạo ra trong ống CRT. Để tạo ra chùm tia điện tử, ống CRT có các cuộn lái tia ngang và dọc để điều chỉnh tia đến các vị trí trên màn hình huỳnh quang.

Ống CRT sử dụng thấu kính điện từ để hội tụ chùm tia điện tử thành điểm ảnh. Các tia này quét qua lớp huỳnh quang từ trên xuống dưới, từ trái qua phải để tạo ra các khung hình tĩnh, nhiều khung hình này tạo nên hình ảnh chuyển động.

Cường độ của các tia này thay đổi để hiển thị điểm ảnh theo yêu cầu: thấp nhất với điểm ảnh đen, cao nhất với điểm ảnh trắng, và điều chỉnh theo thang xám cho các điểm ảnh xám.

Nguyên lý hiển thị hình ảnh của màn hình màu

Nguyên lý hiển thị của màn hình màu CRT tương tự như màn hình đen trắng. Các màu sắc được phối hợp bằng cách kết hợp ba màu cơ bản. Màn hình CRT màu sử dụng các lớp phát xạ màu thay vì lớp huỳnh quang đơn sắc.

Màn hình máy tính loại LCD

Màn hình máy tính loại tinh thể lỏng, nhờ vào công nghệ tinh thể lỏng tiên tiến, mang lại nhiều lợi ích vượt trội so với màn hình CRT truyền thống. Chính vì lý do này, màn hình LCD hiện đang ngày càng phổ biến và dần thay thế màn hình CRT.

Ưu điểm: Mỏng nhẹ, tiết kiệm không gian trên bàn làm việc. Tiêu tốn ít điện năng hơn so với màn hình CRT và ít ảnh hưởng đến sức khỏe người dùng.

Nhược điểm: Độ phân giải hiển thị có giới hạn và thường thấp hơn so với độ phân giải thiết kế, tốc độ phản hồi chậm hơn so với màn hình CRT (mặc dù đã có nhiều model năm 2007 đạt tốc độ 2 ms), màu sắc chưa đạt độ chân thực như màn hình CRT.

Độ phân giải của màn hình tinh thể lỏng có thể được điều chỉnh theo nhu cầu người dùng, nhưng để có hình ảnh rõ nét nhất, nên sử dụng độ phân giải thiết kế của nhà sản xuất. Các điểm ảnh của màn hình LCD là cố định, không thay đổi về số lượng và kích thước, vì vậy nếu chọn độ phân giải thấp hơn sẽ dẫn đến tình trạng mỗi điểm ảnh vật lý phải hiển thị nhiều điểm ảnh thiết kế, gây ra hiện tượng mờ và không rõ nét.

Điểm chết trên màn hình LCD

Khi đánh giá màn hình tinh thể lỏng, một yếu tố quan trọng là sự hiện diện của các điểm chết (điểm chết không xuất hiện trên màn hình CRT).

Điểm chết là những khu vực mà màn hình không thể hiển thị chính xác màu sắc, và chúng có thể xuất hiện ngay khi màn hình được bật lên, với màu sắc cố định tùy thuộc vào loại điểm chết.

Điểm chết có thể có từ lúc sản xuất hoặc phát sinh trong quá trình sử dụng.

Điểm chết có thể là điểm chết đen hoặc điểm chết trắng. Điểm chết đen thường ít lộ hơn và dễ hòa vào hình ảnh, trong khi điểm chết trắng thường nổi bật và gây khó chịu cho người sử dụng.

Các điểm chết trên màn hình tinh thể lỏng không thể sửa chữa và thường chiếm khoảng 30% tổng sản phẩm xuất xưởng. Vì vậy, các nhà sản xuất có chính sách bảo hành khác nhau. Một số hãng chấp nhận đến 3 điểm chết mà không bảo hành, trong khi những hãng khác cho phép đến 5 điểm chết. Khi mua màn hình LCD, bạn nên kiểm tra số lượng điểm chết có sẵn để đảm bảo chất lượng sản phẩm.

Để phát hiện điểm chết trên màn hình LCD, sử dụng phần mềm chuyên dụng là phương pháp tốt nhất (những phần mềm này thường miễn phí và dễ tìm). Nếu không có phần mềm, bạn có thể kiểm tra bằng cách tạo các hình ảnh toàn màu đen, trắng, hoặc các màu khác và xem chúng ở chế độ toàn màn hình (full screen) để phát hiện điểm chết.

Đèn nền trong màn hình LCD

Màn hình LCD cần sử dụng đèn nền để chiếu sáng qua các tinh thể lỏng. Điều chỉnh độ sáng của màn hình thực chất là điều chỉnh độ sáng của đèn nền. Một số màn hình LCD có thể gặp hiện tượng lọt sáng ở các viền màn hình do cách bố trí đèn nền và sự che chắn không hoàn hảo, gây ra cảm giác hiển thị không đồng đều, đặc biệt khi xem ảnh tối. Khi mua màn hình, hãy thử nghiệm để tránh các lỗi này bằng cách quan sát viền màn hình khi khởi động Windows để kiểm tra các vùng sáng có quá lộ hay không.

Màn hình rộng và màn hình tỷ lệ 4:3 thông thường

Màn hình tinh thể lỏng hiện có hai loại chính: màn hình tỷ lệ 4:3 truyền thống và màn hình tỷ lệ rộng. Màn hình CRT chủ yếu theo chuẩn tỷ lệ 4:3, trong khi màn hình rộng ít phổ biến hơn. Màn hình tỷ lệ 4:3 có tỷ lệ điểm ảnh ngang và dọc là 4:3, trong khi màn hình rộng thường có tỷ lệ 16:10.

Chọn loại màn hình phù hợp với nhu cầu công việc: nếu bạn chủ yếu chơi game, lướt web, hoặc soạn thảo văn bản, màn hình tỷ lệ 4:3 là sự lựa chọn tốt. Ngược lại, nếu bạn xem phim nhiều hoặc làm việc với bảng tính, màn hình rộng sẽ giúp hiển thị nhiều nội dung hơn.

Hiện nay, xu hướng đang dần chuyển sang màn hình rộng vì ngày càng nhiều trò chơi hỗ trợ tỷ lệ màn hình này tốt hơn. Sự lựa chọn giữa màn hình tỷ lệ 4:3 và màn hình rộng thường là chủ đề tranh luận trong cộng đồng sử dụng vì thói quen cá nhân.

Các loại màn hình máy tính khác

Ngoài hai loại màn hình phổ biến trên, còn một số loại màn hình khác như sau:

Màn hình cảm ứng

Màn hình cảm ứng là loại màn hình được trang bị một lớp cảm biến trên bề mặt, cho phép người dùng điều khiển máy tính bằng cách chạm vào màn hình bằng tay hoặc bút cảm ứng, tương tự như trên một số điện thoại thông minh hoặc Pocket PC.

Màn hình cảm ứng đã xuất hiện trên một số máy tính xách tay với hệ điều hành Windows 8. Một số máy tính công cộng cũng sử dụng màn hình cảm ứng để phục vụ các mục đích giải trí, mua sắm trực tuyến hoặc các nhu cầu khác, và thường được cài đặt hệ điều hành Windows Vista mới nhất.

Màn hình máy tính với công nghệ OLED

Công nghệ OLED là một xu hướng mới nổi với nhiều ưu điểm vượt trội như: thiết kế mỏng nhẹ, tiết kiệm năng lượng, thời gian phản hồi nhanh và tuổi thọ lâu dài...

Về cơ bản, màn hình OLED có ngoại hình tương tự màn hình LCD nhưng mỏng hơn nhiều vì không cần đèn nền.

Các kiểu kết nối màn hình máy tính

Trước đây, hai kiểu kết nối phổ biến giữa màn hình và máy tính là D-Sub và DVI, nhưng giờ đây chúng đã trở nên lỗi thời. Hiện nay, các chuẩn kết nối phổ biến hơn bao gồm HDMI, DisplayPort và Thunderbolt.

D-Sub là kiểu kết nối truyền tín hiệu analog, được sử dụng rộng rãi trên các màn hình CRT.

DVI là chuẩn tín hiệu số, hiện nay hầu hết các màn hình tinh thể lỏng đều sử dụng chuẩn này, trong khi một số ít vẫn sử dụng chuẩn D-Sub. So với D-Sub, DVI mang lại chất lượng hình ảnh tốt hơn. Tuy nhiên, để sử dụng DVI, card đồ họa cần phải hỗ trợ chuẩn này (hầu hết các card đồ họa rời đều có cổng DVI, trong khi card đồ họa tích hợp trên bo mạch chủ thường không hỗ trợ).

Thiết lập màn hình máy tính

Theo mặc định của nhà sản xuất, các chế độ làm việc được đặt về các thông số gốc, vì vậy người dùng cần điều chỉnh lại cho phù hợp với nhu cầu sử dụng.

Đối với màn hình tinh thể lỏng, việc điều chỉnh chủ yếu liên quan đến thiết lập chế độ hiển thị và màu sắc. Với màn hình CRT, cần phải thực hiện nhiều điều chỉnh hơn. Do sự khác biệt trong quá trình chuyển đổi chế độ hình ảnh và các cuộn lái tia, cần thiết phải điều chỉnh màn hình để phù hợp với chế độ phân giải thường xuyên sử dụng (đảm bảo hình ảnh đầy đủ màn hình và không bị méo mó). Dưới đây là hướng dẫn điều chỉnh màn hình CRT theo các bước.

• Điều chỉnh tốc độ làm tươi: Thực hiện trên máy tính, tốc độ làm tươi ảnh hưởng lớn đến khung hình khi chuyển đổi, vì vậy cần chọn một tốc độ làm tươi cố định cho hệ thống. Thiết lập tốc độ làm tươi có thể thực hiện trong Display Properties.
• Đặt lại toàn bộ thiết lập màn hình về mặc định: Việc điều chỉnh khung hình có thể thực hiện qua máy tính (một số driver cạc màn hình cho phép), do đó cần đưa thiết lập về mặc định trước khi điều chỉnh màn hình.
• Tiến hành điều chỉnh trực tiếp trên màn hình qua các nút điều chỉnh: Thu nhỏ khung hình để không bị vượt ra ngoài mép biên của màn hình, căn chỉnh khung hình về trung tâm màn hình, và cân chỉnh độ giãn đều hai chiều ngang và dọc để khung hình chiếm đầy màn hình. Điều chỉnh độ xoay, độ méo và độ lệch để khung hình thẳng và hợp lý nhất.

Tiện ích bổ sung trên màn hình máy tính

Ngoài vai trò chính là hiển thị hình ảnh, hiện nay nhiều màn hình máy tính còn được trang bị các tính năng bổ sung khác:

Loa: Một số mẫu màn hình, bao gồm cả loại CRT và màn hình tinh thể lỏng, có tích hợp loa. Loa thường được gắn hai bên để phát âm thanh stereo, và một số màn hình dành cho game thủ còn có thêm loa siêu trầm. Loa cũng có thể được thiết kế chìm hoặc ẩn sau màn hình.

Micro: Thường được tích hợp cùng với loa trên một số mẫu màn hình.

Cổng USB mở rộng: Cung cấp tiện ích cho việc kết nối nhanh các thiết bị sử dụng cổng USB.

Webcam: Một số màn hình tích hợp sẵn webcam. Sự kết hợp giữa micro, loa và webcam rất hữu ích cho những người thường xuyên tham gia vào các cuộc trò chuyện trực tuyến (chat).

Tuy nhiên, các tính năng bổ sung này chủ yếu được thiết kế cho người dùng văn phòng và thường có chất lượng thấp, không phù hợp cho các nhu cầu chuyên nghiệp.

• Màn hình tinh thể lỏng
• Đặc điểm của màn hình tinh thể lỏng

• Scott Mueller; Sửa chữa và Nâng cấp Máy tính, Ấn bản thứ 17.

Liên kết bên ngoài