Mặt Trời nhô lên

Mặt Trời nhô lên (Hán-Việt: nhật thăng, nhật xuất, triều dương) là khoảnh khắc khi rìa trên của Mặt Trời hiện ra trên đường chân trời phía đông. Không nên nhầm lẫn Mặt Trời nhô lên với rạng đông hay bình minh (Hán-Việt: phất/phá hiểu, lê minh), các thời điểm mà bầu trời bắt đầu sáng lên, thường là trước khi Mặt Trời xuất hiện, đánh dấu sự kết thúc của ánh sáng mờ tối. Sự khúc xạ trong khí quyển khiến Mặt Trời có vẻ như đã xuất hiện mặc dù thực tế vẫn còn ở dưới đường chân trời một chút, nên cả Mặt Trời nhô lên lẫn Mặt Trời lặn đều là những ảo giác quang học. Tương tự như ảo giác của Mặt Trăng, Mặt Trời khi ở gần đường chân trời trông có vẻ lớn hơn so với khi ở trên cao gần đỉnh đầu.

Chuyển động của Mặt Trời về phía tây quanh Trái Đất sau khi mọc từ đường chân trời là kết quả của sự quay của Trái Đất theo hướng đông, tương đương với chuyển động ngược chiều kim đồng hồ khi nhìn từ cực Bắc. Hiện tượng này dẫn đến việc nhiều nền văn hóa phát triển các truyền thuyết và hệ thống tôn giáo dựa trên mô hình địa tâm. Hiệu ứng tương tự cũng có thể quan sát được với các vệ tinh cận cực.

Mặt Trời mọc và lặn được đo theo phần rìa phía trên của Mặt Trời thay vì trung tâm của nó, điều này làm cho khoảng thời gian 'ngày' có vẻ dài hơn so với 'đêm'. Tuy nhiên, công thức tính thời điểm Mặt Trời mọc lại dựa trên tâm của Mặt Trời.

Thời điểm

Thời điểm Mặt Trời mọc thay đổi theo mùa và vĩ độ của địa điểm quan sát. Thời gian chính xác của Mặt Trời mọc cũng phụ thuộc vào kinh độ của từng địa điểm trong cùng một múi giờ. Sự thay đổi hàng ngày và nửa năm về thời gian Mặt Trời mọc là do trục nghiêng của Trái Đất và quỹ đạo hình elip gần tròn của Trái Đất quanh Mặt Trời. Tuy nhiên, một số hiện tượng bất thường cũng tồn tại. Ở Bắc bán cầu, Mặt Trời mọc muộn nhất không diễn ra vào ngày đông chí (khoảng 22 tháng 12), mà vào đầu tháng 1. Tương tự, Mặt Trời mọc sớm nhất không vào ngày hạ chí (khoảng 21 tháng 6), mà sớm hơn trong tháng 6. Khi di chuyển xa khỏi xích đạo, thời gian Mặt Trời mọc và lặn thay đổi suốt cả năm. Ngay cả ở xích đạo, Mặt Trời mọc và lặn cũng thay đổi vài phút (trước hoặc sau 6h và trước hoặc sau 18h) trong suốt cả năm.

Do sự nghiêng trục của Trái Đất, bất kể khi nào và ở đâu Mặt Trời mọc, nó luôn nằm ở góc đông bắc từ xuân phân đến thu phân và ở góc đông nam từ thu phân đến xuân phân năm sau. Mặt Trời chỉ mọc chính xác ở hướng đông vào ngày xuân phân và thu phân cho tất cả các quan sát viên trên Trái Đất. Thời gian từ Mặt Trời mọc đến Mặt Trời lặn để có 12 giờ ban ngày và 12 giờ ban đêm không trùng khớp với các ngày 'điểm phân' (xuân phân hoặc thu phân), vì thời điểm Mặt Trời mọc và lặn (và do đó độ dài của ban ngày và đêm) thay đổi theo vĩ độ của người quan sát.

Sắc thái màu sắc

Sự chuyển màu đỏ và cam rực rỡ của bầu trời vào lúc Mặt Trời mọc hoặc lặn chủ yếu là do sự tán xạ ánh sáng từ các hạt bụi, tro, và sol khí trong khí quyển Trái Đất. Sự gia tăng này vào lúc Mặt Trời mọc hay lặn có thể được lý giải bằng thuyết Mie hoặc xấp xỉ lưỡng cực rời rạc. Khi không khí trong tầng đối lưu ít hạt nhỏ hơn, chẳng hạn sau mưa dông lớn, màu đỏ còn lại sẽ kém mãnh liệt hơn và có thể được giải thích bằng tán xạ Rayleigh từ các phân tử không khí. Màu sắc bầu trời khi Mặt Trời mọc thường ít mãnh liệt và ít chói hơn so với khi Mặt Trời lặn vì không khí buổi sáng thường ít hạt nhỏ hơn so với buổi chiều. Ban đêm, không khí lạnh và ít gió làm giảm lượng bụi và tro trong khí quyển, dẫn đến tán xạ Mie giảm và giảm màu đỏ và cam vào lúc Mặt Trời mọc. Tuy nhiên, cường độ màu sắc vào lúc Mặt Trời mọc có thể mạnh hơn khi có các sự kiện như cháy rừng ban đêm, phun trào núi lửa, hoặc bão bụi phía đông người quan sát. Một số vụ phun trào núi lửa gần đây, chẳng hạn như của núi Pinatubo năm 1991 và Krakatoa năm 1883, đã tạo ra những cảnh Mặt Trời mọc và lặn đặc biệt trên toàn thế giới.

Thỉnh thoảng, ngay trước khi Mặt Trời mọc hoặc ngay sau khi Mặt Trời lặn, người ta có thể thấy tia chớp màu xanh lá cây

• Mặt Trời lặn
• Rạng đông
• Hoàng hôn
• Ban ngày
• Ban đêm
• Ráng, bao gồm cả ráng chiều
• Phương trình Mặt Trời mọc
• Chạng vạng

Thư viện hình ảnh

Ghi chú

Các liên kết bên ngoài

• Để tính toán thời điểm Mặt Trời mọc và lặn cũng như Mặt Trăng mọc và lặn, sử dụng Google Maps.
• Trình tính toán Mặt Trời/Mặt Trăng mọc/lặn. Tìm vị trí Mặt Trời cho thời gian và địa điểm bất kỳ. Lưu trữ 2013-03-25 tại Wayback Machine
• Tính toán thời gian Mặt Trời mọc và lặn
• Lịch trình Mặt Trời mọc/lặn có thể tùy chỉnh
• Bảng tính Mặt Trời mọc/lặn trong một năm Lưu trữ 2011-10-14 tại Wayback Machine
• Tính toán Mặt Trời mọc/lặn của Hải quân Hoa Kỳ Lưu trữ 2011-04-06 tại Wayback Machine
• Giải thích chi tiết về màu sắc bầu trời với các thuật ngữ đơn giản
• Bảng tính Excel với hàm VBA để tính Mặt Trời mọc/lặn, giữa trưa, tranh tối tranh sáng và vị trí Mặt Trời (góc phương vị và cao độ); từ chương trình tính toán trực tuyến của NOAA
• sun.exnatura.org Lịch trực tuyến với cơ chế tìm kiếm vị trí tương tác cho Mặt Trời mọc/lặn
• Các công thức tính toán thời gian Mặt Trời mọc và lặn
• Cung cấp thời gian Mặt Trời mọc/lặn cho vị trí được liệt kê theo Google Maps Lưu trữ 2013-01-29 tại Wayback Machine
• Nhật ký bao gồm cả thời gian Mặt Trời mọc/lặn/tranh tối tranh sáng cho mọi vị trí trên Trái Đất Lưu trữ 2007-06-29 tại Wayback Machine
• Lịch tháng với Mặt Trời/Mặt Trăng mọc/lặn/tranh tối tranh sáng cho mọi vị trí trên Trái Đất
• Video về cảnh Mặt Trời mọc Lưu trữ 2012-10-22 tại Wayback Machine
• Hình ảnh Mặt Trời mọc