Mẫu văn lớp 10: Đánh giá bài thơ Chiếc lá đầu tiên của Hoàng Nhuận Cầm

Mẫu văn lớp 10: Đánh giá bài thơ Chiếc lá đầu tiên của Hoàng Nhuận Cầm cung cấp hướng dẫn viết chi tiết kèm theo 2 bài văn mẫu khác nhau rất hay. Điều này giúp học sinh có nhiều tài liệu học tập để củng cố kỹ năng làm văn cảm nhận bài thơ một cách hiệu quả.

Chiếc lá đầu tiên là một bài thơ xuất sắc, với hình ảnh tươi sáng, biểu cảm sâu sắc, và âm nhạc lôi cuốn. Vì thế, tác phẩm đã ghi dấu trong lòng độc giả qua nhiều thế hệ và được chia sẻ qua các thời kỳ. Bạn có thể tham khảo thêm các bài văn mẫu phân tích Chiếc lá đầu tiên.

Kế hoạch cảm nhận bài thơ Chiếc lá đầu tiên

I. Khởi đầu

• Giới thiệu bài thơ và tác giả.
• Tổng kết ý nghĩa và giá trị văn học của tác phẩm.

II. Phần chính

a. Sự nhớ về người thân “em”:

- Sử dụng kỹ thuật sáng tạo để tạo hình “tiếng thở” của thời gian, kết hợp từ ngữ âm nhạc “rất êm”.

• “Hoa súng tím”, “chùm phượng”, “cánh ve” làm nổi bật không khí mùa hè
• Hoa súng, cánh ve, phượng hồng đều gợi lên bầu không khí mùa hè và kỷ niệm của tuổi học trò.
• Qua dòng cảm xúc của nhân vật trung thành, tác giả đưa ta về với mùa hè xưa, mùa hè đầu tiên biết yêu.
• De câu thơ đậm chất nhớ nhung và tiếc nuối của tác giả về quá khứ đã phai mờ dần theo thời gian. Khi đọc những dòng thơ này, độc giả không thể không chia sẻ cảm xúc và hồi tưởng về những kỷ niệm đã qua.

b. Hồi ức về trường xưa:

• Kỹ thuật nhân hóa “sân trường bâng khuâng” làm hiện lên không gian của trường với biết bao kỷ niệm lưu luyến.
• Thơ ngắt dòng với dấu chấm nằm giữa câu “Sân trường đêm./ Rụng xuống lá bàng đêm”
• Bầu không khí yên bình của sân trường bỗng chốc xáo động với việc lá bàng rơi xuống. Có thể đó cũng là cảm xúc của tác giả trôi về quãng thời gian học sinh với sự nhớ nhung sâu sắc.
• Từ “nỗi nhớ” được lặp lại 3 lần là biểu hiện của cảm xúc đậm đà.

- Phần đoạn hội thoại tại khổ thơ 5 đề cập đến những kí ức của lớp học

• Kí ức về ngôi trường xưa trỗi dậy trong lòng. Cảm xúc đan xen, nhớ nhung về những ngày thơ ấu đã qua. Đó là thời gian của sự vô tư và hạnh phúc. Trong tâm trí vẫn còn đọng lại hình ảnh của thầy cô, bạn bè, lớp học, sân trường và những chiếc lá,… Dù đã xa rồi, nhưng những kỷ niệm ấy vẫn luôn đẹp và không bao giờ phai mờ.
• Hình ảnh của “Chiếc lá buổi đầu tiên” ở cuối bài thơ:
• “Chiếc lá buổi đầu tiên” ở cuối bài thơ là biểu tượng của tình yêu đầu, của tuổi học trò, của những kỷ niệm đẹp và của một tác giả – một người trẻ trung, trong sáng.

c. Tổng kết:

- Về phần nội dung

Tác phẩm tái hiện lại kí ức của tác giả về những khoảnh khắc đẹp tuổi học trò tại trường cũ, trong lớp học xưa, cùng bạn bè, những trò nghịch ngợm... và cả mối tình đầu đáng nhớ. Tình cảm ấy dường như rất trong sáng, là nỗi nhớ nhung, là sự gắn bó chặt chẽ, vừa ấm áp ngọt ngào, vừa chân thành hồn nhiên.

- Về khía cạnh nghệ thuật

• Sử dụng từ ngữ thể hiện sâu sắc cảm xúc
• Sử dụng câu văn đặc sắc

III. Kết thúc

Tận hưởng giá trị chủ đề và các nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ.

Phê phán Chiếc lá đầu tiên

Một triết gia từng nói rằng: có ba điều không bao giờ trở lại, đó là từ lời đã nói ra, thời gian đã trôi qua và tình yêu đã mất. Trong mỗi con người, chắc hẳn ai cũng trải qua những khoảnh khắc biết rằng sẽ mãi ra đi, để rồi sau này, mỗi khi nhớ về, lòng lại xót xa, thêm nỗi buồn nặng trĩu. Chiếc lá đầu tiên của Hoàng Nhuận Cầm đã thể hiện cho chúng ta điều này.

Bài thơ là một dạng kỷ niệm, một khúc hát về quá khứ sống động, đau lòng về thời học trò. Ở đây, quá khứ và hiện tại giao nhau. Tác giả đứng ở hiện tại để nhìn về quá khứ, hiện tại chỉ như một giấc mơ, hoặc nói cách khác, ông ta đang quên đi để sống trong những cảm xúc xưa, những cảm xúc trong trẻo, trong sáng của kẻ “bắt đầu yêu”, những cảm xúc đau đớn, tiếc nuối khi tiếng ve xao xuyến …

Bài thơ giống như một bản nhạc chậm rãi, không có cao trào nhưng âm điệu của nó đã lưu vào tâm trí, khiến người ta lắng nghe, nghẹn ngào và lạc lõng trong vùng ký ức.

Những dòng thơ của Hoàng Nhuận Cầm dường như chỉ là sự tường thuật đơn giản, không cầu kỳ và hoa mỹ, chỉ đôi khi lóe sáng những hình ảnh, như là một biểu hiện của cảm xúc mạnh mẽ, như là sự mãnh liệt của nỗi nhớ. Trong thế giới thơ, chỉ có thơ về tình yêu là quan trọng. Và thơ đẹp là thơ khiến cho người đọc quên đi mỗi từ ngữ.

Em thấy như không phải tất cả đã xa rồi. Vâng, tất cả đã xa rồi. Cả tuổi học trò, cả tình yêu đầu đời. Thời gian “rất khẽ” thôi, nhưng thời gian làm “tuổi thơ kia ra đi một cách kiêu hãnh”. Cái “kiêu hãnh” ấy dường như không thể kiềm chế, không thể nắm bắt.

Anh chưa kịp nhận ra, tưởng rằng mọi thứ cũng chỉ qua đi “rất khẽ” thôi, nhưng không ngờ… Hình ảnh “Hoa súng tím vào trong mắt lắm mê say” giống như là sự tụ lại, sự tích trữ để bùng cháy lần cuối của quãng đời học sinh sắp kết thúc. Vì vậy cái mê say ấy cũng đắng cay như một sự níu kéo.

Em thấy như không phải tất cả đã xa rồi – Là nói với em, với chính bản thân, cũng là với thời gian và cuộc sống. Tác giả hồi tưởng lại những năm tháng cuối cùng của tuổi học trò dưới mái trường thân thương, trong đó anh đã ghi chép, ghi lại, tưởng tượng ra những khoảnh khắc, những hình ảnh độc đáo, như “sân trường đêm rơi xuống trái bàng đêm”.

Ở đây, có thể hiểu rằng thời gian và không gian đã kết hợp một cách chặt chẽ. Thơ là một lĩnh vực bí ẩn, là “không thể giải thích”. Đôi khi, ta cảm nhận được vẻ đẹp, sức hấp dẫn của câu thơ mà không thể lý giải được. Chỉ biết rằng có một điều gì đó lưu lại, một đôi mắt học trò buồn bã sâu kín, một hương vị đắng ngắt nhẹ nhàng yêu dấu của trái bàng đêm vụng trộm. Và có lẽ, chính những điều mơ hồ đó đã ghi sâu vào trong ký ức của anh:

Nỗi nhớ không bao giờ phai mờ
Bạn còn nhớ trường, lớp, tên tôi không

Tác giả gần như đã trực tiếp thốt ra. Chỉ có điều, có lẽ, ai đã trải qua mối tình đầu, khi nhớ về người xưa, vẫn luôn tự hỏi và ao ước: Tôi nhớ bạn, bạn còn nhớ tôi không? Những bí mật của tình yêu đầu không bao giờ kể hết, vẫn âm ỉ trong những năm tháng sau này. Và khi đọc đến phần cuối:

Em đã yêu anh, anh đã xa rồi
Cây bàng hẹn hò vẫy tay chào mãi
Khắc sâu trong anh! Nhưng chỉ quay đầu lại
Không thấy trên sân trường – chiếc lá buổi đầu tiên

Tôi lại nhớ đến lời hát trong bài Mối Tình Đầu của Thế Duy “không hiểu vì sao tình yêu tan vỡ, như hoa ven hồ tàn theo gió mùa thu”. Rõ ràng em đã yêu, nhưng anh đã ra đi. Anh không thể hiểu được “anh nhớ quá! Nhưng chỉ lo quay đầu lại”.

Tất cả đều diễn ra không hiểu nổi, đều là những mâu thuẫn hết sức tự nhiên. “Chiếc lá buổi đầu tiên” ở đây là một biểu tượng. Đó là tuổi học trò, là tình yêu đầu, là một thời đã qua nhưng cũng là một phiên bản khác của tác giả – đó là ta, nhưng cũng như không phải là ta.

Bài thơ khá dài, toàn bộ bắt nguồn từ tâm trạng nhớ nhung không nguôi với thời học trò. Khi trong cuộc sống hối hả, ta nhìn lại một bức ảnh xưa, chắc chắn sẽ không tránh khỏi nỗi tiếc nuối. Mặc dù hiểu rằng điều đó là tất yếu. Và giống như Hoàng Nhuận Cầm: Những chuyện xưa, thật nhiều, cứ đầy cảm xúc cứ sôi nổi!

Cảm nhận về bài thơ Chiếc lá đầu tiên

'Thơ là lời nói từ trái tim' (Diệp Tiếp) và nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm đã thể hiện tâm hồn mình một cách tinh tế qua bài 'Chiếc lá đầu tiên'. Đọc bài thơ, người đọc được trở về với những kí ức xa xôi của một thời cầm sách tới trường. Tác phẩm là biểu hiện của nỗi nhớ thương đầy đắng của tác giả về những kỷ niệm dưới mái trường yêu dấu.

Tác phẩm được viết vào năm 1971 nhưng phải mất mười năm để hoàn thiện. Nhà thơ đã chia sẻ rằng: 'Có bài thơ tôi viết rất nhanh. Ví dụ như bài 'Sông Thương tóc dài' tôi viết trong vòng 5 phút trên vỏ bao thuốc lá, còn bài 'Chiếc lá buổi đầu tiên' tôi viết trong 10 năm. Bài thơ ban đầu có tựa là 'Trường ơi, chào nhé'. Khổ thơ đầu tiên được viết trong năm đầu tiên tôi vào đại học, khi mới bước qua 'tuổi khăn quàng, phấn trắng, nắng vô tâm'. Dù bài thơ được viết vào những thời điểm khác nhau nhưng vẫn thể hiện đầy đủ, toàn vẹn cảm xúc nhớ thương của tác giả. Bắt nguồn từ bốn dòng thơ của chiếc lá đầu tiên, tác giả muốn diễn đạt tình yêu dành cho thầy cô, mái trường. Nỗi nhớ da diết về thời học trò đã qua là nguồn cảm hứng liên tục, chủ đạo của tác phẩm. Tên 'Chiếc lá đầu tiên' là một hình ảnh có tính biểu tượng. Đó có thể là biểu tượng cho sự khởi đầu của một tình yêu mới nở, cho những kỷ niệm đầu tiên. Bởi vì hình ảnh ban đầu thường ghi lại những kỷ niệm, dấu ấn khó phai.

Trong hai khổ thơ đầu, nhân vật chân thành biểu lộ nỗi tiếc nuối về quãng thời gian tươi đẹp. Đồng thời, một cách trực tiếp bày tỏ tình cảm với người 'em'. Dòng thơ 'Em thấy không, tất cả đã xa rồi' đã thể hiện sự tiếc nuối về quãng thời gian đã qua. Thời gian hiện lên qua những biện pháp tu từ nhân hóa trong 'Trong tiếng thở của thời gian rất khẽ'. Từ 'rất khẽ' kích thích liên tưởng về sự chuyển động nhẹ nhàng của thời gian, dường như thời gian trôi đi nhanh chóng, khiến nhân vật cảm thấy ngỡ ngàng. Thời gian không quay lại, là dòng thác không ngừng đổ vào cuộc sống, vì vậy, nhân vật chân thành mới nhận ra 'tuổi thơ kia ra đi cao ngạo thế'. Tuổi thơ chứa đựng bao mơ mộng, ngây ngô của ngày trẻ, một khi đã mất đi thì chắc chắn không bao giờ trở lại được nữa. Câu thơ bày tỏ sự hoài niệm, tiếc nuối của nhân vật chân thành.

Trong những khổ thơ tiếp theo, hình ảnh liên quan đến thời học trò 'hoa súng tím', 'chùm phượng hồng', 'tiếng ve', 'con ve' xuất hiện rất nhiều. Trong tâm trí của nhân vật trữ tình, bông hoa súng mang lại cảm giác say đắm, thích thú 'Hoa súng tím vào trong mắt lắm mê say'. Có thể, tình yêu ở tuổi học trò thường bắt nguồn từ tình bạn. Nhân vật trữ tình nhớ lại một thời 'yêu dấu' đã qua, nhớ về cảm giác chùm phượng hồng lúc ban đầu. Chùm phượng nở rộ cũng là lúc một năm học chuẩn bị kết thúc. Phút giây đó còn được báo trước bởi tiếng 've tiên tri'. Tiếng ve là âm thanh đặc trưng của mùa hạ, cũng là mùa chia tay mái trường, thầy cô. Biện pháp nhân hóa 'con ve tiên tri vô tâm báo trước' cho thấy sự bàng hoàng, tiếc nuối đến ngỡ ngàng. Tâm trạng của nhân vật trữ tình đang trở về mùa hè năm ấy, nhớ lại lần đầu biết yêu.

Nỗi nhớ về mái trường càng trở nên sâu sắc hơn trong ba khổ sau. Biện pháp điệp cấu trúc 'Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu' được dùng để nhấn mạnh vào cảm xúc mãnh liệt, dâng trào của nhân vật trữ tình khi nhớ về trường cũ. Lớp học mang theo nhiều tâm tư, tình cảm của con người qua biện pháp nhân hóa 'bâng khuâng màu xanh rủ'. Từ 'bâng khuâng' diễn đạt tâm trạng luyến tiếc, nhớ nhung. Không gian yên bình của sân trường ban đêm bị xao lạc bởi trái bàng rụng xuống. Khổ thơ thể hiện cảm xúc dâng trào của nhân vật trữ tình khi nhớ về trường cũ.

Nỗi nhớ ấy càng được thể hiện rõ trong khổ thứ tư. Biện pháp điệp cấu trúc 'nỗi nhớ' diễn tả mạnh mẽ về kí ức tuổi học trò. Đây là điểm cao nhất của sự xúc động và nhớ nhung. Ta nhận ra, trong khổ thơ này cũng có sự thay đổi về cách diễn đạt. Khi nào chủ thể là 'anh' để trao gửi tâm tư, tình cảm với 'em'. Khi nào chủ thể là 'tôi' muốn chia sẻ cảm xúc với 'bạn', với tất cả mọi người, trong đó có 'em'. Các đại từ nhân xưng 'ta', 'tôi', 'anh' thực ra vẫn là một, đó là chủ thể trữ tình trong các mối quan hệ khác nhau. Câu hỏi tu từ 'Bạn có nhớ trường nhớ lớp, nhớ tên tôi' có thể hiểu nhân vật trữ tình đang hỏi 'bạn', hỏi mọi người liệu có còn nhớ đến mái trường, nhớ đến mình hay không. Câu thơ đã diễn đạt sâu sắc nỗi nhớ về thầy cô, bạn bè.

Trong khổ thơ thứ năm, tác giả trích dẫn nguyên văn lời thoại để thể hiện cảm xúc theo cách gián tiếp. Ba dòng thơ đầu tiên cho thấy niềm vui, trẻ trung của tuổi học trò. Đến câu thơ cuối cùng, nhân vật không thể kìm nén được cảm xúc mà phải thốt lên: 'Ôi những trận cười trong sáng đó lao xao'. Tác giả xen kẽ các mẩu đối thoại mang yếu tố tự sự vào mạch trữ tình, kết hợp giữa biểu cảm gián tiếp và trực tiếp khiến cho lời thơ trở nên linh hoạt và kỷ niệm cũng được mô tả rõ ràng, đáng nhớ hơn.

Ở khổ thơ thứ sáu, điệp cấu trúc 'Những chuyện năm nao, những chuyện năm nào' và từ điển từ 'cứ' nhấn mạnh vào cảm xúc mãnh liệt, dâng trào của nhân vật trữ tình, đồng thời tạo nên nhịp điệu xao xuyến cho bài thơ. Câu thơ 'Mùa hoa mơ rồi đến mùa phượng cháy' diễn tả sự di chuyển của thời gian từ cuối đông đầu xuân sang hè. Khi nhìn thấy thầy cô đã già đi theo năm tháng, chủ thể trữ tình mong tóc thầy không nên 'bạc thêm'.

Cảm xúc tiếc nuối của nhân vật trữ tình về một thời đã qua được mô tả rõ ràng trong hai khổ thơ cuối cùng. Cụm từ 'Thôi đã hết' ám chỉ sự kết thúc, không còn những ngày tháng học tập dưới mái trường yêu quý với những trò đùa tinh nghịch 'tóc trắng ngủ quên', 'cầm dao khắc lăng nhăng trên bàn ghế cũ'. Hai câu thơ 'Em đã yêu anh, anh đã xa rồi/ Cây bàng hẹn hò chìa tay vẫy mãi' diễn tả sự chia lìa, xa cách. Kết thúc bài thơ, nhân vật trữ tình thể hiện niềm thương nhớ, nuối tiếc về những kỷ niệm lần đầu, về thuở ban đầu mới yêu 'Không thấy trên sân trường - chiếc lá buổi đầu tiên'.

Sử dụng từ ngữ sôi động, hình ảnh sinh động, gần gũi cùng các kỹ thuật tu từ như so sánh, nhân hóa, điệp ngữ độc đáo, tác giả đã thể hiện sự nhớ mong đậm đặc và nỗi khao khát khi nhớ về ngày xưa, thầy cô, bạn bè. Đồng thời, gợi mở những ký ức tươi đẹp, trong sáng, ngây thơ của tuổi học trò cho độc giả.