Mẫu văn lớp 11: Phân tích bài thơ Thời gian Viết bài văn nghị luận về một bài thơ

Mẫu văn lớp 11: Phân tích bài thơ Thời gian là một đề tài rất thú vị trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn 11 Chân trời sáng tạo tập 2.

Phân tích văn bản Thời gian đem lại bài văn mẫu hay và đạt điểm cao nhất cho các học sinh giỏi. Qua đó cung cấp nhiều tư liệu học tập hữu ích, giúp học sinh củng cố kiến thức, hoàn thiện ngôn ngữ để viết bài văn nghị luận tốt hơn. Đồng thời, các bạn cũng có thể tham khảo thêm: Viết văn nghị luận về một tác phẩm văn học (Bài thơ) hoặc tác phẩm nghệ thuật (Bức tranh, tượng).

Phân tích bài thơ Thời gian của Văn Cao

Trong bài thơ “Thơ bình phương, đời lập phương”, nhà thơ Chế Lan Viên đã từng viết:

“Kết tinh bài thơ và muối biển
Muối lắng dưới đáy, thơ đọng sâu trong lòng”.

Thực tế, những gì đẹp đẽ nhất, quý giá nhất, tinh túy nhất của thơ luôn “đọng sâu trong lòng”, sâu trong tình cảm, cảm xúc, trong suy tư, trong ngôn ngữ... Nếu những gì quý giá nhất của biển kết tinh trong những hạt muối “lắng dưới đáy” dễ thấy thì những gì tinh túy nhất của thơ lại “đọng sâu trong lòng”, sâu, xa không dễ thấy, không dễ cảm, “không thể nhìn bằng mắt thường, không thể nếm bằng miệng thường” (Hoàng Đức Lương). Đến với bài thơ “Thời gian” của Văn Cao, người đọc một lần nữa cảm nhận được sự dày dặn, cô đọng của cảm xúc, của suy tư qua những vần thơ đầy ấn tượng, hàm súc:

Thời gian trôi qua giữa đôi bàn tay
Làm khô lá cây xanh um tươi
Kỷ niệm trong tôi
rơi
như tiếng sỏi

(Năm 1988)

Cảm nhận về thời gian, suy tư, khám phá về thời gian là một trong những chủ đề quan trọng trong văn học. Đã từng được thể hiện trong những vần thơ u buồn nhưng sâu lắng của Trần Tử Ngang: “Người trước đã đi qua đâu?/ Người sau chưa đến đâu?/ Ngắm bầu trời bao la vô tận/ Đầy nước mắt rơi nhẹ nhàng” trong “Đăng U Châu đài ca”, đã để lại dấu ấn một “góc nhìn về thời gian” của Xuân Diệu với câu hỏi đầy trăn trở: “Trời đất vẫn còn nhưng tôi đã mất/ Đành đau buồn nhìn lại phong cảnh bên ngoài” trong “Vội vàng”, và ngay cả “chiếc lá trong cơn giông bão”-nhà thơ Xuân Quỳnh-cũng than thở về sự trôi chảy của thời gian qua những tiếng thở dài, những lời thốt ra đầy xót xa: “Bầu trời cuối cùng cũng được lá xanh che phủ/ Lá vàng phai màu dần...”.

Tiếp tục dòng suy tư về thời gian, bài thơ của Văn Cao được chia thành hai khổ liền kề, tạo nên một sự tương phản đặc biệt. Sáu câu thơ đầu tiên là biểu hiện của nhà thơ - nhạc sĩ tài năng về sức ảnh hưởng đáng sợ của thời gian đối với con người, cuộc sống:

Thời gian trôi qua giữa đôi bàn tay
Làm khô lá cây xanh
Kỷ niệm trong lòng tôi
rơi như tiếng sỏi
trong lòng giếng cạn.

Thời gian là một khái niệm lớn lao, không hình ảnh, nhưng trong cái nhìn của Văn Cao, thời gian có thể trôi qua, đi qua “giữa đôi bàn tay”. Câu thơ ngắn gợi lên hình ảnh con người mong muốn giữ lấy, nắm giữ thời gian mãi mãi trong lòng bàn tay. Đằng sau khát vọng mạnh mẽ ấy là nỗi đau, là sự bất lực của con người trước dòng chảy vô tận của thời gian.

Khi “thời gian trôi qua giữa đôi bàn tay”, nó sẽ làm cho cuộc sống héo hon, “làm khô” những chiếc lá xanh tươi đầy sức sống ngày hôm nay. Nhưng sức ảnh hưởng kinh khủng của thời gian không chỉ dừng lại ở những thứ hiện hữu như chiếc lá đó. Thời gian còn làm phai nhạt, làm mờ đi những giá trị vô hình nhưng rất đẹp đẽ, quý giá của cuộc sống con người, đó là kỷ niệm:

Kỷ niệm là một trong những bảo vật quý báu mà con người có thể giữ lại trong lòng về những người, những vật, những việc đã từng trải trong cuộc đời. Nhờ kỷ niệm, cuộc sống của con người không trở nên hư vô, không trở thành vô nghĩa. Nhưng dưới tác động của thời gian khắc nghiệt, ngay cả những giá trị tinh thần đó cũng bị xơ xác, phai mờ.

Khổ thơ đầu mở ra khái niệm mang tính triết học bi quan về tác động nghiệt ngã của thời gian đối với con người, cuộc sống. Ngỡ như chúng ta sẽ gặp lại “nỗi sầu nhân thế” nào đó trong thơ ca, nhưng đến khổ thơ tiếp theo, Văn Cao lại cho chúng ta thấy có những điều sẽ vượt qua được quy luật khắc nghiệt đó của thời gian, đó là “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em”:

Những câu thơ ấy
vẫn còn xanh mát
Những bài hát ấy
vẫn còn xanh tươi
Và ánh mắt em
như hai giếng nước trong trẻo

Từ “những”, từ ngữ “vẫn còn xanh mát” được lặp lại hai lần, như một sự khẳng định mạnh mẽ, thể hiện thái độ kiên định, thách thức chống lại sự tác động của thời gian. “Câu thơ”, “bài hát” là biểu tượng ẩn dụ để chỉ ra rằng nghệ thuật làm giàu và làm đẹp tâm hồn con người. Chỉ có những câu thơ, bài hát đó sẽ cùng chúng ta vượt qua thời gian, “không bị ràng buộc bởi luật lệ của sự suy tàn”, “không chấp nhận cái chết”. Nghệ thuật là một trong những phương tiện mạnh mẽ mà con người sử dụng để đối phó với sự tàn phá của thời gian.

Bên cạnh nghệ thuật, con người còn tìm ra một “vũ khí” khác hiệu quả để chống lại thời gian, đó là “đôi mắt em”:

Và ánh mắt em
như hai giếng nước trong trẻo

Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn, là biểu tượng của tình yêu. Tình yêu chính là nguồn gốc của những điều kì diệu, của sự thăng hoa trong nghệ thuật. “Nếu thiếu tình yêu, thế giới sẽ trở nên u ám” (V.Hugo). Dù đối mặt với mọi khó khăn, thử thách của số phận, của thời gian, con người vẫn sáng tạo, nhờ có “đôi mắt em” “như hai giếng nước” trong trẻo, tràn đầy tình thương. Đó không gì khác ngoài sự bất tử của cái đẹp trước sức tàn phá của thời gian.

Thời gian có thể làm khô đi những lá của cuộc đời, nhưng lại làm xanh lá của nghệ thuật. Thời gian có thể làm rơi những kỷ niệm vào lòng giếng cạn, nhưng không thể làm khô đi đôi mắt của tình yêu như hai giếng nước ngọt ngào. Với những cảm xúc, suy tư “đọng sâu trong lòng”, với niềm tin mãnh liệt và sâu sắc, bài thơ “Thời gian” của Văn Cao sẽ mãi mãi “còn xanh”, như biểu tượng của sự vĩnh hằng, bất tử của Nghệ thuật - Tình yêu và cái đẹp!