Mô hình lừa đảo Ponzi là gì? Cách bảo vệ bản thân khi đầu tư

Mô hình Ponzi, hay còn gọi là mô hình đa cấp, mặc dù nhiều người nghĩ rằng hiếm khi xảy ra và dễ phát hiện, thực tế chúng rất phổ biến. Mô hình Ponzi là hình thức gian lận đầu tư phổ biến trên toàn cầu, có thể lừa cả nhà đầu tư có kinh nghiệm với số tiền lớn. Bài viết này sẽ cung cấp một số lời khuyên hữu ích về cách tránh rơi vào mô hình Ponzi, cũng như hành động cần thực hiện nếu bạn bị mắc kẹt và hiểu rõ hơn về loại hình này.

Mô hình Ponzi là gì?

Mô hình Ponzi, hay còn gọi là mô hình đa cấp, là một hình thức gian lận đầu tư bằng cách dùng tiền của nhà đầu tư mới để trả cho những người đầu tư hiện tại. Những tổ chức thực hiện mô hình Ponzi thường hứa hẹn đầu tư và tạo ra lợi nhuận cao với ít rủi ro. Mặc dù không có bất kỳ hoạt động đầu tư hay kinh doanh thực sự, mô hình này vẫn tồn tại.

Khi tham gia vào mô hình Ponzi, 'thành công' đề cập đến việc những nhà đầu tư sớm nhận được khoản lợi nhuận đã hứa. Các nhà đầu tư ban đầu chia sẻ câu chuyện thành công của mình để thu hút những nhà đầu tư mới với mục đích không hề hay biết đây là một chiêu lừa. Mô hình Ponzi có thể tồn tại và phát triển từ vài tháng đến vài năm trước khi mọi người nhận ra và nó sụp đổ.

Mô hình Ponzi là gì - Kẻ lừa đảo thu lợi nhuận bằng cách thu phí đối với các khoản đầu tư hoặc đơn giản là bỏ trốn bằng tiền của các nhà đầu tư. Các mô hình Ponzi thường sụp đổ khi không có đủ vốn mới để trả cho nhóm các nhà đầu tư hiện tại ngày càng tăng.

Nguồn gốc của mô hình Ponzi

Mô hình Ponzi lấy tên từ Charles Ponzi, người được cho là phát minh ra hình thức lừa đảo này. Ponzi tận dụng sự chênh lệch giá tem phiếu trên toàn cầu để lợi dụng, mua ngoại tệ rồi bán với giá cao hơn tại Mỹ. Lợi nhuận ước tính sau khi trừ chi phí là hơn 400%, và hoàn toàn hợp pháp. Để mở rộng dự án, ông vay tiền từ bạn bè, hứa lãi suất lên đến 50% trong 45 ngày và đã trả đúng cam kết. Kế hoạch này thu hút nhiều nhà đầu tư, số tiền gửi hàng tuần lên đến hơn 1 triệu USD.

Các nhà đầu tư ban đầu nhận thanh toán như cam kết, vì Ponzi sử dụng tiền từ nhà đầu tư sau để trả cho những nhà đầu tư trước. Điều này khiến chiêu trò lừa dối phát triển mạnh mẽ hơn, với nhiều nhà đầu tư bị mê hoặc bởi câu chuyện thanh toán lớn. Cuối cùng, mô hình này sụp đổ sau khi những nhà đầu tư đã trả Ponzi hàng triệu đô la - một số tiền khổng lồ vào đầu thế kỷ 20. Báo chí Boston Post phanh phui và Ponzi khiến nhà đầu tư mất 20 triệu USD và 6 ngân hàng phá sản.

Các mô hình Ponzi hiện nay hoạt động tương tự như tên gọi của chúng. Những nhà đầu tư ban đầu, hấp dẫn bởi những lời hứa về thanh toán lớn trong thời gian ngắn, đã đầu tư số tiền lớn (thậm chí hàng tỷ đồng) vào các dự án hay mô hình kinh doanh mà kẻ lừa đảo đang bày bán. Đây có thể là bất động sản, tiền gửi, chứng khoán, tiền điện tử, quỹ đầu tư, sản phẩm chăm sóc sức khỏe, thiết bị… hay bất kỳ hình thức đầu tư nào mà kẻ lừa đảo có thể nghĩ ra.

Đặc điểm của một mô hình Ponzi?

Ở Việt Nam, vẫn còn rất nhiều người thiếu hiểu biết về tài chính và dễ dàng rơi vào các kế hoạch lừa đảo. Tận dụng sự thiếu kiến thức đó, nhiều mô hình gian lận đã xuất hiện và gây tổn hại nghiêm trọng. Thông qua các vụ lừa đảo đầu tư vào mô hình Ponzi tại Việt Nam và trên toàn cầu, đã rõ một số đặc điểm nhận dạng như sau:

• Lợi nhuận quá cao, thậm chí có thể lên đến 10% mỗi tháng với ít hoặc không rủi ro. Mọi khoản đầu tư đều có mức độ rủi ro riêng và những khoản đầu tư mang lại lợi nhuận cao thường đi kèm với nhiều rủi ro hơn. Hãy cẩn thận và không tin tưởng vào bất kỳ cơ hội đầu tư nào được 'đảm bảo'.
• Lợi nhuận quá ổn định, nhất quán. Các khoản đầu tư thường có sự thay đổi theo thời gian. Bạn nên nghi ngờ về bất kỳ khoản đầu tư nào luôn đem lại lợi nhuận dương bất kể tình hình thị trường ra sao.
• Kinh doanh hoặc huy động vốn không có giấy phép. Luật chứng khoán và luật kinh doanh luôn yêu cầu các công ty và quỹ đầu tư phải có giấy phép hoặc được đăng ký. Hầu hết các mô hình Ponzi liên quan đến cá nhân không có giấy phép hoặc công ty chưa đăng ký. Việc đăng ký là rất quan trọng vì nó giúp các nhà đầu tư tiếp cận thông tin về quản lý, sản phẩm, dịch vụ và tài chính của công ty.
• Chiến lược phức tạp, bí mật. Đừng đầu tư vào những gì bạn không hiểu rõ về công ty hoặc không có đủ thông tin để thẩm định.
• Các vấn đề với tài liệu, báo cáo kinh doanh. Nếu không có tài liệu hoặc báo cáo kinh doanh rõ ràng và minh bạch, có thể dấu hiệu cho thấy tiền của bạn không được đầu tư như đã hứa.
• Khó khăn trong việc rút tiền. Nếu gặp khó khăn khi rút tiền hoặc không nhận được khoản thanh toán, hãy cảnh giác. Những người quảng cáo mô hình Ponzi thường cố gắng ngăn cản người tham gia rút tiền bằng cách hứa hẹn lợi nhuận cao hơn nếu ở lại lâu hơn.

Làm thế nào để phòng tránh mô hình Ponzi

Sau 100 năm tồn tại, mô hình Ponzi vẫn tuân theo những nguyên tắc cổ điển, nhưng đã có nhiều biến thể phong phú. Tại Việt Nam, thậm chí cả những người có hiểu biết về tài chính cũng có thể bị mắc bẫy thông qua những đặc điểm nhận dạng lừa đảo đầu tư vào mô hình Ponzi. Để tránh rơi vào mô hình Ponzi, bạn có thể cân nhắc các đề xuất sau:

• Thủ phạm của mô hình Ponzi thường cam kết lợi nhuận cao trong thời gian ngắn. Các khoản đầu tư hợp pháp luôn có rủi ro, và lợi nhuận càng cao thì rủi ro càng lớn, đặc biệt là trong bối cảnh kinh tế biến động như hiện nay. Nếu bạn được hứa lợi nhuận đảm bảo hoặc lợi nhuận cao với ít rủi ro, hãy cẩn thận!
• Cảnh giác với những người quảng cáo không cung cấp giải thích rõ ràng về hoạt động kinh doanh hoặc từ chối cung cấp thông tin bằng văn bản. Nếu người mời đầu tư từ chối giải thích hoạt động của khoản đầu tư vì 'quá phức tạp' hoặc 'không đáng quan tâm', đây là dấu hiệu cảnh báo về nguy cơ lừa đảo. Quan trọng nhất là bạn nên hiểu rõ về khoản đầu tư và cách hoạt động của nó.
• Yêu cầu thông tin chi tiết bằng văn bản, bao gồm thông tin về công ty, nhân viên tư vấn và hồ sơ tài chính của công ty, tài liệu về khoản đầu tư, chi phí, giá trị thị trường hợp lý, thị trường hiện tại và tiềm năng, và những gì bạn không hiểu rõ về khoản đầu tư này. Bất kỳ cam kết, bảo đảm hoặc điều khoản hoàn tiền phải được ghi chép bằng văn bản.

Những kế hoạch lừa đảo theo mô hình Ponzi đã lan rộng khắp nơi ở Việt Nam, hoạt động ngày càng tinh vi, ngụy trang kín đáo hơn để lừa đảo những người thiếu hiểu biết về đầu tư. Hy vọng bài viết này từ Mytour đã giúp bạn nâng cao tinh thần cảnh giác, xây dựng chiến lược đầu tư bền vững và đặc biệt là tự rèn luyện và củng cố kiến thức về tài chính cá nhân và đầu tư.