Buzz
Toàn bộ tuyển tập Truyền kì mạn lục bao gồm tổng cộng 20 câu chuyện. Chuyện chức phán sự đền Tản Viên đứng ở vị trí thứ 8. Bối cảnh của truyện diễn ra trong thời kỳ quân Minh xâm lược nước ta, tuy nhiên, tác giả viết lại vào khoảng nửa đầu thế kỷ XVI, thời kỳ phong kiến đang rơi vào suy thoái và mâu thuẫn. Nội dung của truyện cũng phản ánh phần nào sự phân chia và hãm hại của các thế lực phong kiến trong thời kỳ nội chiến Lê – Mạc.
Chuyện chức phán sự đền Tản Viên tôn vinh tinh thần kiên định, dũng cảm, và sẵn lòng đấu tranh chống lại ác của một trí thức nước Việt mang tên Ngô Tử Văn. Tác phẩm cũng thể hiện niềm tin vào công lý và chính nghĩa sẽ luôn chiến thắng sự ác độc, đồng thời chỉ trích quân giặc xâm lược dù đã qua đời nhưng vẫn gây ra những tội ác trên lãnh thổ nước ta.
Ngô Tử Văn, một nhà thông thái trong vùng, đã dũng cảm đốt đền của một tên tướng giặc từng tham gia xâm lược để bảo vệ cộng đồng. Hồn ma của tướng giặc họ Thôi, giả làm một cư sĩ, đến yêu cầu Ngô Tử Văn tái xây dựng ngôi đền và đe dọa sẽ kiện chàng đến với Diêm Vương. Thổ Công đến trong mơ cảnh báo Ngô Tử Văn về quá khứ của tên tướng giặc và tội ác mà hắn đã gây ra, đồng thời chỉ dẫn cách xử lý tình huống. Ngô Tử Văn đã mạnh mẽ phản ánh tội ác của kẻ tướng giặc cướp đền bằng chứng cụ thể. Cuối cùng, công lý đã được thực thi và kẻ gian ác đã bị trừng phạt. Thổ Công đã được dân làng xây dựng lại ngôi đền mới và Ngô Tử Văn được bầu làm chức phán sự đền Tản Viên.
Hành động của Tử Văn là hành động xoá sạch tội ác, bảo vệ dân chúng, xứng đáng với phẩm chất kiên định của một quân tử chính trực. Hành động đó từ ban đầu đã rất kịch tính, khiến nhân vật Tử Văn trở nên hấp dẫn và cuốn hút.
Nguyễn Dữ đã sử dụng những câu chuyện ma quỷ để phản ánh thực trạng xã hội thời phong kiến đen tối. Các quan lại tham nhũng, lăng nhăng vô trách nhiệm, tham lam thậm chí còn tham nhũng, che giấu tội ác, bao che cho kẻ ác, ủng hộ kẻ xấu phản bội dân lành. Tuy nhiên, vẫn có những người dũng cảm như Tử Văn dám đối đầu với họ,...
Trước Diêm Vương, hồn ma của tên tướng giặc trở nên nể phục, nằm gối kêu xin. Diêm Vương độc quyền bảo vệ hắn và kết án Tử Văn. Diêm Vương dần dần trở nên gay gắt và không cho Tử Văn cơ hội tự vệ. Thắng lợi ban đầu dường như đã nghiêng về phía tên tướng giặc gian ác. Tuy nhiên, Tử Văn không dễ dàng chịu khuất phục. Chàng lên tiếng trước Diêm Vương, tiết lộ quá khứ đen tối, sự giả dối của hắn, theo như Thổ Công đã tiên đoán, và quả quyết rằng Diêm Vương muốn biết sự thật, xin mời người đến đền Tản Viên để kiểm tra sự thật.
Kẻ gian tà nhận ra điểm yếu của Tử Văn nên không tranh cãi mà ngay lập tức biến hình thái độ cứng rắn của Tử Văn thành vô lễ. Cuộc tranh luận gay gắt giữa hai bên làm Diêm Vương bắt đầu có nghi ngờ. Tử Văn vẫn kiên cường không chịu khuất phục. Thấy không thể đe dọa được Tử Văn, hồn ma của tên tướng giặc bày tỏ sự sợ hãi nhưng vẫn giữ vẻ giả đạo của một kẻ có vị trí cao cấp. Tuy nhiên, Diêm Vương nhanh chóng nhận ra ai đúng ai sai, và ngay lập tức sai một người đến đền Tản Viên để thu thập chứng cứ. Mọi thứ đều chứng minh cho những gì Tử Văn đã tuyên bố. Diêm Vương tức giận chỉ trích các quan phán không giữ chính trực, để cho sự dối trá và gian ác lan rộng. Sau đó, lệnh “đặt lồng sắt vào đầu, đưa gỗ vào miệng” đã được ban hành, và kẻ lừa dối bị trừng trị, sau đó bị đưa vào ngục Cửu U, nơi giam giữ và trừng phạt những kẻ phạm tội.
Kết quả cuối cùng, Tử Văn đã chiến thắng, công lý đã thắng! Công lí của nhân dân mãi mãi là vậy! Kết thúc câu chuyện một cách triết lí: “Tử Văn sống lại, Thổ Công được dân làng xây dựng cho ngôi đền mới. Còn ngôi mộ của tên tướng giặc kia, đột nhiên bị nổ tung, hài cốt tan thành bụi”. Lời kết cuộc của truyện cũng chứa đựng ý nghĩa sâu sắc về kiên nhẫn của người trung hiếu chân chính: “Người ta thường nói: “Cứng cỏi sẽ gãy.” Vậy nên người trung hiếu không nên sợ cứng cỏi.”
