Mối

Mối, còn gọi là Isoptera, là một nhóm côn trùng có mối quan hệ gần gũi với gián. Chúng là những côn trùng có tổ chức xã hội cao, và chúng tạo thành các cộng đồng sớm nhất.

Mặc dù đôi khi mối được gọi là 'kiến trắng', nhưng thực tế chúng không có liên hệ gì với kiến (thậm chí còn tấn công lẫn nhau). Chúng chỉ có điểm chung là đều là côn trùng. Trước đây, mối được phân loại vào một bộ riêng là bộ Cánh bằng (Isoptera). Tuy nhiên, dựa trên bằng chứng DNA, giả thuyết từ gần 120 năm trước, vốn dựa trên hình thái học, cho rằng mối có mối quan hệ gần gũi nhất với các loài gián ăn gỗ (chi Cryptocercus) đã được ủng hộ. Gần đây, một số nhà khoa học đề xuất phân loại lại mối vào một họ riêng là Termitidae, thuộc bộ Blattodea, nhóm chứa các loài gián. Tuy vậy, phần lớn các nhà nghiên cứu ủng hộ việc giữ mối trong nhóm Isoptera như là một nhóm con của bộ gián thực thụ, để bảo vệ phân loại nội bộ của chúng.

Hoạt động

Mối là loài côn trùng sống theo bầy đàn và thường hoạt động ẩn náu. Trên toàn cầu có hơn 2700 loài mối, trong đó mối nhà và mối đất cánh đen là phổ biến nhất.

Quá trình sinh sản

Vào khoảng đầu tháng 5 và tháng 6 hàng năm, mối cánh sẽ bay ra khỏi tổ, sau một thời gian bay, chúng rụng cánh và bò đi. Mối đực tìm mối cái để giao phối, nếu gặp điều kiện thuận lợi, chúng sẽ vào tổ để sinh sản. Mối đực có nhiệm vụ giao phối, trong khi mối cái (hay mối hậu) chuyên đẻ trứng; chúng là cơ sở để tạo thành các đàn mối mới. Sau khoảng 1-2 tháng xây tổ, mối cái bắt đầu đẻ trứng, sau 2-3 tháng, ấu trùng sẽ nở và sau đó, trải qua vài lần lột xác, chúng trở thành mối thợ và mối lính.

Hệ thống xã hội

Mối chúa (Mối hậu)

Có đầu nhỏ và bụng to, có thể dài từ 12–15 cm. Bộ phận sinh dục của mối chúa phát triển đầy đủ.

Mối hậu có thể sống đến 10 năm. Ban đầu, số lượng trứng đẻ ra ít, nhưng sau 4-5 năm, khi bộ phận sinh dục đã phát triển hoàn chỉnh, mỗi ngày mối hậu có thể đẻ từ 8000 đến 10000 trứng.

Mối thợ

Mối thợ có cơ thể nhỏ và các chi phát triển mạnh mẽ.

Mối thợ là thành phần chủ yếu trong đàn, chiếm tới 70-80%, đảm nhận tất cả các nhiệm vụ trong tổ như xây dựng, tạo đường đi, chuyển trứng, hút nước, và chăm sóc mối non.

Mối thợ sử dụng thức ăn và bùn, qua quá trình chế biến tỉ mỉ để tạo ra hỗn hợp xây tổ. Tổ mối bao gồm tổ chính và tổ phụ, là nơi chính để đàn mối sinh hoạt và sống. Ở châu Phi, một số loài mối xây tổ trên mặt đất với những gò mối cao đến 10 mét, vững chắc như những pháo đài, thành lũy.

Mối lính

Mối lính được phát triển từ mối thợ và có số lượng ít hơn. Chúng chủ yếu có nhiệm vụ canh gác và tấn công. Mối lính sở hữu cặp hàm trên rất phát triển, là vũ khí chính của chúng, và một số còn có tuyến hàm tiết ra dịch nhũ trắng. Khi chiến đấu, chúng có thể phun chất dịch này để làm cho đối phương bị choáng.

Mối lính có giác quan hai bên miệng rất đặc biệt và không còn khả năng tìm kiếm thức ăn. Khi cần, mối thợ sẽ phải cung cấp thức ăn cho mối lính.

Quá trình sinh trưởng

Mối ưa thích tiêu thụ chất cellulose có trong gỗ. Mối thợ có cấu trúc miệng và vòm họng đặc biệt để nhai thức ăn. Dù cellulose của gỗ rất khó tiêu hóa, nhưng trong ruột mối có một loại siêu vi trùng tiết ra dung môi có khả năng phân giải cellulose thành đường, cung cấp năng lượng cho mối.

Tác hại

Mối là loại côn trùng gây hại nghiêm trọng cho các công trình xây dựng và nhiều vật dụng quan trọng của con người. Sự phá hoại của đàn mối có thể làm hư hại nhà cửa, đê điều, hồ chứa nước, thuyền bè, cầu cống và thậm chí tiêu diệt nhiều tài liệu quý giá trong thư viện.

Vì mối sống theo bầy đàn với số lượng rất lớn, việc xử lý không thể chỉ tập trung vào từng cá nhân. Ngoài việc ngăn chặn sự xâm nhập của đàn mối, cần phải tìm cách tiêu diệt toàn bộ hệ thống tổ mối, đặc biệt là mối chúa để đạt hiệu quả cao nhất.

Loài mối 'gỗ khô' có thể dễ dàng phát hiện tổ của chúng nhờ đặc điểm sinh sống đục gỗ thành các khe dích dắc, vừa làm nơi cư trú vừa khai thác thức ăn. Do tổ của loài này hình thành từ các hạt phân như hạt cát, chúng còn được gọi là mối 'đống cát'. Để tiêu diệt loài mối này, chỉ cần sử dụng thuốc đặc trị và tiêm trực tiếp vào tổ.

Các loài mối khác, như mối nhà (copt-formosanus), thường làm tổ dưới nền nhà hoặc trong cấu trúc công trình, với tổ phụ có thể xuất hiện ở góc tường hoặc trên trần nhà. Để phát hiện tổ của những loài này, người ta thường dùng các thiết bị phức tạp như máy dò đồng vị phóng xạ, siêu âm, hoặc đo điện trở. Để tiêu diệt tổ, thường sử dụng phương pháp hóa sinh, phun thuốc vào mối thợ để lây nhiễm độc hoặc vi sinh có hại, nhằm tiêu diệt cả tổ và mối chúa.

Ghi chú

Mẫu: Blattodea