Moóc (loài động vật)

Moóc, hay còn gọi là hải mã theo một số tài liệu sinh học (tiếng Trung gọi là hải tượng, tức voi biển, tuy nhiên tên này có thể gây nhầm lẫn với chi Mirounga trong tiếng Việt bao gồm hai loài), là loài duy nhất hiện còn trong họ Odobenidae và chi Odobenus. Chúng được chia thành ba phân loài: Moóc Đại Tây Dương (O. rosmarus rosmarus) sống ở Đại Tây Dương, Moóc Thái Bình Dương (O. rosmarus divergens) sống ở Thái Bình Dương, và Moóc Laptev (O. rosmarus laptevi) sống ở biển Laptev thuộc Bắc Băng Dương.

Moóc trưởng thành dễ dàng nhận diện nhờ vào hai chiếc ngà đặc trưng và bộ râu của chúng. Con đực trưởng thành có thể nặng đến hơn 1.700 kg. Moóc thường sống ở vùng nước nông trên thềm lục địa, trên các tảng băng và tìm kiếm thức ăn ở các khu vực biển nông. Chúng có tuổi thọ khá dài, sống theo bầy đàn và là loài đặc trưng của vùng biển Bắc Cực. Moóc đóng vai trò quan trọng trong đời sống của nhiều cộng đồng dân cư tại vùng Bắc Cực, cung cấp thịt, mỡ, da, ngà, và xương. Trong thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, chúng đã bị săn bắn mạnh mẽ vì ngà và thịt, dẫn đến sự giảm sút nghiêm trọng số lượng trên toàn khu vực Bắc Cực. Hiện tại, số lượng moóc đang dần phục hồi, tuy nhiên môi trường sống của chúng vẫn bị đe dọa, khiến chúng sống phân tán.

Nguồn gốc từ ngữ

'Moóc' là cách phiên âm từ tên gọi của loài này trong tiếng Slav, ví dụ như tiếng Nga морж (morž) hoặc từ tiếng Pháp morse, tiếng Tây Ban Nha/Bồ Đào Nha morsa. Tên gọi Hải tượng (hoặc 'voi biển') được lấy từ tiếng Trung 海象, nhưng ở tiếng Việt, tên này thường được dùng để chỉ các loài thuộc chi Mirounga (danh pháp hai phần: Odobenus rosmarus) với tên tiếng Anh là elephant seal hoặc sea elephant. Để tránh nhầm lẫn, các từ điển tiếng Việt đã gọi loài này là hải mã. Trong tiếng Anh, tên hiện nay là walrus, có thể bắt nguồn từ ngôn ngữ German, có thể từ tiếng Hà Lan (walvis = cá voi) và tiếng Na Uy cổ (hrossvalr = cá voi ngựa), sau đó được chuyển sang tiếng Hà Lan và các thổ ngữ Bắc Đức với dạng đảo ngược thành walros hay walross. Tên của loài này trong tiếng Anh cổ cũng là morse.

Phạm vi phân bố và môi trường sống

Moóc Thái Bình Dương chủ yếu phân bố ở phía bắc eo biển Bering, biển Chukchi (thuộc Bắc Băng Dương), dọc theo bờ biển phía bắc của miền Đông Siberi, quanh đảo Wrangel, biển Beaufort và bờ biển phía bắc Alaska. Một số ít khác tập trung ở vịnh Anadyr trên bờ biển phía nam của bán đảo Chukchi ở Siberi và vịnh Bristol (ngoài khơi bờ biển phía nam Alaska). Vào mùa xuân và mùa thu, moóc tụ tập ở eo biển Bering, mở rộng đến phía Tây vịnh Anadyr. Mùa đông, chúng sinh sống dọc theo phía Đông bờ biển eo biển Bering, phía Nam Siberi, phần phía bắc bán đảo Kamchatka và bờ biển phía nam Alaska. Một hóa thạch moóc 28.000 năm tuổi được phát hiện ở vịnh San Francisco cho thấy loài này từng sinh sống ở phía Nam vào cuối thời kỳ băng hà. Hiện nay có khoảng 200.000 cá thể moóc Thái Bình Dương (tính đến năm 1990).

Moóc Đại Tây Dương phân bố chủ yếu ở Bắc Cực thuộc Canada, Greenland, Svalbard và một phần phía Tây của vùng lãnh thổ Nga ở Bắc Cực. Trước đây, moóc Đại Tây Dương được tìm thấy ở phía Nam tới Cape Cod, Massachusetts ngày nay, và tập trung đông đúc ở vịnh St Lawrence, Canada, nhưng số lượng và phạm vi sinh sống của chúng đã bị giảm đáng kể. Hiện tại, ước tính chỉ còn khoảng dưới 20.000 cá thể moóc Đại Tây Dương.

Moóc Laptev hiện chỉ xuất hiện ở các khu vực trung tâm và phía Tây của biển Laptev, biển Kara và các vùng biển Đông Siberi. Hiện nay, số lượng của phân loài này ước tính còn từ 5.000 đến 10.000 cá thể.

Môi trường sống của moóc phụ thuộc vào các vùng nước nông và nguồn cung cấp thức ăn của chúng.

Thực phẩm

Moóc sống chủ yếu ở những vùng biển nông nhưng tìm thức ăn ở các vùng nước sâu hơn, nơi có nhiều loại thực phẩm phong phú. Loài này ăn tạp, với khoảng 60 loại thực phẩm khác nhau, bao gồm tôm, cua, giun ống, san hô mềm, hải sâm, động vật thân mềm và nhiều loại khác. Đặc biệt, moóc ưa thích các loài động vật hai mảnh sống ở đáy biển, đặc biệt là trai. Chúng dùng lưỡi để tạo ra môi trường chân không trong khoang miệng có cấu trúc mái vòm, giúp hút con mồi ra khỏi lớp vỏ một cách hiệu quả.

Xem thêm

• Heptner, V. G.; Nasimovich, A. A; Bannikov, Andrei Grigorevich; Hoffmann, Robert S, Các loài động vật có vú của Liên Xô, Tập II, phần 3. Washington, D.C.: Thư viện Smithsonian và Quỹ Khoa học Quốc gia

Liên kết bên ngoài

Thông tin liên quan đến Odobenus rosmarus trên Wikispecies Tài liệu liên quan đến Odobenus rosmarus trên Wikimedia Commons

• Nhà sinh vật học theo dõi sự di chuyển của hải mã khi bị ép phải lên bờ do băng tan – báo cáo âm thanh của NPR
• Hàng ngàn con hải mã tập trung lên bờ do băng biển tan – video của National Geographic