Một cái nhìn sâu sắc về sự hài hước

Dạ thưa ngài, vì tôi nghĩ rằng: việc anh ta ngã từ đỉnh tháp cao xuống mà chết là chuyện bình thường, nên tôi để báo cáo sau. Nhưng nếu anh ấy không chết, tôi sẽ báo cáo ngay lập tức, vì đó mới là điều không bình thường, thưa ngài! Phát hiện ra điều hài hước ngay cả trong tòa án đã làm giảm đi sự trọng đại của vụ việc! Vấn đề là làm sao để phát hiện điều hài hước?

Dễ nhận thấy, sự hài hước thường xuất phát từ sự trái ngược với tự nhiên trong hành động của con người. Đôi khi chỉ cần một cái nhìn đơn giản vào sự tồn tại và sự biến mất, hoặc sự cố gắng vô ích để chứng minh sự bất biến, sẽ tạo ra điều hài hước, đôi khi là những tình huống bi thảm. Câu chuyện kể rằng: Tề Cảnh Công (547 TCN - 490 TCN) nhìn thấy cảnh nước Tề tươi đẹp, nhưng lòng lại đầy nuối tiếc, tỏ ý với quần thần về sự tiếc nuối khi một ngày nào đó ngài phải rời xa ngai vàng.

Thưa đức vua, nếu một triều đại được kéo dài mãi mãi, hoặc một vị vua trị vì không ngừng, như vua Nghiêu hay vua Thuấn, thì bây giờ chúng ta có thể chỉ là những người làm nghề chăn vịt, đội nón lá đứng ngoài đồng mà thôi. Chỉ có may mắn trong sự điên cuồng với quyền lực của vị vua đó, có một vị quan chính trực thấu hiểu lẽ phải, và kéo chúng ta ra khỏi sự mê muội đó. Nhưng đó chỉ là một trong số vô vàn ví dụ về lòng tham vô đáy của con người, và không phải ai cũng có cơ hội như Tề Cảnh Công, được người khác thức tỉnh khỏi ham muốn vô lý đó.

Trong cuộc sống hàng ngày, đã có bao nhiêu cặp uyên ương tan vỡ, hoặc sinh ra những đứa con không mong muốn, tạo ra những tình huống trớ trêu, chỉ vì phải sinh con trai để duy trì dòng họ, hay là chỉ vì 'máu mê' của sự tồn tại?!

Những điều không tự nhiên thường bị che giấu bằng sự giả dối, vì vậy sự giả dối không chỉ làm tăng tính hài hước mà còn có khả năng biến những điều tưởng chừng là quý giá thành những điều buồn cười. Chúng ta từng tổ chức một mùa thi nghiêm túc, sau đó lại có một mùa thi thực sự nghiêm túc, hoặc từ đổi mới đến thực sự đổi mới. Và đã có khái niệm tối ưu, nhưng người ta vẫn phải thêm cái 'nhất' để tạo thành cái 'tối ưu nhất'. Rất nhiều thành tựu giả dối được tạo ra, vài năm sau mới có thể thấy được một phần nhỏ, để rồi kho tàng hài hước được bổ sung thêm thể loại 'tạm thời vượt qua thành tích' đó thôi sao?!

Khi mọi người cố gắng tin vào sự giả dối, bảo vệ và tôn trọng cái không có thực, thì tính hài hước lại đẩy cao hơn nữa!? Truyện ngụ ngôn kể rằng, trong ngày đại hạn, lũ cóc nhái muốn vượt qua cái ao mà chúng sống vì ao đó sắp cạn kiệt. Một con cóc cụ nói rằng: nếu chúng bay mà không biết cách tránh, và cứ lải nhải qua con đường, thì chúng sẽ bị đánh chết. Vậy là ba con cóc và lươn phối hợp, quấn vào nhau như một con vật ba đầu, hình dạng kỳ lạ, đi qua con đường. Chúng không chỉ thoát khỏi mối nguy hiểm mà còn được cả người dân cúng dường vì nghĩ rằng họ đã gặp 'linh vật' giải cứu họ qua thời kỳ khó khăn.

Ngoài ra, người dân còn xây đền thờ để ghi nhận câu chuyện, hàng năm tổ chức lễ hội để cúng tế, và lâu dần, phong tục đó trở thành một truyền thống văn hóa được người dân duy trì. Ngày nay, chúng ta thường thấy không ít tổ chức, cơ quan, trường học tổ chức những sự kiện để tỏ ra tự hào về những thành tựu hư cấu, được tạo ra trong quá khứ, và coi đó là một truyền thống quý báu cần phải bảo vệ và phát triển, trong khi vẫn lờ đi những vấn đề tiêu cực, lạc hậu và đáng tiếc đang tồn tại trước mắt.

Việc nhận ra tính hài hước trong cuộc sống là rất quan trọng, vì nó làm lộ sự giả dối, phơi bày bản chất và giảm bớt sự huyền bí. Tuy nhiên, những người mắc thói quan trọng hóa, bị nhiễm bệnh thành tích hoặc là kẻ hãnh tiến thường không thích sự hài hước. Và những ai nhận thức hẹp hòi thì cũng ít khi nhận ra cái hài. Sự tự do trong nhận thức là một điều kiện quan trọng giúp tăng cường khả năng nhận diện sự hài hước trong cuộc sống.

Có người nói rằng: “Tự trào là đỉnh cao của hài hước”. “Tự trào” không chỉ khiến mọi người cười mà còn giúp xây dựng, hoàn thiện cá nhân, tổ chức, xã hội và dân tộc. Nó giúp con người nhận thức chủ động, đầy đủ và cân bằng hơn về mọi sự vật, hiện tượng. Đức tính này cũng là một trong những đức tính quý giá mà giáo dục cần phải hướng tới!

Theo Tia Sáng

Dương Quốc Việt