Một lần đọc lại những tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp sinh năm 1950, quê huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội. Thời thơ ấu, ông cùng gia đình sống lang thang khắp nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, từ Thái Nguyên qua Phú Thọ, Vĩnh Phúc. Năm 1960, gia đình chuyển về quê, định cư ở xóm Cò, làng Khương Hạ (nay là phường Khương Đình, quận Thanh Xuân), Hà Nội. Năm 1970, ông tốt nghiệp khoa sử Trường Đại học Sư phạm Hà Nội và được gửi về quê dạy học tại Tây Bắc cho đến năm 1980, vì bố ông có liên quan với Pháp, lý lịch của ông bị gán nhãn 'không sạch”. Năm 1980, ông chuyển về làm việc tại Bộ Giáo dục và Đào tạo, sau đó, làm việc tại Công ty Kỹ thuật trắc địa bản đồ, Cục Bản đồ cho đến khi về hưu. Ông bắt đầu nổi tiếng trên thị trường văn học Việt Nam với vài tác phẩm ngắn đăng trên Báo Văn nghệ năm 1986. Năm 1996, Tiểu Long Nữ được xem là 'tiểu thuyết đầu tay' - cuốn tiểu thuyết đầu tiên của ông được xuất bản chính thức bởi Nhà xuất bản Công an nhân dân.

Tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp ghi dấu ấn sâu sắc về cuộc sống nông thôn và những người lao động. Ông nổi tiếng với truyện ngắn, đề cập đến nhiều đề tài khác nhau như lịch sử và văn học, có phần hướng huyền thoại và cổ tích, tập trung vào xã hội Việt Nam đương đại, xã hội nông thôn và cuộc sống của những người lao động. Ông cũng làm việc trong lĩnh vực kịch, thơ (mặc dù chưa xuất bản bất kỳ tập thơ nào, nhưng thơ của ông xuất hiện khá nhiều trong các truyện ngắn của ông) và viết các bài tiểu luận phê bình được đăng trên nhiều báo, tạp chí trong nước.

Năm 2004, bài viết 'Cuộc trò chuyện với hoa thủy tiên và những sai lầm của nhà văn' đăng trên Tạp chí Ngày nay của ông gây ra nhiều tranh cãi trong giới văn học Việt Nam trong một thời gian dài trên Báo Văn nghệ và một số trang mạng tại Việt Nam.

Vào ngày 20 tháng 3 vừa qua, Nguyễn Huy Thiệp đã thở cuối cùng, kết thúc hành trình chiến đấu với căn bệnh khó khăn. Tác phẩm của ông xứng đáng được tôn vinh và kính trọng vô hạn, là dấu ấn của một bậc thầy, người đã mở ra những con đường mới cho văn học đương đại, với sự sâu sắc và cá nhân hóa trong từng tác phẩm.

1. Con gái Thuỷ thần

Truyện Con gái thuỷ thần - Truyện thứ nhất được viết trong giai đoạn xã hội Việt Nam chuyển từ thời kỳ bao cấp sang thời kỳ đổi mới. Đây là thời điểm nhà văn (người viết) phải thể hiện bản thân. Như thế nào là “nhà văn thể hiện bản thân”? Đây là giải thích của Jean - Paul Strartre (dịch thuật bởi Thuỵ Khuê) mà tôi muốn trích dẫn nguyên văn:

Nhà văn thể hiện bản thân có thể không xuất sắc, thậm chí nhận ra rằng tác phẩm của mình còn chưa tốt, nhưng không ai viết văn mà không mong muốn thành công, dù khiêm tốn thế nào, họ vẫn muốn tác phẩm của mình được đón nhận rộng rãi. Họ không bao giờ tự nhủ: “Chỉ cần có vài người đọc là được” mà luôn nghĩ: “Nếu mọi người đều đọc thì điều gì sẽ xảy ra”. Họ (nhà văn) hiểu rằng họ là những người định hình và đặt tên cho những điều chưa từng có tên hoặc chưa dám được gọi tên, cùng với tất cả những cảm xúc của tình yêu và sự căm hận giữa những người vẫn còn chưa giải quyết hết cảm xúc của mình. Họ (nhà văn) biết rằng chữ viết là khẩu súng đã được nạp đầy đạn. Khi họ nói, họ phải chuẩn bị bắn. Họ có thể im lặng, nhưng vì đã quyết định bắn, họ phải bắn một cách chín chắn, tức là phải bắn chuẩn xác, không bắn như trẻ con, nhắm mắt bắn lung tung, chỉ để nghe tiếng súng vang lên. Vậy từ bây giờ, chúng ta có thể kết luận rằng: nhà văn, đã “mở màn” cho thế giới, một cách đơn độc, để mọi người đều nhìn thấy con người trần trụi trước mặt, nhận thức trách nhiệm của mình. Không ai có thể bảo rằng họ không biết luật pháp, bởi vì luật pháp thường được viết thành chữ, cũng không ai có thể từ chối rằng họ không phạm pháp, nhưng họ đã trước đã biết rõ rằng nếu vi phạm thì họ sẽ phải chịu trách nhiệm gì. Chức năng của nhà văn cũng giống như thế, tức là họ phải làm thế nào để không ai có thể phủ nhận việc họ không hiểu biết về thế giới xung quanh, và không ai có thể phủ nhận rằng họ không vô tội. Một khi đã bước chân vào thế giới của văn chương, họ không còn có cơ hội để giả vờ rằng họ không biết nói (không biết bắn) nữa…”

Truyện Con gái thuỷ thần - Truyện thứ nhất vẫn tiếp tục được tái bản sau 30 năm. Thật sự là 'Có thời có tự mảy may…”

(Chia sẻ của Nguyễn Huy Thiệp, 8/3/2018) 

2. Tuổi 20 yêu dấu

Từ một thế giới ổn định, an toàn và “đầy triển vọng” của thành phố với gia đình và trường đại học, chàng trai 20 tuổi bất ngờ bị “rời khỏi tay”. Điều này khiến anh ta bước vào một thực tế khác của cuộc sống, vừa nhận ra nó, vừa thèm kiếm kiếm, lại bị nó đè nặng, điều duy nhất còn lại cho anh ta chỉ là nỗi đau đớn không nguôi. Kể từ khi nào, anh đã bắt đầu để lại mái tóc bạc trắng trên đỉnh đầu tuổi trẻ của mình.

Cuốn tiểu thuyết vui nhộn, đậm chất dân dã, chế nhạo của Nguyễn Huy Thiệp đã thành công rực rỡ, không khỏi khiến người ta nhớ đến Bắt trẻ đồng xanh nổi tiếng.

Hãy đọc và suy ngẫm về tuổi trẻ thơ mộng của bạn!

3. Tướng đã nghỉ hưu

Khi mới ra mắt vào năm 1987, những câu chuyện trong tuyển tập này của Nguyễn Huy Thiệp đã làm lay động cả nước. Sử dụng văn xuôi ngắn gọn, bình thản, nó thể hiện nỗi tuyệt vọng của một tướng già, người đã dành nhiều năm cống hiến cho đất nước, bị bỏ rơi trong một xã hội trống rỗng mà ông đã chọn làm nơi nghỉ hưu, và cuối cùng là quyết định trốn thoát. Nguyễn Huy Thiệp tiếp tục đề cập đến các chủ đề tương tự trong các câu chuyện tiếp theo, từ Cún, câu chuyện đầy cảm động về một người ăn xin tàn tật, đến Giọt máu, lịch sử đen tối của một gia đình trải qua nhiều thập kỷ chiến tranh và cách mạng. Với tám câu chuyện đầy đủ, bộ truyện này mang lại cái nhìn sâu sắc về một xã hội đang cố gắng vượt qua và hiểu biết về những năm đau khổ và xung đột.

4. Cơn gió của làng Hua Tát

Tập hợp 10 câu chuyện ngắn và 5 vở kịch dài, toàn bộ đều đầy ẩn ý, khơi gợi suy tư về cuộc sống, xã hội, và bản ngã con người.

5 vở kịch - Ở phía kia bờ, Quỷ sống cùng con người, Tiên tri nhà, Xuân hồng, Suối êm – mang đến cái nhìn đa chiều về cuộc sống xã hội trong những năm tháng của quá khứ, những câu chuyện dường như đã cũ mà vẫn mới mẻ và mở ra những cánh cửa của quá khứ cho giới trẻ hiểu hơn về văn hóa - nghệ thuật dân tộc.

6. Trống không ngai vua

Nếu Những ngọn gió Hua Tát đưa người đọc vào không gian rộng lớn của vùng núi rừng Tây Bắc, cuộc sống của người dân bản Hua Tát, một bản làng nhỏ nhưng đong đầy những câu chuyện đáng yêu, Trống không ngai vua lại là tập truyện ngắn cho thấy bản năng văn chương sắc bén, cái nhìn táo bạo vào những khía cạnh tinh tế của cuộc sống. 

Nhưng nổi bật trong tập truyện ngắn này là Trống không ngai vua – câu chuyện về một gia đình 6 người đàn ông sống chung và sau đó một người, con trai cả, cưới vợ, thay đổi hoàn toàn cuộc sống của gia đình. Trong tác phẩm này, Nguyễn Huy Thiệp thể hiện một cái nhìn sắc bén, hiểu biết sâu sắc về tâm lý con người để nói lên bi kịch của một gia đình khi nam quyền quá đậm mà chỉ có một người phụ nữ.

Cũng trong tập truyện này có các câu chuyện: Tâm hồn mẹ, Huyện thoại phố phường, Con chó, Dòng sông chảy ơi, Chút hơi thở của Xuân Hương, Muối của rừng, Những bài học từ làng quê, Cô gái thần nước, Giọt máu, Những người thợ mộc, Kiếm sắc, Vàng lửa, Phẩm chất, Cơn mưa, Nguyễn Thị Lộ, Trương Chi, Tội ác và sự trừng phạt