Buzz
(Mytour) Mùa là gì? Các mùa trong năm được phân loại như thế nào và chúng có những đặc điểm thời tiết khác biệt ra sao? Hãy cùng khám phá trong bài viết dưới đây.
1. Khái niệm mùa là gì?
Mùa là cách phân chia thời gian trong năm, dựa trên những biến đổi chung về thời tiết, sinh thái và số giờ ánh sáng ban ngày tại một khu vực nhất định.
Sự xuất hiện luân phiên của các mùa trong năm là kết quả của độ nghiêng 23,5 độ của trục Trái Đất so với mặt phẳng quỹ đạo quanh Mặt Trời. Độ nghiêng này làm cho lượng ánh sáng Mặt Trời chiếu tới các khu vực trên Trái Đất thay đổi theo từng thời điểm trong năm.
Khi Bắc bán cầu nghiêng về phía Mặt Trời, nó nhận được nhiều ánh sáng và nhiệt hơn, tạo nên mùa hè. Ngược lại, Nam bán cầu sẽ trải qua mùa đông. Sau 6 tháng, khi Trái Đất di chuyển về phía bên kia của Mặt Trời, mùa sẽ đảo ngược: Bắc bán cầu vào mùa đông và Nam bán cầu vào mùa hè.
Hơn nữa, sự thay đổi khoảng cách giữa Trái Đất và Mặt Trời trong quá trình di chuyển cũng góp phần tạo nên sự khác biệt về nhiệt độ giữa các mùa. Tuy nhiên, yếu tố này không quan trọng bằng độ nghiêng của trục Trái Đất.
2. Một năm có bao nhiêu mùa?
2.1 Cách phân chia các mùa trong năm trên toàn cầu
Ở các khu vực khác nhau trên thế giới, cách phân chia các mùa cũng không giống nhau.
- Trong các vùng ôn đới và cực, thường có bốn mùa rõ ràng: xuân, hạ, thu và đông.
- Tại một số khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, mùa chỉ được chia thành hai loại: mùa mưa và mùa khô, chủ yếu do sự biến đổi lớn của lượng mưa so với nhiệt độ.
- Cũng ở vùng nhiệt đới, nhưng tại một số khu vực khác, mùa được chia thành ba loại: mùa nóng, mùa mưa và mùa lạnh.
- Ở một số nơi khác trên thế giới, các 'mùa' được định nghĩa một cách linh hoạt dựa vào các hiện tượng tự nhiên như mùa bão, mùa lốc xoáy hay mùa cháy rừng.
2.2 Các mùa trong năm tại Việt Nam
Việt Nam nằm trong vùng nội chí tuyến, có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh mỗi năm, với tổng bức xạ cao, cán cân bức xạ luôn dương và nền nhiệt độ cao, mang đặc trưng khí hậu nhiệt đới.
Tuy nhiên, do ảnh hưởng mạnh mẽ của gió mùa, nửa phía Nam của đất nước có khí hậu nhiệt đới rõ rệt, trong khi nửa phía Bắc có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa với mùa đông lạnh.
Do đó, ở các tỉnh miền Bắc, thời tiết trong năm có sự thay đổi đáng kể, có thể chia thành 4 mùa: xuân, hạ, thu, đông. Còn ở miền Nam, khí hậu ít biến động hơn, thường được phân thành 2 mùa là mùa mưa và mùa khô.
Xét theo lượng mưa, khu vực miền núi có mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 11 và mùa khô từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau; trong khi đó, khu vực ven biển có mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 1 năm sau, mùa khô từ tháng 2 đến tháng 4.
Nếu phân chia mùa theo các hiện tượng thiên tai, có thể chia thành mùa mưa lũ từ tháng 8 đến tháng 11 và mùa mưa ít từ tháng 12 đến tháng 7.
3. Cách xác định 4 mùa trong năm
3.1 Mùa thiên văn
Mùa thiên văn được xác định dựa trên chuyển động biểu kiến của Mặt Trời và được áp dụng cho cả hai bán cầu, mỗi năm có 4 mùa: xuân, hạ, thu, đông. Lưu ý rằng cách phân chia này thường phù hợp hơn với các vùng ôn đới.
Thời gian các mùa ở bán cầu Bắc được phân chia như sau:
- Mùa xuân từ 21/3 đến 22/6.
- Mùa hạ từ 22/6 đến 23/9.
- Mùa thu từ 23/9 đến 22/12.
- Mùa đông từ 22/12 đến 21/3.
Thời gian các mùa ở bán cầu Nam được phân chia như sau:
- Mùa xuân từ 23/9 đến 22/12
- Mùa hạ từ 22/12 đến 21/3
- Mùa thu từ 21/3 đến 22/6
- Mùa đông từ 22/6 đến 23/9
3.2 Mùa theo tiết khí
Tiết khí là 24 điểm đặc biệt trên quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời, mỗi điểm cách nhau 15°. Hệ thống tiết khí đã được sử dụng để lập lịch trong lịch sử ở Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên và Việt Nam.
Mỗi mùa theo tiết khí có những đặc trưng khí hậu và thời tiết riêng, do đó thường được áp dụng nhiều trong sản xuất nông nghiệp. Thời điểm bắt đầu các mùa được tính từ ngày khởi đầu của các tiết:
- Mùa xuân bắt đầu từ ngày Lập Xuân 4/2 đến 6/5.
- Mùa hạ bắt đầu từ ngày Lập Hạ 6/5 đến 8/8.
- Mùa thu bắt đầu từ ngày Lập Thu 8/8 đến 7/11.
- Mùa đông bắt đầu từ ngày Lập Đông 7/11 đến 4/2.
3.3 Mùa theo khí tượng
Đối với Việt Nam, đặc biệt là miền Bắc, mùa khí tượng thường được tính như sau:
- Mùa đông từ tháng 12 đến tháng 2 năm sau.
- Mùa xuân từ tháng 3 đến tháng 5.
- Mùa hè từ tháng 6 đến tháng 8.
- Mùa thu từ tháng 9 đến tháng 11.
Một số tài liệu còn phân chia các mùa theo tháng dương lịch, cứ 3 tháng là một mùa. Cụ thể như sau:
- Mùa xuân từ tháng 1 đến tháng 3.
- Mùa hạ từ tháng 4 đến tháng 6.
- Mùa thu từ tháng 7 đến tháng 9.
- Mùa đông từ tháng 10 đến tháng 12.
Ví dụ, dựa vào cách phân chia trên, tháng 9 dương lịch hiện tại cho thấy ở miền Bắc nước ta đang trong mùa thu.
4. Đặc điểm của bốn mùa ở Việt Nam
4.1 Mùa xuân
Mùa xuân nằm giữa mùa hè và mùa đông, vì vậy không nóng bức như mùa hè nhưng cũng không lạnh lẽo như mùa đông. Mặc dù có nhiều ánh sáng và nhiệt độ cao, nhưng nhờ lượng nhiệt này làm ấm bầu khí quyển, ta cảm thấy dễ chịu, không bị oi bức.
Vào thời điểm này, nhiệt độ thường dao động khoảng 20 độ, kèm theo những cơn mưa phùn nhẹ. Thiên nhiên bắt đầu hồi sinh sau những ngày đông lạnh giá, đánh dấu chu kỳ sinh trưởng mới, rất lý tưởng cho nông nghiệp. Nhiều loài động vật thức dậy sau giấc ngủ dài và chim di cư cũng bắt đầu quay về.
4.2 Mùa hạ
Đây là thời điểm nóng nhất trong năm, với thời tiết oi bức, thường có nắng gắt vào ban ngày và hiện tượng ngày dài, đêm ngắn.
Cây cối được hưởng thời gian chiếu sáng kéo dài cùng với những cơn mưa rào mùa hạ, giúp chúng sinh trưởng và phát triển mạnh mẽ. Nhiều loại cây trồng và cây tự nhiên bắt đầu đơm hoa, kết trái.
Theo quan niệm của người nông dân, đây là thời điểm chuẩn bị cho mùa thu hoạch. Nếu được chăm sóc và bảo vệ tốt, vụ mùa thường sẽ bội thu.
Tuy nhiên, mùa hè với độ ẩm cao và mưa nhiều cũng tạo điều kiện cho sâu bọ, côn trùng và vi sinh vật phát triển mạnh, gây hại cho cây trồng, nên cần có các biện pháp bảo vệ hợp lý.
Thời tiết oi ả cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe nhiều người, vì vậy cần bổ sung đủ nước, ăn nhiều rau củ quả, hạn chế dầu mỡ và chú ý đến trang phục khi hoạt động ngoài trời để tránh bị say nắng, mất nước…
4.3 Mùa thu
Khi bước vào mùa thu, thời tiết không còn nóng bức và ngột ngạt như mùa hè, thay vào đó là không khí mát mẻ, dễ chịu nhưng vẫn không quá lạnh như mùa đông. Dấu hiệu dễ nhận biết mùa thu là vào sáng sớm sẽ có sương mù nhẹ, và buổi tối trở nên se lạnh.
Lúc này, nhiều loài cây bắt đầu giảm hoạt động và chuyển sang giai đoạn nhân giống. Chúng rụng lá và chuẩn bị cho thời kỳ ngủ đông sắp tới.
Nhiều loại cây lương thực, ngũ cốc đã chín vàng, đang chờ đến mùa thu hoạch, và người nông dân sẽ chính thức bước vào giai đoạn bận rộn nhất của mùa thu hoạch.
Các loài chim bắt đầu di cư, một số chuẩn bị cho mùa đông. Đối với con người, đây là mùa hoa nở rộ, với tiết trời mát mẻ, rất thích hợp cho các chuyến cắm trại, ngắm cảnh và tham gia lễ hội…
4.4 Mùa đông
Đây là thời điểm lạnh giá nhất trong năm. Ở miền Bắc Việt Nam, nhiệt độ giảm xuống khoảng 15 độ, ánh nắng từ Mặt Trời gần như không có, và ở vùng cao thường xuất hiện tuyết và sương muối.
Với thời tiết khô lạnh, các loài thực vật sống sót bằng cách hạn chế tối đa sự thoát hơi nước. Nhiều cây cỏ có thể bị chết khô hoặc úa vàng, chỉ còn lại phần gốc. Đây là thời điểm mà cây cối chuẩn bị ủ ấm cho các mầm lộc, sẵn sàng cho sự nảy lộc vào mùa xuân.
Nhiều loài động vật và côn trùng cũng bước vào trạng thái ngủ đông, trong khi các loài chim di cư đến những vùng ấm áp hơn. Hoạt động của con người giảm xuống, và khi ra ngoài cần phải mặc ấm, che chắn cẩn thận để tránh bị cảm lạnh.
Xem thêm các bài viết khác:
