Mùa thu

Mùa thu (Tiếng Anh: autumn hoặc fall) là mùa thứ ba trong năm, nằm giữa mùa hè và mùa đông. Mùa này kéo dài từ tháng chín đến tháng mười một ở Bắc Bán Cầu và từ tháng ba đến tháng năm ở Nam Bán Cầu.

Nguồn gốc từ

Chữ Hán: 秋.

Trên hành tinh

Mùa thu là thời gian mà đa số cây trồng được thu hoạch và cây rụng lá bắt đầu mất lá. Đây cũng là giai đoạn ngày ngắn hơn và thời tiết trở lạnh, đặc biệt là ở các vùng vĩ độ cao. Trong các khu vực ôn đới, lượng mưa cũng gia tăng ở nhiều nơi.

Về mặt thiên văn, mùa thu bắt đầu từ điểm thu phân (khoảng 23 tháng 9 ở Bắc bán cầu và 21 tháng 3 ở Nam bán cầu) và kết thúc vào điểm đông chí (khoảng 21 tháng 12 ở Bắc bán cầu và 21 tháng 6 ở Nam bán cầu). Tuy nhiên, các nhà khí tượng học coi toàn bộ các tháng Ba, Tư và Năm ở Nam bán cầu cũng như tháng Chín, Mười và Mười Một ở Bắc bán cầu là mùa thu. Riêng lịch Ireland vẫn theo chu kỳ Celt, coi mùa thu kéo dài từ tháng Tám đến tháng Mười. Theo lịch Trung Quốc, mùa thu bắt đầu từ tiết lập thu (khoảng ngày 7 tháng 8) và kết thúc vào tiết lập đông (khoảng ngày 7 tháng 11 dương lịch).

Dù thời gian ban ngày bắt đầu ngắn lại từ tháng Bảy hoặc tháng Tám ở Bắc bán cầu và tháng Giêng hay tháng Hai ở Nam bán cầu, sự thay đổi này thường chỉ rõ ràng hơn vào tháng Chín hay tháng Ba, với sự chuyển tiếp từ mùa hè đến mùa thu diễn ra đột ngột hơn.

Mùa thu thường được xem là mùa khai trường ở nhiều quốc gia, vì các năm học bắt đầu vào đầu tháng Chín hoặc tháng Ba tùy theo bán cầu.

Các định nghĩa về mùa, cũng như các định nghĩa chung về mùa thu, không hoàn toàn chính xác vì chúng giả định rằng các mùa có độ dài bằng nhau và bắt đầu kết thúc cùng một thời điểm ở mỗi bán cầu.

Trên các hành tinh khác

Các hành tinh có trục tự quay nghiêng so với mặt phẳng quỹ đạo đều trải qua các mùa, bao gồm mùa thu. Mùa thu ở Bắc bán cầu bắt đầu khi hành tinh đạt điểm thu phân (L_s = 180°) và kết thúc khi đạt điểm đông chí (L_s = 270°). Mùa thu ở Bắc bán cầu tương ứng với mùa xuân ở Nam bán cầu và ngược lại.

Mùa thu trong truyền thống văn hóa

Mùa thu thường gắn liền với sự chuyển tiếp từ thời tiết ấm áp sang lạnh lẽo ở Bắc bán cầu, và với mùa thu hoạch, điều này đã ảnh hưởng đến các chủ đề và hình ảnh liên quan trong văn hóa.

Trong văn hóa phương Tây, mùa thu thường được hình dung như một người phụ nữ xinh đẹp và khỏe mạnh, được trang trí bằng trái cây, rau củ và ngũ cốc chín vào thời điểm này. Các nền văn minh cổ đại thường tổ chức các lễ hội thu hoạch quan trọng vào mùa thu. Một số lễ hội nổi bật bao gồm: Lễ Tạ ơn (Thanksgiving) vào cuối mùa thu ở Hoa Kỳ và Canada, lễ Sukkot của người Do Thái, Tết Trung thu của người Trung Quốc và Việt Nam, cùng nhiều lễ hội khác. Những lễ hội này thường mang không khí vui tươi vì một mùa thu hoạch thành công, nhưng cũng có chút buồn bã vì mùa đông sắp đến. Tưởng nhớ tổ tiên cũng là một chủ đề thường gặp trong các lễ hội mùa thu.

Tại Mỹ hiện nay, mùa thu không chỉ đánh dấu sự khởi đầu của năm học mới mà còn liên quan đến ngành công nghiệp điện ảnh, như là thời điểm các bộ phim ít vốn đầu tư nhưng có giá trị nghệ thuật lớn thường xuất hiện, nhắm đến các giải thưởng như Oscar hay BAFTA (các lễ trao giải này thường diễn ra vào cuối tháng 2 năm sau). Những bộ phim này thường không sôi nổi nhưng lại có chiều sâu về nội dung và nghiêm túc hơn so với các phim mùa hè, vốn chứa đầy các kỹ xảo điện ảnh. Mùa thu bắt đầu từ ngày nghỉ cuối tuần sau ngày lễ Lao động (ngày 1 tháng 9 ở Bắc Mỹ) và kết thúc vào ngày nghỉ cuối tuần trước cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ, là mùa phim ngắn nhất và ít lợi nhuận nhất.

Mùa thu cũng gắn liền với lễ Halloween, và đi kèm là các chiến dịch quảng cáo rộng rãi. Ngành công nghiệp điện ảnh và âm nhạc thường sử dụng thời điểm này để quảng bá các phim và album liên quan đến lễ hội, được phát hành từ đầu tháng Chín nhưng không muộn hơn ngày 28 tháng 10, vì chủ đề của chúng nhanh chóng mất sức hấp dẫn sau khi lễ hội kết thúc.

Mùa thu, giống như mùa xuân, rất khó đoán và thường ngắn ngủi ở nhiều nơi. Tháng Chín có thể có nhiệt độ cao hơn 30°C và chỉ số nhiệt có thể gây ra các nguy cơ liên quan đến đột quỵ do nhiệt. Tháng Mười, đặc biệt ở các vĩ độ cao, có thể có các đợt lạnh đột ngột cùng với mưa và tuyết, mặc dù tuyết thường ổn định hơn từ giữa tháng Mười Một.

Các lễ hội mùa thu

• Lễ hội mùa thu
• Lễ Tạ ơn tại Hoa Kỳ và Canada
• Lễ mừng vụ mùa mới
• Lễ hội tháng Mười ở Đức
• Tết Trung Thu
• Tết Trùng cửu
• Tết Song Thập
• Ngày Quốc tế Thiếu nhi; 20 tháng 11
• Halloween
• Lễ hội hoa đăng Thái Lan
• Diwali - Lễ hội ánh sáng của Ấn Độ
• Lễ hội đua thuyền Campuchia (Bon Om Touk)
• Ngày Cải cách Tin lành
• Lễ Các Thánh
• Lễ Thánh Martin
• Ngày Song Thập: Quốc khánh Trung Hoa Dân Quốc

• Lễ Chuộc Tội của người Do Thái
• Lễ Lều Tạm, lễ hội lá cây của người Do Thái

Mùa thu và du lịch

Khu vực miền đông Canada và New England, Hoa Kỳ nổi tiếng toàn cầu với sự lôi cuốn của mùa lá rụng, khi màu sắc của lá cây đạt đến đỉnh cao. Ngành du lịch mùa thu ở những vùng này phát triển mạnh mẽ trong vài tuần khi lá cây đổi màu. Một số chương trình dự báo thời tiết trên truyền hình và các trang web cung cấp thông tin chi tiết về tình trạng lá rụng, phục vụ cho nhu cầu của du khách.

Sự kết hợp giữa các loài cây xanh quanh năm và các cây rụng lá, đặc biệt là cây phong, trong các cánh rừng Canada tạo nên một bức tranh màu sắc phong phú. Hình ảnh dưới đây được chụp tại công viên Algonquin, Ontario, Canada.

Mùa thu trong văn hóa

Văn học

Việt Nam

Mùa thu là nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều nhà thơ và nhà văn. Trong di sản văn hóa Việt Nam, mùa thu thường xuyên xuất hiện như một bối cảnh phong phú để các tác giả sáng tạo và viết nên những tác phẩm đặc sắc.

• Thi phẩm 'Tiếng thu' của Lưu Trọng Lư

Em có nghe mùa thu đến

Dưới ánh trăng nhạt lấp lánh?

Em có cảm nhận sự hồi hộp

Như hình ảnh người lính

Trong tâm hồn người yêu đương?

Em có nghe tiếng rừng thu,

Âm thanh lá thu xào xạc,

Con nai vàng ngơ ngác

Đi trên thảm lá vàng khô?

• Nguyễn Khuyến, sau khi từ quan về sống ở quê, đã viết ba bài thơ thu nổi tiếng trong tập thơ của ông, bao gồm 'Thu điếu', 'Thu vịnh' và 'Thu ẩm'.

'Thu điếu'

Hồ thu lạnh lẽo, nước trong vắt,

Một chiếc thuyền nhỏ tẻo teo.

Sóng lăn tăn theo làn hơi gợn nhẹ,

Lá vàng trước gió lướt thướt bay.

Tầng mây lơ lửng trên nền trời xanh thẳm,

Ngõ trúc quanh co, khách thưa thớt.

Ngồi dựa gối ôm cần mà không thấy,

Cá đâu vẫy vùng dưới chân bèo.

Nghệ thuật và âm nhạc

Việt Nam

Nhiều nhạc sĩ Việt Nam đã sáng tác các tác phẩm về mùa thu, chẳng hạn như:

• An Thuyên: Dương cầm thu không em
• Đặng Thế Phong và Đoàn Chuẩn với những ca khúc mùa thu nổi tiếng
• Đinh Mạnh Ninh: Hoa sữa mùa thu
• Hồ Hoài Anh: Thu không em
• Kai Đinh: Late autumn
• Mr.T và Yanbi: Thu cuối, Thu Hà Nội
• Ngô Thụy Miên: Mùa thu cho em, Mùa thu xa em, Thu trong mắt em, Mắt thu, Thu khóc trên ngàn
• Phạm Trọng Cầu: Mưa Paris thu Paris, Mùa thu không trở lại
• Phương Anh Đ.V - Tiến Minh: Khi mùa thu đi qua
• Từ Công Phụng: Mùa thu mây ngàn
• Trần Quang Lộc và Tô Như Châu: Có phải em mùa thu Hà Nội?
• Phạm Duy: Thu ca điệu ru đơn, Tình ca mùa thu, Thu chiến trường, Mùa thu chết, Nước mắt mùa thu, Mùa thu Paris
• Trịnh Công Sơn: Nhìn những mùa thu đi, Nhớ mùa thu Hà Nội
• Việt Anh: Không còn mùa thu