Mũi Cà Mau - Cực Nam của Tổ quốc

Mũi Cà Mau tọa lạc tại phía nam tỉnh Cà Mau, thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long, Việt Nam. Mũi đất này còn được biết đến với tên gọi Mũi Bãi Bùng. Đây là điểm cực Nam trên đất liền của Việt Nam và có đặc điểm mở rộng liên tục nhờ phù sa từ sông đổ ra biển, mỗi năm khoảng từ 60 m đến 80 m.

Vị trí địa lý

Mũi Cà Mau nằm ở phía nam tỉnh Cà Mau, thuộc xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, cách thành phố Cà Mau khoảng hơn 110 km. Về phía bên trái của mũi là biển Đông, trong khi bên phải là biển Tây, tức Vịnh Thái Lan.

Mũi Cà Mau không phải là một điểm cố định mà là một mũi đất thuộc xã Đất Mũi, là cực Nam trên đất liền của Việt Nam. Điểm xa nhất về phía nam của mũi đất không cố định vì tọa độ có thể thay đổi theo thời gian do phù sa liên tục bồi đắp ra biển. Tính đến năm 2015, điểm xa nhất phía nam nằm ở tọa độ 8°33'903' vĩ độ Bắc và 104°50'798' kinh độ Đông, thuộc bãi Khai Long, Xóm Rẫy. Tượng đài Mũi Cà Mau được đặt tại tọa độ 8°37'30' vĩ độ Bắc, 104°43' kinh độ Đông, một điểm khác về phía Tây của mũi đất và chỉ dùng làm biểu tượng.

Đặc điểm địa lý

Mũi Cà Mau sở hữu hệ sinh thái cửa sông ven biển với rừng ngập mặn phong phú, thuộc Vườn quốc gia Mũi Cà Mau. Dòng chảy thủy lưu ven bờ bao gồm dòng triều và dòng chảy do gió. Dòng triều từ Gành Hào mang tính chất bán nhật triều, có hai lần nước lên và hai lần nước rút mỗi ngày đêm, với vận tốc chảy từ 0,5 đến 1,0 m/giây. Vào mùa khô, dòng chảy từ Gành Hào đến Mũi Cà Mau có hướng Tây – Tây Nam, chuyển hướng Tây khi đến mũi với tốc độ từ 0,22 đến 0,60 m/giây. Trong mùa mưa, dòng chảy có hướng Đông – Đông Bắc, di chuyển ra xa bờ. Mũi Cà Mau tiếp tục mở rộng hàng năm do phù sa lấn biển từ 60 m đến 80 m, tạo ra các bãi bồi rộng hơn 120 ha mỗi năm.

Khu vực có 22 loài thực vật đặc trưng của rừng ngập mặn, với các loài chính là đước, vẹt và mấm. Ngoài ra, còn có các loài cây như xu, tra, chà là, ô rô và ráng. Các loài cây chủ yếu bao gồm mấm trắng, mấm đen, vẹt tách, vẹt dù, và đước đôi.

Hệ động vật phong phú với 13 loài thú thuộc 9 họ; 74 loài chim thuộc 23 họ; 17 loài bò sát thuộc 9 họ; 5 loài lưỡng cư thuộc 3 họ; cá có 175 loài thuộc 116 giống và 77 họ; 14 loài tôm; 133 loài động, thực vật phiêu sinh. Trong đó, khỉ đuôi dài và cà khu được liệt kê trong Sách đỏ IUCN. 5 loài chim trong Sách đỏ IUCN gồm cò Trung Quốc (Egretta eulophotes), bồ nông chân xám (Pelecanus philippinensis), giang sen (Ibis leucocephalus), rẽ mỏ cong hông nâu (Numenius madagascariensis), quắn trắng (Threskiornis melanocephalus). Cũng có 7 loài chim và 2 loài bò sát trong Sách đỏ IUCN, cùng 6 loài bò sát trong Sách đỏ Việt Nam. Rừng đất Mũi từng có lợn rừng, kỳ đà, cá sấu và trước đây được ghi nhận có cọp.

Di tích lịch sử

Theo sử sách, Mũi Cà Mau đã thuộc quyền quản lý của chúa Nguyễn từ năm 1708. Các di dân Minh Hương, dẫn đầu bởi Mạc Cửu, đã khám phá và định cư ở các vùng đất phía tây Đồng bằng sông Cửu Long. Mạc Cửu đã thành lập 7 thôn đầu tiên, chiêu mộ dân cư từ nhiều nơi và thiết lập quyền sở hữu vùng đất được gọi là Hà Tiên.

Khu vực Cà Mau thuộc quyền quản lý của đạo Long Xuyên, bao gồm hai cảng biển chính là Đốc Huỳnh và Hàu Ky. Đây là vùng đất sinh sống chung của các cộng đồng Kinh, Hoa, Khmer. Cà Mau cũng là nơi Nguyễn Ánh lưu trú và đi qua trong thời gian chạy trốn quân Tây Sơn. Trong cuộc chiến tranh Việt Nam, khu vực này đã bị quân đội Mỹ tấn công bằng bom đạn và chất độc hóa học.

Từ năm 1990 đến 1998, rừng đất Mũi Cà Mau đã bị khai thác quá mức, với diện tích bị tàn phá lên đến 4.661 ha. Những người tham gia khai thác rừng chủ yếu là dân cư từ các vùng khác, bao gồm thương binh, cán bộ nghỉ hưu, bộ đội phục viên, và sĩ quan đã về hưu.

Vào năm 2003, Vườn quốc gia Mũi Cà Mau được thành lập, kế thừa từ Khu bảo tồn thiên nhiên Đất Mũi, với tổng diện tích là 41.862 ha, trong đó có 12.203 ha thuộc khu vực bảo vệ nghiêm ngặt.

Nhân khẩu và Kinh tế

Đường Hồ Chí Minh đoạn Năm Căn – Đất Mũi là tuyến giao thông quan trọng nối đến Mũi Cà Mau, dài tổng cộng 51,3 km. Tuyến đường có bề rộng nền 7,5 m và mặt đường 6 m, với tổng chi phí xây dựng hơn 40 tỷ VND.

Dọc theo hệ thống kênh rạch chằng chịt, cư dân địa phương nuôi hàu với sản lượng đạt 200 tấn mỗi năm, nổi bật là hàu sữa. Khu vực bãi bồi Mũi Cà Mau được sử dụng để nuôi nghêu. Các sản phẩm truyền thống địa phương bao gồm chiếu cói, đũa đước, và mắm đồng. Đặc sản ẩm thực nổi bật có mực ống, tôm biển nướng, cá thòi lòi nướng muối ớt, hàu chấm mù tạt, cua gạch son, vọp luộc gừng chấm mắm, lẩu mắm ăn kèm rau choại,... Thềm biển Mũi Cà Mau đã phát hiện các mỏ dầu khí.

Các công trình đáng chú ý

Khu vực đất mũi sở hữu nhiều công trình đáng xem như cột Mốc tọa độ quốc gia, Cột cờ Hà Nội, Tượng đài Mũi Cà Mau, Đền thờ Lạc Long Quân, Mốc đường Hồ Chí Minh, Tượng đài cua Cà Mau. Những điểm đến này đã được đưa vào khai thác du lịch. Mỗi năm, khu vực đón khoảng 60.000 đến 70.000 du khách, trong đó có cả khách quốc tế. Chính quyền địa phương đã quy hoạch Khu du lịch Mũi Cà Mau với diện tích 56 ha.

• Công trình Mốc đường Hồ Chí Minh đánh dấu điểm cuối của tuyến đường từ miền Bắc đi qua 28 tỉnh thành đến Cà Mau. Khu vực này rộng 11.000 m², được khởi công vào ngày 15 tháng 2 năm 2017 và hoàn tất vào ngày 15 tháng 3 năm 2019. Công trình bao gồm một trụ cao 19 m, khắc các chữ 'Mốc điểm cuối đường Hồ Chí Minh' và 'Km 2436', với phù điêu trang trí hai bên.
• Đền thờ Lạc Long Quân là khu vực gồm một đền thờ và bức tượng Mẹ, trải rộng trên 1.758 m², trong đó đền thờ có diện tích 149 m², được xây dựng bằng gỗ cẩm, theo kiểu kiến trúc 3 gian 2 chái.
• Công trình Tượng đài Mũi Cà Mau có hình dáng một con thuyền buồm, với hai câu thơ của Xuân Diệu và tọa độ Mũi Cà Mau '8°37'30' độ vĩ Bắc, 104°43' độ kinh Đông' được khắc trên đó.
• Mốc tọa độ Quốc gia GPS0001 được xác định vào tháng 1 năm 1995.
• Cột cờ Hà Nội được xây dựng vào ngày 16 tháng 1 năm 2016, có tổng diện tích hơn 16.000 m² và chiều cao 45 m. Cột có hình bát giác côn, với lầu bát giác trên đỉnh cao 3,9 m, diện tích lầu là 39 m², tầng mái lầu bát giác cao 1,5 m.
• Tượng đài cua Cà Mau được khởi công xây dựng từ ngày 9 tháng 7 năm 2019 bằng chất liệu composite, kích thước 5m x 2,8m x 1,72m.

Vào ngày 2 tháng 11 năm 2019, tỉnh Cà Mau quyết định di dời biểu tượng con tàu của Tượng đài Mũi Cà Mau đến vị trí mới. Biểu tượng con tàu sẽ được chuyển đến khu vực đầu bờ kè chống sạt lở Mũi Cà Mau do nền cũ thấp và bị ngập khi triều cường dâng cao.

Biến động môi trường

Mặc dù được bồi đắp phù sa, vùng đất Mũi Cà Mau vẫn đối mặt với tình trạng sạt lở ven biển nghiêm trọng. Năm 2011, tình trạng sạt lở trở nên đáng lo ngại, với khả năng mất Mũi Cà Mau được báo chí dự đoán. Sạt lở chủ yếu xảy ra ở phía đông mũi đất, với các bờ kè bằng đá và cây dừa bị sóng biển cuốn trôi. Dự án kè bê tông trị giá 18 tỷ đồng của Công ty Trách nhiệm hữu hạn xây dựng – thương mại – du lịch Công Lý, thi công trong 3 năm, cũng bị sạt lở khiến các cột bê tông trôi ra xa ngoài khơi. Nhiều đoạn đường bị mất, khoảng cách lấn sâu vào bờ lên đến 2 km. Nguyên nhân chủ yếu do khai thác rừng để xây dựng các công trình, tượng đài của Khu du lịch Mũi Cà Mau khiến đất trở nên trơ trọi.

Để đối phó với biến động môi trường, vào ngày 10 tháng 7 năm 2012, bờ kè chống sạt lở Mũi Cà Mau được thi công khẩn cấp, bao gồm hai hàng cột bê tông ly tâm đặt song song cách nhau 1,5 m, với đá đặt giữa hai hàng cột. Tổng chiều dài của kè tính đến năm 2020 là 3 km. Năm 2016, tỉnh Cà Mau đã trồng thêm 1.300 ha rừng phòng hộ tại các bãi bồi, đồng thời chi 811 tỷ VND để xây dựng 20 km đê chắn sóng biển và 6,7 km kè rọ đá, kè tường mềm.

• Danh sách các điểm cực trị của Việt Nam

Chú giải

Tài liệu tham khảo

• Bửu Ngôn (1998). Du lịch ba miền, Tập 1. Nhà xuất bản Trẻ. OCLC 606297579.
• Nguyễn Như Ý (2004). Từ điển địa danh văn hóa và thắng cảnh Việt Nam. Nhà xuất bản Khoa học xã hội. OCLC 58410687.
• Nguyễn Thị Ngọc Ẩn (2001). Sinh thái học và môi trường. Nhà xuất bản Nông nghiệp. OCLC 1084476718.
• Phan Khánh (1981). Sơ thảo lịch sử thủy lợi Việt Nam, Tập 1. Nhà xuất bản Khoa học xã hội. OCLC 12724084.
• Trần Mạnh Thường (2005). Việt Nam - Văn hóa và du lịch. Nhà xuất bản Thông tấn. OCLC 951290475.
• Trung tâm biên soạn từ điển bách khoa Việt Nam (1995). Từ điển bách khoa Việt Nam: A-Đ. Hội đồng quốc gia chỉ đạo biên soạn từ điển bách khoa Việt Nam, Trung tâm biên soạn từ điển bách khoa Việt Nam. OCLC 1083191751.
• Trung tâm thông tin thương mại (Việt Nam) (2005). Niên Giám Thương Mại Việt Nam. Nhà xuất bản Thống kê. OCLC 1223374046.
• Việt-Nam đất nước giàu đẹp, Tập 1. Nhà xuất bản Sự thật. 1978.

Thông tin từ báo chí

• Hội Nhà Văn Việt Nam (2004). Văn Nghệ Dân Tộc, Số 9-2004. Báo Văn Nghệ.

Journals

• Đảng Xã Hội Việt Nam (1976). “Tổ Quốc, Số 352-363”. Đảng Xã Hội Việt Nam. Chú thích journal cần |journal= (trợ giúp)

Tài liệu tham khảo

• Lê Sâm (2000). “Tuyển Tập Kết Quả Khoa Học và Công Nghệ, Năm 1999”. Nhà Xuất Bản Nông Nghiệp. OCLC 67506624. Chú thích journal cần |journal= (trợ giúp)

Biên bản hội thảo khoa học

• Hà Văn Tấn, Phan Ngọc, Phong Lê, Hồ Tôn Trinh (1993). Văn Hóa và Phát Triển Kinh Tế - Xã Hội: Biên Bản Hội Thảo Khoa Học. Trung Tâm Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn Quốc Gia.Quản lý CS1: danh sách tác giả (liên kết)

Liên kết bên ngoài

• S Việt Nam (10 tháng 10 năm 2018). “Khám Phá Cuộc Sống Nơi Đất Mũi Cà Mau”. VTV.
• “Tiềm Năng Phát Triển Khu Du Lịch Quốc Gia Mũi Cà Mau”. camau.toaan.gov.vn. ngày 25 tháng 8 năm 2020.
• Ban Mai (31 tháng 10 năm 2023). “Mũi Cà Mau Sẽ Trở Thành Khu Du Lịch Sinh Thái Quốc Gia”. vneconomy.vn.
• “Cà Mau: Đất Mũi Bứt Phá Đầu Tư Hạ Tầng Du Lịch”. bvhttdl.gov.vn. ngày 29 tháng 5 năm 2023.
• Nam Việt (18 tháng 8 năm 2023). “Quy Hoạch Chung Xây Dựng Khu Du Lịch Quốc Gia Mũi Cà Mau Đến Năm 2030, Tầm Nhìn Đến Năm 2050”. tapchimoitruong.vn.