Buzz
Khi một nhà sản xuất âm nhạc phương Tây được hỏi: “Anh đến từ đâu?” - Jin-young Park (JYP) đáp: “Tôi đến từ tương lai.” Chào mừng đến với Hàn Quốc. Chào mừng đến với tương lai.
“Hàn Quốc vào năm 1985 hoàn toàn không sành điệu.” Đó là câu đầu tiên trong cuốn sách “Giải Mã Hàn Quốc Sành Điệu”: Cách một quốc gia chinh phục thế giới qua ngành giải trí của tác giả Euny Hong.
Chỉ cách đây hơn bốn thập kỷ, Hàn Quốc vẫn đấu tranh trong đống đổ nát của cuộc chiến và xâm lược không ngừng. Các nước phương Tây không chú trọng đến những nền văn minh thuộc thế giới thứ ba như Hàn Quốc vì quá nghèo, công nghệ của họ được biết đến là kém cỏi, phân biệt giới giữa nam và nữ ngay cả trong giáo dục, trường học không ngần ngại áp dụng hình phạt vũ khí... Nhưng hiện nay, Hàn Quốc đã trở thành một quốc gia có nền kinh tế đứng thứ 15 trên thế giới, là một trong bốn “con hổ” châu Á, và quan trọng hơn nữa, văn hóa Hàn Quốc lan tỏa và tác động đến nhiều quốc gia khác trên thế giới, tạo ra Làn sóng Hàn Quốc, hay còn gọi là Hallyu.
Chính phủ Hàn Quốc đã quyết định đầu tư vào ngành công nghiệp giải trí khi đất nước này gặp khó khăn, thậm chí còn thiết lập một quỹ đầu tư trị giá 1 tỷ USD để hỗ trợ. Họ tin rằng việc xuất khẩu văn hóa đại chúng như một cách để khôi phục hình ảnh của Hàn Quốc, và sau nhiều năm làm việc chăm chỉ với mục tiêu đưa đất nước đi lên, họ đã thành công. Lúc đó, có lẽ nhiều người nghĩ họ đã mất trí. Nhưng bây giờ, mọi người đã biết rõ kết quả của cuộc đầu tư mạo hiểm này: Hàn Quốc đã trở nên “sành điệu”.
“Dù Hollywood đã có từ lâu, nhưng phải đến khi Hallyu đổ vào Hà Nội, tôi mới thấu hiểu cái mà Joseph Nye nói về “quyền lực mềm” của một quốc gia. Đó là thứ khiến cho YouTube, trang chia sẻ video lớn nhất thế giới, lỗi: không thể đếm được lượt xem của bài Gangnam Style khi con số này đạt 2,1 tỷ lượt xem. Bạn sẽ gặp điều đó trong nhiều dẫn chứng trong cuốn sách này.”
Nhà báo Đức Hoàng
Với một người Hàn đã trải qua tuổi thơ ở cả Mỹ và Hàn Quốc, Euny Hong có cái nhìn sâu sắc từ người trong cuộc và sự khách quan từ người ngoài cuộc. Là một nhà báo nổi tiếng ở Mỹ, bà đã được đăng bài trên The New York Times, The Washington Post, The Wall Street Journal Europe,... có phong cách viết báo cuốn hút, chuyên nghiệp và hóm hỉnh. Cuốn sách “Giải Mã Hàn Quốc Sành Điệu” đã trình bày đầy đủ lịch sử phát triển của Hàn Quốc từ sau Chiến tranh Triều Tiên, những bí mật trong văn hóa Hàn Quốc và chìa khóa của “Điều kỳ diệu trên sông Hàn”. Cuốn sách này không chỉ hấp dẫn với những người quan tâm đến văn hóa, những người ảnh hưởng bởi Hallyu mà còn thu hút giới nghiên cứu, doanh nhân, nhà hoạch định chính sách, bởi cách mà Hàn Quốc đã thành công trong việc chuyển đổi sẽ làm bạn ngạc nhiên từ trang này đến trang khác cho đến hết cuốn sách.
Hàn Quốc như thế nào trước khi trở nên sành điệu?
Khó có thể tưởng tượng được Hàn Quốc trước khi trở nên sành điệu như thế nào, quốc gia này đã xây dựng một hình ảnh thương hiệu rất thành công. Khi tác giả Euny Hong từ Mỹ quay về Hàn Quốc vào năm 1985, bà sống ở quận Apgujeong của Gangnam, tòa nhà cao nhất thuộc Hyundai, và Hàn Quốc vẫn đang phát triển. Gia đình bà có một người giúp việc không dám sử dụng máy hút bụi vì lo âm thanh. Khu Gangnam có hàng trăm tòa nhà giống nhau màu be. Công nghệ kém đến mức bà phải đứng xa lò vi sóng của Samsung vì sợ nhiễm phóng xạ. Nhà vệ sinh công cộng kiểu ngồi xổm, dùng băng phiến để khử mùi và đôi khi không có nước xả. Y tá tiêm chung một cây kim cho tất cả học sinh trong lớp. Giới tính quyết định mọi thứ, thậm chí con trai chỉ được học tiếng Đức và con gái chỉ được học tiếng Pháp. Tuy nhiên, tuổi thơ của bà cũng có những món ăn vỉa hè ngon lành của Hàn Quốc.
Thực ra, năm 1985 không phải là thời điểm Hàn Quốc “không sành điệu” nhất. Năm 1961, nền kinh tế Hàn Quốc khá nghèo nàn với thu nhập bình quân đầu người dưới 100 USD mỗi năm. Trong giai đoạn này, kinh tế Hàn Quốc phụ thuộc chủ yếu vào viện trợ từ nước ngoài, đặc biệt là từ Mỹ, và nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp.
Khi nhắc đến sự phát triển của nền kinh tế Hàn Quốc, Park Chung Hee là người tổng thống đã tạo ra những biến đổi rõ rệt nhất.
“Park là một nhân vật gây tranh cãi nhất trong lịch sử Hàn Quốc. Ông đã dẫn dắt Hàn Quốc vào thời kỳ phát triển kinh tế 'Điều kỳ diệu trên sông Hàn', thay đổi cơ bản quốc gia từ một trong những nền kinh tế yếu nhất thành một trong những con hổ kinh tế của châu Á và thế giới. Tuy nhiên, ông cũng bị chỉ trích vì kiểm soát độc tài, vi phạm quyền tự do và xâm phạm dân quyền trong quá trình lãnh đạo.
Ngay sau khi lên nắm quyền vào tháng 7/1961, tướng Park Chung Hee tuyên bố sẽ 'dọn rác' để làm sạch xã hội. Ông thực hiện hàng ngàn vụ bắt giữ và tuyên bố trước 20.000 sinh viên Đại học Seoul: 'Dân Hàn Quốc phải siết chặt chi tiêu trong vòng 5 năm để phát triển. Trong vòng 10 năm, chúng ta sẽ có nền kinh tế hàng đầu ở Đông Á và sau 20 năm, trở thành cường quốc kinh tế thế giới... Tôi sẵn lòng chết vì lý tưởng của quốc gia'.
Michael Schuman, một nhà báo nổi tiếng về kinh tế của Time, sau này nhận xét: “Chế độ của Park Chung Hee áp đặt sự kiểm soát nhà nước lên nền kinh tế một cách tàn bạo hơn cả con quỷ Sahashi”.
Hàn Quốc đã cử khoảng 320.000 quân lính tham chiến cùng Mỹ để nhận viện trợ. Đội quân này đã gây ra nhiều tội ác chiến tranh, thảm sát dân thường Việt Nam. Trong thời gian này, Mỹ đã viện trợ hoặc cho vay khoảng 10 tỷ USD cho Hàn Quốc, trong đó nhiều nhất là trong giai đoạn 1965-1972 khi Hàn Quốc tham chiến tại Việt Nam.
Nhờ các biện pháp cứng rắn về chính trị, kinh tế và văn hóa, từ những năm 1960, Hàn Quốc phát triển kinh tế với tốc độ nhanh chóng và trở thành một trong những quốc gia công nghiệp hóa mới. Năm 2004, GDP của Hàn Quốc đạt 680 tỷ USD, đứng thứ 12 trên thế giới. Thành công kinh tế này được gọi là 'Kỳ tích sông Hàn'.
(Theo Wikipedia)
Trong nửa đầu cuốn sách, Euny Hong mô tả về thời kỳ khó khăn của Hàn Quốc, với văn hóa Nho giáo nghiêm khắc là trung tâm, sự căm ghét người Nhật, và món kim chi là biểu tượng của một quốc gia từng mất tự tin. Những yếu tố này thể hiện sự chuyển biến giữa nghèo khó và giàu có của Hàn Quốc, mà không nhiều người biết. Để đạt được thành công như ngày hôm nay, người Hàn đã phải làm việc chăm chỉ và quyết tâm.
Tại sao lại chọn văn hóa đại chúng?
Vào tháng 2 năm 1998, TH Lee, người đứng đầu chi nhánh Hàn Quốc của hãng quan hệ công chúng toàn cầu Edelman, nhận được một cuộc gọi từ Nhà Xanh, với lời đề nghị được ông giúp đỡ. Tổng thống gọi cho một nhà PR để làm gì?
Hàn Quốc muốn tái thiết hình ảnh của mình, chuẩn bị cho một chiến dịch tái thương hiệu quốc gia.
Năm 1997, Chính phủ Hàn Quốc đã thỏa thuận với Quỹ Tiền tệ Quốc tế một khoản vay lên đến 57 tỷ USD. “Người Hàn gọi ngày chính phủ xin vay nợ là Ngày Quốc nhục. Tổng thống Kim Young-sam nói với toàn dân trên truyền hình rằng ông “ngày nào cũng tự đánh mình” do quá xấu hổ vì đã đẩy đất nước đến bước đường này.”
Hàn Quốc không có nhiều tài nguyên thiên nhiên và đất canh tác. Theo Hiệp ước Phòng thủ chung với Hoa Kỳ, Hàn Quốc cũng bị hạn chế về phát triển kỹ thuật quân sự. Vì vậy, Hàn Quốc chọn con đường khác: văn hóa đại chúng, đặc biệt là văn hóa đại chúng của Mỹ, để truyền bá và mang lại lợi nhuận cho đất nước.
Chính phủ và các cơ quan dưới của Hàn Quốc thường xuyên phát hành sách hướng dẫn... cách truyền bá văn hóa Hàn Quốc. Một phần lý do khiến xu hướng pop culture và Hallyu thành công chính là nhờ vào sự đầu tư và can thiệp nhanh chóng của chính phủ Hàn Quốc. Euny Hong kể lại các cuộc phỏng vấn với các quan chức Hàn Quốc có trách nhiệm truyền bá hình ảnh quốc gia, từ đó thấy rõ ảnh hưởng không thể nhìn thấy của chính phủ lên Hallyu.
Sự lan truyền của Hallyu trên toàn cầu
Tạo ra Hallyu là một chiến lược của Chính phủ Hàn Quốc, họ muốn truyền bá pop culture. Nhưng cách họ làm để Hallyu lan rộng ra toàn thế giới sẽ khiến bạn ngạc nhiên. Hallyu đầu tiên khiến châu Á phát cuồng. Người dân Israel thậm chí còn điều chỉnh giờ ăn của họ để không trùng với giờ phát sóng Nàng Dae Jang Geum. Người châu Á thấy Hàn Quốc là một biểu tượng sành điệu và hấp dẫn.
“Trong một quảng cáo trà đá Lipton trên TV ở Thái Lan năm 2013, nội dung chính là một chàng trai bình thường cố gắng gây ấn tượng với một cô gái, nhờ uống Lipton mà bỗng trở nên hấp dẫn đến mức đột nhiên nói tiếng Hàn (“Anh yêu em”).”
Euny Hong cũng minh họa và giải thích một cách khách quan qua góc nhìn của các chuyên gia về tác động sâu sắc của Hallyu tới châu Á, cũng như việc Hàn Quốc đối đầu với Nhật Bản trong lĩnh vực pop culture.
Và ảnh hưởng của Hallyu đối với phương Tây thì sao?
Pháp là một trong những quốc gia nồng nhiệt nhất trong việc tiếp nhận văn hóa Hàn Quốc. Trong cuốn sách này, bạn sẽ ngạc nhiên khi đọc về câu chuyện của một quan chức Hàn Quốc đã nỗ lực để tạo ra một đợt sóng lớn của Hallyu tại Pháp, điều mà ông coi là một thành tựu đáng tự hào và quan trọng trong cuộc đời.
Tuy nhiên, ở các quốc gia khác, câu chuyện về tác động lại có sự khác biệt.
“Psy (tên thật là Park Jae-sang) hoàn toàn không phải là biểu tượng anh hùng chiến thắng mà Hàn Quốc muốn đưa ra trong cuộc xâm lấn văn hóa ấn tượng của họ. Hàn Quốc muốn giới thiệu những hình ảnh nhẹ nhàng, đẹp đẽ của các nhóm nhạc K-pop, như nhóm nhạc chín cô gái SNSD - những người đã trở thành siêu sao nổi tiếng ở châu Á. Nhưng những nhóm này lại chưa bao giờ nổi tiếng và thu hút ở phương Tây.”
Người phương Tây ưa thích sự châm biếm, hài hước. Câu chuyện về các ngôi sao gây rối luôn được đón nhận ở phương Tây. Lời bài hát và video của Gangnam Style đầy những câu chuyện hài hước và sự châm biếm về những gia đình giàu có mới nổi ở Hàn Quốc. Nhưng những câu chuyện về mối quan hệ rắc rối của Psy và gia đình (được truyền thông Hàn Quốc khai thác như việc phản đối những giá trị truyền thống) lại không được báo chí phương Tây quan tâm.
Hệ thống đào tạo sao K-pop
Quá trình đào tạo các ngôi sao K-pop thường bị báo chí phương Tây gọi là chế độ nô lệ hiện đại. Shin Hyung-kwan, Tổng giám đốc MNET, giải thích về quá trình đào tạo khắc nghiệt và những hợp đồng kéo dài này:
“Việc tìm ra người có tài năng tiềm ẩn cần một khoảng thời gian. Lựa chọn một người và đào tạo họ trở thành ngôi sao là một việc, nhưng cũng cần xem họ có hòa hợp với nhau và với xã hội không. Nếu không cẩn thận, mọi thứ sẽ tan rã. Người phương Tây không hiểu điều này. Các nghệ sĩ có thể gặp rắc rối hoặc tai nạn.”
Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng, sự khắc nghiệt này là một phần của sự thành công của Hallyu - các nghệ sĩ tài năng vì họ được tuyển chọn từ khi còn nhỏ và đào tạo liên tục hàng năm. Các hãng thu âm Hàn Quốc có lý do để làm như vậy, và các nghệ sĩ K-pop cũng có lý do của riêng họ để chấp nhận điều đó.
Văn hóa Hàn Quốc cũng khác biệt so với phương Tây. Những hình mẫu tiêu cực không được chào đón ở Hàn Quốc. “Người Hàn xây dựng hình ảnh các chàng trai hoặc cô gái ngoan ngoãn.” Dù quan tâm đến K-pop hay không, bạn cũng có thể dễ dàng tìm thấy ví dụ về những nghệ sĩ K-pop bị scandal hủy hoại sự nghiệp của họ, khiến mọi người (ít nhất là fan Hàn) thất vọng. Mặc dù K-pop vẫn có những nghệ sĩ xây dựng hình ảnh sexy như Hyuna, nhưng khi xuất hiện trước công chúng, cô lại thể hiện một phong cách dễ thương và duyên dáng.
Những đặc điểm đặc trưng khác của K-pop cũng được Euny Hong nêu ra trong cuốn sách này dựa trên sự quan sát sắc bén và các cuộc phỏng vấn với các nghệ sĩ và người làm trong ngành. Điều này bao gồm cả công thức thành công của các nhóm nhạc và vấn đề phẫu thuật thẩm mỹ, trong đó chuẩn mực vẻ đẹp thường được lấy từ hình ảnh của phụ nữ Bắc Triều Tiên.
Phim Hàn Quốc: Ngôi nhà của Hallyu
“Người Hàn là những người lạnh lùng và cứng nhắc nhất trên thế giới.”
Ian Fleming, người tạo ra nhân vật điệp viên 007 James Bond, đã viết như vậy trong Goldfinger, cuốn tiểu thuyết thứ bảy của series này.
Hàn Quốc đã bị xâm lược bốn trăm lần trong lịch sử, và việc tham gia Chiến tranh Việt Nam là lần duy nhất Hàn Quốc xâm phạm vào nước khác.
“Hàn Quốc luôn là một đứa trẻ bị số phận đè nén trong suốt năm ngàn năm… Điều này dẫn đến một đặc điểm văn hóa mà chỉ Hàn Quốc mới có: Đó là sự tức giận được hình thành dần theo năm tháng, mà người Hàn gọi là han.”
Người Hàn nổi tiếng khó lòng tha thứ. Chỉ người Hàn mới có han, nó bắt nguồn từ niềm tin rằng vũ trụ sẽ không bao giờ trả nợ này cho họ, không bao giờ.
Han được tác giả dành riêng một chương trong cuốn sách này để giải thích và mô tả, vì han xuất hiện như một phần không thể thiếu trong văn hóa Hàn Quốc, là một phần giải thích cho những nỗ lực phi thường của họ, và phim ảnh Hàn Quốc là nơi để giải phóng han.
Phim truyền hình Hàn những năm 90, theo Euny Hong, vừa quê mùa vừa nhạt nhẽo, chất lượng kém cùng cốt truyện nghèo nàn. Biên kịch và nhà sản xuất có vẻ không quan tâm đến việc sáng tạo. Lúc đó, không ai muốn xem phim Hàn Quốc, kể cả người châu Á. Như mọi khi, các chính trị gia và nhà lập pháp lại can thiệp mạnh mẽ và nhanh chóng vào chất lượng của phim Hàn.
“Một số người cho rằng Hallyu đã bắt đầu từ một cuộn băng Betamax được trao đổi giữa Seoul và Hồng Kông vào năm 1992. Cái băng ấy chứa gì? Không phải là một cuộn phim bí mật, mà là một cuộn băng Betamax ghi lại bộ phim truyền hình Hàn Quốc What is love? (Yêu là gì?). Tất nhiên rồi. Hai viên chức Hàn Quốc có thể bí mật gửi nhau cái gì không chứ?”
Nhiệm vụ của họ là phải đưa bộ phim này lên sóng truyền hình ở Hồng Kông bằng mọi cách. Nỗ lực của họ không chỉ thành công, mà còn rất thành công. Phim Hàn dần trở thành một cái gì đó được yêu thích khắp châu Á - Nhật Bản, Việt Nam, Malaysia và Philippines.
“Bộ phim đó có tất cả, mỗi thứ một chút: hài hước, kịch tính, hành động...”
“Cả nam lẫn nữ đều khóc, điều đó luôn xuất hiện trong phim Hàn, tận dụng han và tập trung vào nỗi đau của người Hàn.”
Phim điện ảnh Hàn Quốc cũng đi theo con đường tương tự, nhàm chán đến mức kinh khủng, theo lời Euny Hong, cho đến những năm 90. Khi văn hóa pop phương Tây bắt đầu chiếm dụng, Hàn Quốc đứng trước quyết định: Cấm phim nước ngoài hay cố gắng đánh bại chúng. Họ đã chọn cách thứ hai. Bạn còn nhớ những bộ phim gây nước mắt như Điều kỳ diệu phòng giam số 7, Hope hay gần đây là Train to Busan không? Phim điện ảnh Hàn Quốc đã thay đổi một cách đáng kể thành công.
K-pop có dẫn đầu trong việc xuất khẩu văn hóa pop?
Câu trả lời, một cách bất ngờ, là không. Trong một chương trình hỏi đáp nhanh tại Hàn Quốc, có một câu hỏi tương tự như: “Sản phẩm nào là xuất khẩu văn hóa lớn nhất của Hàn Quốc? K-pop, phim, trò chơi điện tử,...?” Đáp án chính xác là trò chơi điện tử.
Xuất khẩu trò chơi điện tử mang lại lợi nhuận gấp 12 lần so với K-pop. Một lần nữa, Chính phủ Hàn Quốc nhận thấy tiềm năng trong ngành công nghiệp này và quyết định hỗ trợ ngành này kịp thời, bằng cách hợp tác với các hãng sản xuất trò chơi, đầu tư vào các thiết bị hỗ trợ cho ngành công nghiệp này.
“Đúng vậy, vào năm 1994, trong khi Mỹ và Anh đang lo lắng về việc chuyển đổi từ truyền hình analog sang kỹ thuật số - nhiều người lớn tiếng phản đối rằng “chính phủ này độc tài quá mới bắt được tôi mua TV mới” - thì Hàn Quốc đang tiến hành mạng Internet băng thông rộng khắp cả nước bằng ngân sách nhà nước, xem nó như một dự án quan trọng như việc xây dựng đường cao tốc hoặc hệ thống đường sắt toàn quốc.”
Thường khi nói đến Hallyu, mọi người thường bỏ quên trò chơi điện tử, nhưng thực tế nó cũng đã phát triển mạnh mẽ và thành công trong việc xuất khẩu văn hóa pop của Hàn Quốc. Đọc cuốn sách này để hiểu thêm về sự phát triển thú vị của ngành công nghiệp trò chơi điện tử tại Hàn Quốc và cách nó ảnh hưởng đến Hallyu và xã hội Hàn Quốc.
Giải mã Hàn Quốc không chỉ là một cuốn sách về các MV ca nhạc lung linh với các cô gái, chàng trai đẹp mắt của Hàn Quốc. Hallyu còn liên quan đến văn hóa, kinh tế, chính trị và câu chuyện về thành công của đất nước này: ảnh hưởng của văn hóa, động lực phát triển kinh tế, sự can thiệp và kế hoạch nghiêm túc của chính phủ với Hallyu...
Dù bạn có yêu thích K-pop hoặc Hàn Quốc nói chung hay không, bạn sẽ bị cuốn hút và choáng ngợp bởi những bí mật thú vị về đất nước này. Đó là lý do tại sao cuốn sách này đã từng trở thành một cơn sốt mà bất kỳ ai, đặc biệt là những người đam mê Hallyu và muốn tìm hiểu về văn hóa, không thể bỏ qua.
Tác giả: Khánh Huyền - MyBook
